«Ողնուղեղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ողնուղեղը''' (Medulla spinalis) կազմում է [[կենտրոնական նյարդային համակարգ]]ի բաժիններից մեկը:մեկը։

Ողնուղեղը ֆիլոգենետիկորեն ([[նշտարիկ]]ի իրանային ուղեղը) երևան է գալիս [[նյարդային համակարգ]]ի զարգացման երրորդ էտապում (խողողակավոր նյարդային համակարգ):Այդ։Այդ ժամանակ [[գլխուղեղ]] դեռևս չկա, ուստի իրանային ուղեղը ունի օրգանիզմի բոլոր պրոցեսները` և վեգետատիվ, և անիմալ (ընդերային և մարմնային կենտրոններ) կարգավորող կենտրոններ:կենտրոններ։ Մարմնի հատվածավոր կառուցվածքին համապատասխան իրանային ուղեղն ունի հատվածավոր կառուցվածք:Այնկառուցվածք։Այն բաղկացած է իրար միացած նևրոմերներից, որոնց սահմաններում միակցվում է պարզագույն [[ռեֆլեկտոր ուղեղ]]ը: Մետամեր կառուցվածք ունի նաև մարդու ողնուղեղը, որով և պայմանավորված է նրա օրգանիզմում գոյություն ունեցող կարճ ռեֆլեկտոր ուղեղի առկայությունը:<br />առկայությունը։

[[Ձկներ]]ի գլխուղեղի հանդես գալու ([[ցեֆալիզացիա]]յի էտապ) և հետագա զարգացմանը զուգընթաց [[ցամաքային կենդանիներ]]ի գլխուղեղում հանդես է գալիս ամբողջ [[օրգանիզմ]]ը կարգավորող բարձրակարգ [[կենտրոն]]ներ, իսկ ողնուղեղը ընկնում է ենթակա դրության մեջ:մեջ։ Ողնուղեղը մնում է ոչ միայն որպես հատվածային ապարատ, այլև դառնում է ծայրամասից գլխուղեղ և հակառակ ուղղությամբ գրգիռներ հաղորդող [[օրգան]], և նրա մեջ են զարգանում երկկողմանի կապերը գլխուղեղի հետ:հետ։ Որքան շատ է զարգանում գլխուղեղը. այնքան ողնուղեղի զարգացումը ավելի շատ է կախված մնում նրանից:նրանից։ Օրինակ` գլխուղեղի կեղևի և նրա մեջ գտնվող շարժիչ [[նեյրոն]]ների (բացի [[բրգային բջիջներ]]ի) զարգացմանը զուգընթաց զարգանում են նրանից սկսվող թելերի համակարգերը (բրգային համակարգ):։ Քանի որ նոր կեղևն առաջանում է կաթնասուների մոտ, ուրեմն բրգային համակարգը ողնուղեղում հանդես է գալիս միայն այդ կենդանիների մոտ և կատարյալ զարգացմանն է հասնում մարդու մոտ` մեծ ուղողի կեղևի ամենաբարձր զարգացմանը համապատասխան, որտեղից և սկիզբ է առնում բրգային ուղին:ուղին։ Այսպիսով, ողնուղեղի [[էվոլուցիա]]յի ընթացքում առաջանում են երկու ապարատներ` մեկը ավել հին, ողնուղեղի սեփական կապերի հատվածավոր ապարատն է, իսկ երկրորդը` ավելի նոր, գլխուղեղի հետ կապվող երկկողմանի հաղորդչական ուղիների ապարատը:ապարատը։ Կառուցվածքի այսպիսի սկզբունք նկատվում է նաև մարդու մոտ:մոտ։

Իրանային ուղեղի առաջացման գործում վճռական գործոն է հանդիսանում շարժման միջոցով շրջապատի միջավայրին հարմարվելը:հարմարվելը։ Ուստի ողնուղեղի կառուցվածքը ցույց է տալիս կենդանու տեղաշարժման միջոցը:միջոցը։ Օրինակ, [[սողուններ]]ի (չունեն [[վերջույթ]]ներ և սողում են ամբողջ մարմնով. օրինակ, [[օձեր]]ը) ողնուղեղն ամբողջ երկարությամբ զարգացած է հավասարաչափ և չունի հաստացումներ:հաստացումներ։ Վերջույթերից օգտվող կենդանիների մոտ առաջանում են երկու հաստացումներ, ընդ որում, եթե ավելի զարգացած են [[առջևի վերջույթներ]]ը (օրինակ, [[թռչուններ]]ի թևերը), ապա գերակշռում է ողնուղեղի առաջային (վզային) հաստացումը, եթե ավելի զարգացած են հետին վերջույթները (օրինակ, [[ջայլամ]]ինը), ապա մեծացած է հետին (գոտկային) հաստացումը, իսկ եթե քայլելուն մասնակցում են և’ առաջին, և’ հետին վերջույթները հավասարապես (չորքոտանի [[կաթնասուններ]]), ապա երկու հաստացումներն էլ զարգացած են միատեսակ:միատեսակ։ Ձեռքի, որպես աշխատանքի օրգանի, ավելի բարդ գործունեության հետ կապված մարդու ողնուղեղի պարանոցային հաստացումն ավելի է զարգացել, քան գոտկայինը:գոտկայինը։

