«Պատմություն Հայոց (Խորենացի)»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Պատմություն Հայոց''' կամ '''Հայոց Պատմությունը''' [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] գրած գլխավոր երկն է, հայ միջնադարյան պատմագիտական մտքի գլուխգործոցներից մեկը:մեկը։ Պարունակում է արժեքավոր տեղեկություններ [[Հայաստան]]ի և հարևան երկրների պատմության և պատմական աշխարհագրության վերաբերյալ:վերաբերյալ։ Բացառիկ դեր է ունեցել հայ հասարակական-քաղաքական մտքի, ազգային-քաղաքական գիտակցության ձևավորման մեջ: մեջ։

Ինչպես հաղորդում է ինքը՝ հեղինակը, «Հայոց պատմությունը» գրվել է իշխան [[Սահակ Բագրատունի|Սահակ Բագրատունու]] խնդրանքով:խնդրանքով։ Աշխատության սկզբում օգտվելով առիթից` Խորենացին սուր քննադատության է ենթարկում հայոց հին թագավորներին և իշխանների «անիմաստասեր բարքը», քանի որ նրանք հոգ չեն տարել, որ իրենց ժամանակն ու գործերը գրի առնվեն:առնվեն։ Շարադրանքի ընթացքում պատմիչը հաճախ է խոսքն ուղղում պատվիրատուին, կարևորում նրանից ստացած առաջարկությունները կամ մերժում այս կամ այն ցանկությունը:ցանկությունը։ Մի տեղ Խորենացին նույնիսկ անթաքույց խստությամբ հանդիմանում է իշխանին պարսկական «անիմաստ ու անճաշակ» առասպելների նկատմամբ ունեցած հետաքրքրասիրության համար:համար։

Մովսես Խորենացին «հայոց պատմահայրն» է, «քերթողահայրն» է:է։ Հայերը նրան տվել են այդ տիտղոսները, քանի որ նա մեզ է հասցրել հայոց ամբողջական պատմությունը` հայոց մեծերի ծննդաբանությունից մինչև իր ապրած ժամանակները:ժամանակները։

Խորենացու «Պատմություն Հայոց» երկը ներկայիս վիճակով բաղկացած է 3 մասից, որոնք կոչվում են գրքեր:գրքեր։

Առաջին գիրքը կազմված է 32 գլխից, կրում է «Հայոց մեծերի ծննդաբանությունը» վերնագիրը և հիմնականում պանծացնում է հայոց [[Հայկ նահապետ|Հայկ]], [[Արամ թագավոր|Արամ]], [[Արա Գեղեցիկ]] նահապետներին, [[Պարույր Սկայորդի]], [[Երվանդ Սակավակյաց]], [[Տիգրան Մեծ]] թագավորներին:թագավորներին։ Սյս անձիք աչքի են ընկել իրենց քաջությամբ, ազատասիրական ոգով, երկիրը շենացնելու, հայության վարկը բարձրացնելու առաքելությամբ:առաքելությամբ։

Երկրորդ գիրքը կոչվում է «Միջին պատմություն մեր նախնիների», կազմված է 92 գլխից և ընդգրկում է [[Հայաստան]]ում [[Արշակունի թագավորություն|Արշակունիների թագավորության]] շրջանի պատմությունը` մինչև [[Տրդատ Մեծ]]ի գահակալությունը, երկրում քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ճանաչվելը:ճանաչվելը։

«Մեր հայրենիքի պատմության ավարտը» խորագրով վերջին գիրքը կազմված է 68 գլխից և արտացոլում է Տրդատ արքայի մահից հետո Հայաստանի քաղաքական կյանքում աստիճանաբար տեղի ունեցած անկումը` մինչև ազգային պետականության կորուստը, ինչպես նաև հայ գրերի գյուտը, [[Սահակ Պարթև|Սահակի]] (439թ.) ու [[Մեսրոպ Մաշտոց|Մեսրոպի]] (440թ.) վախճանը:վախճանը։

Այս գրքերից յուրաքանչյուրն իր հերթին բաժանվում է մանր գլուխների, որոնք ունեն իրենց վերնագրերը:վերնագրերը։ «Պատմությունն», այն տեսքով, ինչպես մեզ է հասել, ավարտվում է հայտնի «Ողբ»-ով:ով։ Սակայն Ժ դարի պատմիչ [[Թովմա Արծրունի]]ն վկայում է, որ Խորենացին իր «Պատմության» շարադրանքը հասցրել է մինչև Հռոմեական (Բյուզանդական) [[Զենոն]] կայսեր ժամանակը (474-475թթ., ապա` 475-491թթ.), այսինքն երկն ունեցել է նաև չորրորդ մաս:մաս։ «Հայոց պատմության» չորրորդ գրքի գոյության հարցը հանդիսանում է [[Հայագիտություն|հայագիտության]] վիճելի խնդիրներից մեկը: մեկը։

