|
'''Տիմոթեոս Կուզ''' (''Էլուրոս, Ալեքսանդրացի'', IV դ. վերջ – 477), V դարի [[հույն]] հակաքաղկեդոնիկ աստվածաբան, [[Ալեքսանդրիա]]յի պատրիարք ([[457]]–[[460]], [[476]]–[[477]]):։ V դ. եկեղեցական կյանքի և աստվածաբանական մտքի նշանավոր դեմքերից, Ալեքսանդրյան աստվածաբանական դպրոցի ամենահայտնի ներկայացուցիչներից:ներկայացուցիչներից։ Եղել է [[Նեստորականություն|հականեստորական]] և [[Քաղկեդոնականություն|հակաքաղկեդոնական]] պայքարի ղեկավարներից, Ալեքսանդրիայի պատրիարքներ [[Կյուրեղ Ալեքսանդրացի|Կյուրեղ Ալեքսանդրացու]] և [[Դիոսկորոս]]ի զինակիցը:զինակիցը։ 460-ին զրկվել է պատրիարքական աթոռից և իր եղբոր հետ աքսորվել նախ Գանգրա, ապա՝ [[Քերսոն]]:
Իր աշխատությունների մեծ մասը գրել է աքսորավայրում:աքսորավայրում։ Մեզ է հասել դրանց շատ քիչ մասը, հիմնականում հատվածներ երկերից՝ հայերեն, ասորերեն և ղպտերեն թարգմանությամբ:թարգմանությամբ։ Ենթադրվում է, որ հունարեն բնագրերը ոչնչացրել են քաղկեդոնականները:քաղկեդոնականները։ Տիմոթեոս Կուզի ամենահայտնի և ամբողջական պահպանված աշխատությունը «Հակաճառութիւն առ սահմանեալսն ի ժողովոյն Քաղկեդովնի» երկն է, որը մեզ է հասել միայն հայերեն թարգմանությամբ և ասորերեն համառոտված, փոփոխված տարբերակով:տարբերակով։ «Հակաճառութիւնը» V դ. ներքրիստոնեական դավանաբանական պայքարի ամենահիմնական աղբյուրներից է, որն արտահայտում է արևելյան ուղղափառության հոգևոր կենտրոնի՝ Ալեքսանդրիայի և նրա աստվածաբանական դպրոցի պաշտոնական գաղափարախոսությունը:գաղափարախոսությունը։ Գործը հայ թարգմանչական գրականության ամենաարժեքավոր երկերից է, որը մեծ ազդեցություն է ունեցել հայ դավանաբանական գրականության վրա, օրինակ եղել հայ դավանաբանների համար և կարևոր դեր խաղացել Քաղկեդոնի ժողովի նկատմամբ Հայ եկեղեցու դիրքորոշման հստակեցման և իր դավանության պաշտպանության գործում:գործում։ «Հակաճառութեան» նմանողությամբ հետագայում կազմվել են «[[Կնիք հավատո]]» (VII դ.) և [[Վարդան Այգեկցի|Վարդան Այգեկցու]] «Արմատ հավատո» (XIII դ.) դավանաբանական ժողովածուները:ժողովածուները։
«Հակաճառութիւնը» մեծ արժեք է ներկայացնում նաև հայրաբանական գրականության տեսակետից. պարունակում է եկեղեցու հայրերի
երկերից բազմաթիվ քաղվածքներ, որոնց զգալի մասի բնագրերը չեն պահպանվել:պահպանվել։ Ուշագրավեն հատկապես աղանդավոր հեղինակների՝ Պողոս Սամոստացու (III դ.), Նեստորի (V դ.), Թեոդորետի (V դ.) աշխատություններից կատարված քաղվածքները:քաղվածքները։
VII դ. սկզբին Վրաց եկեղեցու քաղկեդոնականություն ընդունելու կապակցությամբ գրված Մովսես Ցուրտավեցու «Պատճառք Դժողովոյն երկաբնակացն» գրության մեջ «Հակաճառութիւնը» դասակարգվել է Քաղկեդոնի ժողովը և Լևոնի տոմարը մերժող հինգ կարևոր գրությունների շարքում՝ բյուզանդական [[Զենոն (Բյուզանդիայի կայսր)|Զենոն]] կայսրի «Հենոտիկոնի», բյուզանդական կայսր [[Անաստաս]]ի, Հայոց [[Հովհաննես Ա Մանդակունի]] կաթողիկոսի և Անտիոքի պատրիարք Պետրոս Անտիոքացու (Թափիչ) թղթերի հետ միասին:միասին։
«Հակաճառութեան» նպատակը շարադրված է գրքի հակիրճ նախաբանում, այն է՝ Աստծո ճշմարիտ վարդապետությունը քարոզող սուրբ և ուղղափառ հայրերի վկայություններով հերքել Լևոնի տոմարը և Քաղկեդոնի ժողովի սահմանումները՝ ապացուցելու համար, որ Ընդհանրական եկեղեցու հայրերի գրվածքներում խոսք չկա Աստծո Որդի Հիսուս Քրիստոսի երկու բնությունների վարդապետության մասին:մասին։
«Հակաճառութիւնը» բաղկացած է երկու մասից:մասից։ Առաջին մասը նվիրված է Լևոնի տոմարի, իսկ երկրորդը՝ Քաղկեդոնի ժողովի սահմանումների հերքմանը:հերքմանը։ Երկում արժեքավոր տեղեկություններ են հաղորդվում Եփեսոսի 449-ի և Քաղկեդոնի ժողովների շուրջ ծավալված պատմական իրադարձությունների, հակաքաղկեդոնական գործիչների կրած հալածանքների և այլ դեպքերի մասին:մասին։
«Հակաճառութեան» հայերեն թարգմանության թվագրումը հայագիտության կարևոր խնդիրներից է. դրանից է կախված, մի կողմից՝ հունաբան դպրոցի և հունաբան թարգմանությունների սկզբնավորման, մյուս կողմից՝ Քաղկեդոնի ժողովի հանդեպ Հայ եկեղեցու դիրքորոշման և քաղկեդոնական վեճերին հայոց մասնակցության ժամանակի պարզաբանումը:պարզաբանումը։ Մի շարք ուսումնասիրողներ (Ե. Տեր-Մինասյան, Ն. Ակինյան, Հ. Մանանդյան, Ն. Ադոնց, Պ. Անանյան, Ժ. Գարիտ) այն տեսակետն են հայտնել, որ «Հակաճառութիւնը» հայերեն է թարգմանվել VI դ. կեսին՝ 552–564-ին:ին։ Հեղինակների մեկ այլ խումբ (Կ. Տեր-Մկրտչյան, Ստ. Մալխասյանց, Գ. Տեր-Մկրտչյան, Մ. Աբեղյան, Ս. Արևշատյան) գտնում է, որ երկը թարգմանվել է 480–484-ի միջև՝ Հովհաննես Ա Մանդակունի կաթողիկոսի օրոք:օրոք։ Ներկայումս հայագիտության մեջ գերակշռում է վերջին տեսակետը:տեսակետը։
== Աղբյուր ==
{{ՔՀՀ}}
[[Կատեգորիա:Ալեքսանդրիայի պատրիարքներ]]
[[Կատեգորիա:Եկեղեցական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Եկեղեցական գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Հակաքաղկեդոնիկ աստվածաբաններ]]
|