[[Ֆիլոգենեզ]]ի նշված գործոնները դեր են խաղում նաև ողնուղեղի [[օնտոգենեզ]]ում: Ողնուղեղը զարգանում է ուղեղային խողովակի հետին հատվածից (առջևինից զարգանում է գլխուղեղը):։ Խողովակի ներքին մակերեսին, նրա յուրաքանչյուր կողքային պատի վրա ի հայտ են գալիս սահմանային ակոսներ (sulcus limitans), որոնք խողովակը ներսից բաժանում են փորային ու մեջքային մասերի:մասերի։ Փորային բաժնից գոյանում են ողնուղեղի գորշ նյութի առաջնային սյուները (շարժիչ նեյրոնների բջջային մարմինները), նրանց հպված երկայնաձիգ նյարդաթելերի խրձերը և նշված նեյրոնների ելունները (շարժիչ արմատները):։ Մեջքային բաժնից առաջանում են [[գորշ նյութ]]ի հետի սյուները (զգացող նեյրոնների բջջային մարմինները), հետին պարանները (նեյրոնների ելունները):։

Այսպիսով, ուղեղային խողովակի փորային մասը սկզբնական շարժիչ շրջանն է, իսկ մեջքայինը` սկզբնական զգացողը:զգացողը։

Պետք է նկատել, որ ուղեղային խողովակի պատերի ներքին երեսով ձգվող սահմանային ակոսները (sulcus limitans) շարունակվում են նաև խողովակի գանգային մասի մեջ, այսնպես որ այդ բաժանումն զգացող և շարժիչ շրջանների տարածվում է ուղեղային խողովակի ամբողջ երկարությամբ և պահպանվում է գլխուղեղի ցողունի մեջ:մեջ։

Երբ խողովակի կողմնային պատերը հաստանում են, նրա մեջքային և փորային պատերը ձգվում են ու խրվում նրանց արանքը. նրանք հետագայում առաջացնում են ողնուղեղի առաջային և հետային կպուկները, որոնք իրար են կապում ողնուղեղի աջ ու ձախ կեսերը:կեսերը։ Փորային և մեջքային մասերի համեմատությամբ կողմնային պատերի այդպիսի հաստացման շնորհիվ ողնուղեղն արտաքինից երկու երկայնաձիգ ակոսներով բաժանվում են աջ ու ձախ կեսերի:կեսերի։ Ուղեղային խողովակի պատերի աճման շնորհիվ նրա խոռոչը (կենտրոնական խողովակը) աստիճանաբար տեղ-տեղ նեղանում են, հատկապես պոչային ծայրում, և խցանվում է այնպես, որ այստեղ նյարդային հյուսվածքից առաջանում է մի բարակ երկորուկ` ապագա սահմանային կամ տերմինալ թելը (filium terminale):։

Սկզբում` ներարգանդային կյանքի երրորդ ամսում, ողնուղեղը գրավում է ամբողջ ողնաշարի խողովակը, այնուհետև ողնաշարն սկսում է ավելի արագորեն աճել, քան ողնուղեղը, որի հետևանքով վերջինիս ծայրը աստիճանաբար տեղափոխվում է վեր (գանգի ուղղությամբ), ըստ որում սահմանային թելը ձգվում է որպես բարակ թել:թել։ Ծնվելու ժամանակ ողնուղեղի ծայրը գտնվում է գոտկային III ողնի բարձրության վրա, իսկ հասուն մարդունը հասնում է I և II գոտկային ողների բարձրությանը:բարձրությանը։ Ողնուղեղի այդ ձևի բարձրացման շնորհիվ (ascensus medullae spinales) նրանից դուրս եկող նյարդամատները ընդունում են թեք ուղղություն: ուղղություն։