Գրքի բովանդակության էական գիծը հայրենասիրությունն է, որը դրսևորվում է որպես պետականության ձգման, «բնիկ տերերի» տիրակալության վերականգնման գաղափարը:գաղափարը։ Պատմիչի նպատակն է իր ժամանակակիցների մեջ արթնացնել ազգային, հայրենասիրական ոգի, նրանց մղել ազատագրական սխրանքի:սխրանքի։ Խորենացին հայ ժողովրդի ծագումը կապում է աստվածաշնչյան «արդար և կատարյալ» մարդու` Նոյ նահապետի սերնդի հետ` ապահովելով հայության պատվավոր տեղը աշխարհի հնագույն ժողովուրդների ընտանիքում:ընտանիքում։

Նույն նպատակով պատմիչը հայոց անցյալից ընտրում և ներկայացնում է հատկապես քաջ ու կորովի առաջնորդների:առաջնորդների։ «Ես սիրում եմ ըստ քաջության այսպես կոչել` Հայկ-Արամ-Տիգրան, -ասում է հեղինակը, -քանզի քաջերի սերունդները քաջերն են, իսկ նրանց միջև եղածներին եվ ինչպես կամենում է` թող կոչի:կոչի։»

Խորենացու համար ազգի նախահայր Հայկը նախընտրելի հերոս է` իր ազատասիրական ոգով, բռնակալի նկատմամբ դրսևորած անհանդուրժողականությամբ, ըմբոստ խիզախությամբ:խիզախությամբ։ Արամն ընդօրինակելի է հայրենիքի հանդեպ ունեցած նվիրումով, Տիգրանը` Հայաստանի կորցրած տարածքները հետ գրավելու, ազգային բանակը վերազինելու, երկիրն ամեն տեսակի բարիքներով հարստացնելու վճռականությամբ:վճռականությամբ։ Բնութագրելով Տիգրանին` պատմիչը չի թաքցնում իր նպատակը. «Եվ ո՞ր իսկական մարդը, որ սիրում է արիության բարքն ու խոհեմությունը, չի ուրախանա նրա հիշատակությամբ և չի ձգտի նրա նման մարդ լինել»:

Խիստ ուշագրավ է այն հանգամանքը, որ քրիստոնյա եպիսկոպոս Խորենացու իդեալականացրած հայ առաջնորդներից ու թագավորներից (Հայկ, Արամ, Տիգրան) ոչ մեկը քրիստոնյա չէ:չէ։ Ավելին, Պատմահայրը նշում է, որ այս երեքը արյունով հայ էին:էին։ Այս ամենը խոսում է Խորենացու ազգային ուժեղ զգացումների, վերկրոնական և համազգային դւրքորոշման, ինչպես նաև` հայ քաղաքական մտքի մեջ Խորենացու` որպես ազգայնականության հիմնադրի, բացառիկ դերի մասին:մասին։

Խորենացին բացառիկ նշանակություն է տալիս պատմագրական երկերի ստեղծմանը:ստեղծմանը։ Այդպիսի գրվածքների ընթերցմամբ «աշխարհում կարգերի գիտություն ենք ձեռք բերում և քաղաքական կարգեր սովորում», ասում է Խորենացին:Խորենացին։ Հայոց անցյալի մասին աշխատություններ ստեղծելու անհրաժեշտությունը Խորենացին հիմնավորում է նաև իր հայտնի բացատրությամբ. «Թեպետ մենք փոքր ածու ենք, թվով սահմանափակ և զորությամբ տկար. շատ անգամ օտար թագավորություններից նվաճված, սակայն մեր երկրում էլ քաջության շատ գործեր են կատարվել` գրի ու հիշատակության արժանի...»:

* Քաջերի սերունդները քաջեր են։

* Չկա ստույգ պատմություն առանց ժամանակագրության:ժամանակագրության։

Խորենացին այս պատմության մեջ արտահայտել է իր զգացումները՝ ուրախությունը, տխրությունը, հպարտությունը, վիշտն ու իղձը։ Խորենացու նպատակն է եղել տեսնել իր հայրենիքը միասնական, հզոր ու լուսավոր։