«Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ clean up, replaced: → (117), է: → է։ (9), բ: → բ։, ը: → ը։ (7), ի: → ի։ (2), ծ: → ծ։, կ: → կ։ (2), մ: → մ։ (11), ն: → ն։ (3), ս: → ս։, վ: → վ։ (2), տ: oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո... |
չ clean up, replaced: → (7) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 12.
Նյութի այս ագրեգատային վիճակը 1924-1925թ. կանխատեսել են [[Շատենդրանատ Բոզե]]ն և [[Ալբերտ Այնշտայն]]ը: Լույսի [[քվանտ]]ի` [[ֆոտոն]]ի քվանտային վիճակների մասին իր հոդվածը Բոզեն ուղարկեց Այնշտայնին: Վերջինս, տպավորված, թարգմանեց այն անգլերենից գերմաներեն և երաշխավորեց Zeitschrift für Physik ամսագրին հրատարակության համար (մինչ այդ տարբեր ամսագրեր մերժում էին հրատարակել Բոզեի հոդվածը` սխալ համարելով դրանում արտահայտված գաղափարները)։ Հետագայում նյութի մասնիկների (նյութի) մասին Բոզեի գաղափարները Այնշտայնը զարգացրեց երկու այլ հոդվածներում<ref>Ռոնալդ Վ. Քլարք, «Այնշտայն. կյանքը և ժամանակը» (Avon Books, 1971) էջ 408–9 ISBN 0-380-01159-X</ref>:
Բոզեի և Այնշտայնի աշխատանքների արդյունքում մշակվեց [[Բոզեի գազ]]ի տեսությունը, որը հիմքում ամբողջ [[սպին]]ով [[նույնական մասնիկներ]]ի (բոզոնների) վարքը նկարագրող
Ներքին ազատության աստիճաններ չունեցող, չփոխազդող մասնիկներից բաղկացած համասեռ եռաչափ գազի համար այդ երևույթն ի հայտ է գալիս որոշակի կրիտիկական ջերմաստիճանում, որը տրվում է
Տող 50.
1938թ. Ֆրից Լոնդոնը <sup>4</sup>He-ի գերհոսունության և գերհաղորդականության համար որպես մեխանիզմ առաջարկեց ԲԱԿը<ref>Ֆ. Լոնդոն, «Հեղուկ հելիումի λ-ֆենոմենը և Բոզե-Այնշտայնի այլասերումը» Nature հատ. 141, էջ 643–644 (1938)</ref><ref>Ֆ. Լոնդոն, ''Գերհոսուն հեղուկներ'' հատ. I և II, (վերահրատ. New York: Dover 1964)</ref>:
1995թ. [[Էրիկ Կոռնել]]ը և [[Կառլ Վիման]]ը Բոուլդերի Կոլորադոյի համալսարանի լաբորատորիաներից մեկում առաջին անգամ ստացան կոնդենսատը` օգտագործելով մինչև 170 [[կելվին|նանոկելվին]] (նԿ) ջերմաստիճան սառեցված [[ռուբիդիում]]ի ատոմների գազ<ref>{{cite web|title = Նյութի նոր ագրեգատային վիճակը բացարձակ զրոյին մոտ ջերմաստիճանում|url=http://physics.nist.gov/News/Update/950724.html|publisher=NIST}}</ref> (1,7 ×10<sup>−7</sup>Կ)։ Այդ հայտնագործության համար Կոռնելը, Վիմանը և [[Վոլֆգանգ Քեթերլ]]ը (Մասաչուսեթսի Տեխնոլոգիական համալսարանից) 2001թ. ստացան [[Նոբելյան մրցանակ]] ֆիզիկայից<ref>{{cite web | last = Լևի | first = Բարբարա Գոս | title = Նոբելյան մրցանակը ստանում են Կոռնելը, Քեթերլը և Վիմանը` Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատի համար | work = Որոնում և հայտնագործում | publisher = Physics Today online| year = 2001 | url = http://www.physicstoday.org/pt/vol-54/iss-12/p14.html | accessdate = 2008-01-26 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20071024134547/http://www.physicstoday.org/pt/vol-54/iss-12/p14.html <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = 2007-10-24}}</ref>:
==Այնշտայնի փաստարկները==
Տող 62.
