«Խլաթ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ clean up, replaced: → (34) oգտվելով ԱՎԲ |
չ clean up, replaced: — → - (5) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 9.
Տարբեր ժամանակների և տարբեր ազգությունների պատկանող հեղինակների մոտ Խլաթը հիշատակվում է այլևայլ անուններով ու նույն անվան տարբերակներով՝ Ալլարխ, Իխլաթ և այլն։ Հայկական մատենագրության մեջ հնում երբեմն կոչվել է Բզնունյաց քաղաք (կամ [[Քաղաք Բզնունյաց]]), թուրքերը սովորաբար կոչում են Ախլաթ, որ փոխ են առել արաբներից։ Իսկ արաբների մոտ, ըստ XI դարի արաբական մատենագիր Իբն ալ-Ասիրի, քաղաքը Ախլաթ («խառը») է կոչվել իբր այն պատճառով, որ այդտեղի բնակիչները միատարր չէին և խոսում էին երեք լեզվով՝ [[արաբերեն]], [[պարսկերեն]] և [[հայերեն]]։
[[Արշակունիներ]]ի թագավորության շրջանում (I-V դդ) և հետագայում, մինչև VIII դարի վերջին քառորդը, Խլաթը պատկանում էր [[Բզնունի]] նախարարական տանը և եղել է Բզնունիք գավառի գլխավոր քաղաքը։ Արաբական լծի դեմ ուղղված
Խլաթի զարգացմանը նպաստում էին նավահանգիստ լինելը և [[Արճեշ]]ից դեպի [[Բաղեշ]] տանող ճանապարհը։ XI դարի առաջին կեսին այն դարձել էր արհեստագործության ու առևտրի խոշոր կենտրոն, մի քանի տասնյակ հազար բնակչություն ունեցող քաղաք։ Այդ ժամանակներում քաղաքի անդորրը խախտվում է միայն մեկ անգամ։ 997 թվականին Խլաթի վրա հարձակվում է [[Տայք]]ի կյուրապաղատ Դավիթը՝ նպատակ ունենալով այն գրավել ու միացնել իր ընդարձակ իշխանությանը։ Սակայն նրա զորքերը քաղաքի պարիսպների տակ կրում են խայտառակ պարտություն և հարկադրված նահանջում են ձեռնունայն։
Խլաթի քաղաքական կացությունը XI-XIII դարերում ունեցել է զգալի ելևէջներ։ 1000 թվականին Բյուզանդական [[Վասիլ 2]]-րդ կայսեր կողմից քաղաքն [[Արծրունիներ]]ին շնորհվելուց հետո, նրա բնականոն զարգացման ընթացքը շարունակվում է մինչև սելջուկյան XI դարի 70-ական թվականների արշավանքները, երբ այն գրավվում ու ավերվում է վերջիններիս կողմից։ 110 թվականին Շահարմենները գրավում են Խլաթը և այն դարձնում իրենց ընդարձակ սուլթանության մայրաքաղաքը։ Նրանց տիրապետությունն այստեղ տևում է մինչև III դարի 30-ական թվականները՝ մինչև մոնղոլական արշավանքները։ III դարի սկզբներին, երբ Հյուսիսային Հայաստանն ազատագրված էր սելջուկյան լծից և [[Զաքարյան]] իշխանների գլխավորությամբ այնտեղ կազմված էր մի կիսանկախ, հզոր իշխանություն, նույն իշխանների նախաձեռնությամբ փորձեր են կատարվում ազատագրելու նաև երկրի կենտրոնական մասերը, որոնց թվում և Խլաթն ու դրա շրջակայքը։ Այդ նպատակով [[Զաքարե Բ]] և [[Իվանե Ա]] Զարարյանները 1210 թ հայ-վրացական բանակի գլուխն անցած արշավում են դեպի Վանա լճի եզրերը և Խլաթ։ Սակայն Զաքարյան եղբայրների այդ արշավանքը վերջանում է անհաջողությամբ։ Խլաթիը դարձյալ մնում է օտարի լծի տակ, Իվանեն գերվում է սուլթանի կողմից և ազատ է արձակվում միայն Զաքարեի սպառնալիքից հետո։
Խլաթի անկումը սկսվում է XIII դարի 30-ական թվականներից։ Կարելի է ասել քաղաքի համար ճակատագրական նշանակություն են ունեցել Ջալալեդդինի և մոնղոլների նվաճումները։ Ջալալեդդինը 1230 թվականին գրավելով Խլաթը այն ենթարկում է սոսկալի ավերածության։ Դրանից ոչնչով չի տարբերվում մոնղոլական 1245 թվականի նվաճումը, որի հետևանքով նախորդ ավերման հետքերը դեռևս չվերացված, քաղաքը ենթարկվում է հրի ու սրի։ Ջալալեդդինի և մոնղոլների կատարած ավերումների պակասը լրացնում է 1246 թվականին տեղի ունեցած կործանիչ երկրաշարժը, որը փլատակների է վերածում քաղաքի կառույցների մեծ մասը խլելով մեծ թվով մարդկային զոհեր։ Մասամբ դրանք, մասամբ էլ օտարի ծանր տիրապետության հետևանքով երկրում սկսված տնտեսական ու մշակութային կյանքի ընդհանուր անկումը իր հետ անկում է տանում նաև Խլաթը։
Խլաթը թուրք-պարսկական
Տարօրինակ է, բայց փաստ է, որ նոր ժամանակների Խլաթի մասին մեր տեղեկություններն աղքատիկ են։ Բավական է ասել, որ նույնիսկ նրա բնակչության թվի վերաբերյալ մեզ հասած տեղեկությունները հեռու են արժանահավատ լինելուց, եթե նկատի ունենանք դրանց աղաղակող տարբերությունները։ Շատ թե քիչ հավանական կարելի է համարել հետևյալ տվյալները։
Նոր ժամանակների Խլաթի բնակիչների զբաղմունքները կազմում էին երկրագործությունը, այգեգործությունը, ձկնորսությունը, առևտուրը, արհեստագործությունը և մասամբ աղի հանույթը։
|