Այժմ ենթադրենք, որ <math>\scriptstyle|1\rangle</math> վիճակի էներգիան ''E'' աննշան չափով ավելին է, քան <math>\scriptstyle|0\rangle</math> վիճակի էներգիան։ ''T'' ջերմաստիճանում <math>\scriptstyle|1\rangle</math> վիճակում մասնիկի գտնվելու հավանականությունը exp(−''E''/''kT'') չափով պակաս կլինի։ Եթե մասնիկները նույնական են, բաշխումը թեթև կշեղվի <math>\scriptstyle|0\rangle</math> վիճակի կողմը և կտարբերվի կես-կես բաշխումից։ Հակառակ դեպքում առավել հավանական է, որ մասնիկների մեծ մասը կհավաքվի <math>\scriptstyle|0\rangle</math> վիճակում։
Ոչ նույնական մասնիկների դեպքում ''N''-ի մեծ արժեքների համար կարելի է հաշվել <math>\scriptstyle|0\rangle</math> վիճակում գտնվելու հավանականությունը։ Դա նույն խնդիրն է, ինչ և մետաղադրամը նետելիս
Նույնական դեպքում ''K''-ի յուրաքանչյուր արժեք չկրկնվող վիճակ է, որն ունի իր առանձին Բոլցմանի հավանականությունը։ Բաշխման հավանականությունը էքսպոնենցիալ մեծություն է՝
Տող 82.
</math>
Հաշվելով ինտեգրալը ''k''<sub>''B''</sub> և {{Unicode|ℏ}} նկատի ունենալով, կստանանք նախորդ բաժնի կրիտիկական ջերմաստիճանի բանաձևը։ Այնուամենայնիվ, այս ինտեգրալով որոշված կրիտիկական ջերմաստիճանը և մասնիկների թիվը ճիշտ են խիստ փոքր [[քիմիական պոտենցիալ]]ի դեպքում։ [[Բոզե-Այնշտայնի վիճակագրություն|Բոզե-Այնշտայնի վիճակագրական]] բաշխման մեջ
==Գրոս-Պիտաևսկիի հավասարումը==
Տող 120.
==Հայտնագործումը==
1938թ. [[Պյոտր Կապիցա]]ն, Ջոն Ալենը և Դոն Միսեները հայտրաբերեցին, որ 2,17 Կ-ից ([[լամբդա-կետ]]) ցածր ջերմաստիճաններում [[հելիում-4]]ը դառնում է նոր տիպի հեղուկ։ Այդ երևույթն այժմ հայտնի է [[գերհոսունություն]] անունով։ Գերհոսուն հելիումն ունի բազմաթիվ անսովոր հատկություններ, ներառյալ զրո [[մածուցիկություն]]ը (առանց էներգիա կորցնելու հոսելու ունակությունը) և [[քվանտային մրրիկ]]ների առկայությունը։ Շատ արագ կարծիք տարածվեց, որ գերհոսունությունը պայմանավորված է հեղուկի մասնակի Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսացիայով։ Փաստ է, որ գերհոսուն հելիումի շատ հատկություններ ի հայտ են գալիս նաև բազմաթիվ գազային Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատում, որ ստացել են Կոռնելը, Վիմանը և Քեթերլը։ Գերհոսուն հելիում-4-ը ավելի շուտ հեղուկ է, քան գազ, ինչը նշանակում է, որ փոխազդեցությունը ատոմների միջև համեմատաբար ուժեղ է։
Առաջին «մաքուր» Բոզե-Այնշտայնի կոնդենսատը 1995թ. հունիսի 5-ին ստացել են [[Էրիկ Կոռնել]]ը, [[Կառլ Վիման]]ը և ԱՄՆ Աստղաֆիզիկայի լաբորատորիաների միացյալ ինստիտուտի աշխատակիցները՝ սառեցնելով մոտ երկու հազար [[ռուբիդիում]]ի ատոմներից բաղկացած նոսր գոլորշին 170 նԿ-ից ցածր ջերմաստիճաններում։ Սառեցման համար կիրառվել են տարբեր եղանակներ, այդ թվում՝ [[լազերային սառեցում]]ը: Չորս ամիս անց [[Վոլֆգանգ Քեթերլ]]ը Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում նրանցից անկախ ստացավ [[նատրիում]]ի կոնդենսատ։ Քեթերլի կոնդենսատը շուրջ հարյուր անգամ ավելի շատ ատոմներ էր պարունակում, ինչը նրան թույլ տվեց որոշ կարևոր արդյունքներ ստանալ, ինչպես օրինակ, [[քվանտային մեխանիկա|քվանտամեխանիկական]] [[ինտերֆերենցիա]] երկու տարբեր կոնդենսատների միջև։
| |||