Ողնուղեղ (medulla spinalis). չափահասների ողնուղեղը տեղավորված է [[ողնաշարի խողովակ]]ում և առջևից հետ տափակացած մի երկար [[գլան]]աձև մարմին է (տղամարդկանց մոտ 45 սմ, կանանց մոտ` 41-42սմ), որը դեպի վեր (գլխի ուղղությամբ) անմիջապես փոխվում է [[երկարավուն ուղեղ]]ի, իսկ ներքևում (պոչի ուղղությամբ)` գոտկային II [[ող]]նի մակարդակում վերջանում է սրածայր ուղեղային կոնով (conus medullaris): Այս փաստի գիտենալը ունի գործնական նշանակություն (որպեսզի [[ողնուղեղային հեղուկ]] վերցնելու կամ ողնուղեղի անզգայացման նպատակով գոտկային պունկցիայի ժամանակ ողնուղեղը չվնասեն, հարկավոր է ներարկիչի ասեղը մտցնել III և IV ողների փուշ ելունների արանքը): Conus medullaris – ից դուրս է գալիս սահմանային թելը (filium terminale), որը ողնուղեղի ստորին հետ աճած մասն է և վերին մասում է միայն ուղեղային նյութ պարունակում, ներքևում կազմված է ողնուղեղի պատյանների շարունակությունից: Իր ստորին ծայրով ծայրային թելը կպչում է պոչուկի երկրորդ ողնին: Ողնուղեղի ամբողջ երկարության վրա կա երկու հաստացում, որոնք համապատասխանում են վերին ու ստորին վերջույթների նյարդարմատներին. սրանցից վերինը կոչվում է պարանոցային (intumesentia cervicalis), իսկ ստորինը` գոտկային (intumesentia lumbalis) հաստացում:հաստացում։ Այս երկու հաստացումներից ավելի ծավալուն է գոտկայինը, իսկ ավելի դիֆերենցված` պարանոցայինը, որը կապված է ձեռքի, որպես աշխատանքի օրգանի ավելի բարդ նյարդավորման հետ:հետ։

Ողնուղեղի յուրաքանչյուր կեսը բաժանում են երեք երկայնաձիգ պարանիկների (ճոպանների)` առաջային (funiculus anterior), կողմնային (funiculus lateralis) և հետին (funiculus posterior): Հետին պարանիկը պարանոցային և վերին կրծքային բաժիններում (մոտավորապես Th5 սեգմենտի մակարդակին) մի միջանկյալ ակոսով` sulcus intermedius posterior, բաժանվում է երկու խրձերի` Գոլլի (fusciculus gracilis) և Բուրդախի (fusciculus cuneatus):։ Այս խրձերը նույն անուններով վերևում անցնում են երկարավուն ուղեղի հետին երեսը:երեսը։

Ողնուղեղի վերը նշված կողմնային ակոսներից դուրս են գալիս ողնուղեղային նյարդարմատները:նյարդարմատները։ Յուրաքանչյուր նյարդարմատ բարակ նյարդաթելերի մի խուրձ է. նյարդաթելերը կազմված են նյարդային բջիջների ելուստներից:ելուստներից։

Առաջնային նյարդարմատը (radix dorsalis s. anterior) դուրս է գալիս առաջային կողմնային ակոսից և կազմված է շարժիչ նեյրոնի նեյրիտներից (կենտրոնախույս կամ էֆերենտ), որոնց բջիջների մարմինները գտնվում են ողնուղեղում, այն դեպքում, երբ հետին կողմնային ակոսից դուրս եկող հետին նյարդարմատը (radix posterior) պարունակում է նեյրոնների զգացող ելուններ (կենտրոնաձիգ կամ աֆերենտ), որոնց մարմինները գտնվում են ողնուղեղի (միջողային) հանգույցներում:հանգույցներում։

Ողնուղեղից մի փոքր դուրս զգացող և շարժիչ նյարդարմատները, մոտենալով իրար, կազմում են [[ողնուղեղային նյարդ]]ի ցողունը, որը նևրոպաթոլոգները առանձնացնում են պարանիկ անունով (funiculus):։ Պարանիկի բորբոքման դեպքում (ֆունիկուլիտ) միաժամանակ առաջանում են զգացող և շարժիչ շրջանների հատվածային խանգարումներ, արմատների հիվանդությունների ժամանակ ([[ռադիկուլիտ]]) նկատվում է միայն մեկ շրջանի` կամ զգացող, կամ շարժիչ, հատվածային խանգարում, իսկ նյարդաճյուղերի բորբոքման ժամանակ (նևրիտ) խանգարումը համապատասխանում է տվյալ նյարդի տարածման շրջանին:շրջանին։ Funiculus-ը սովորաբար շատ կարճ է, քանի որ նա շուտ դուրս է գալիս միջողնային անցքից, որից հետո միջողնային նյարդը բաժանվում է իր հիմնական ճյուղերին:ճյուղերին։

Քանի որ ողնուղեղը ողնաշարային խողովակից կարճ է, նյարդարմատների ծագման տեղը չի համապատասխանում միջողնային անցքերի մակարդակին:մակարդակին։ Որպեսզի ընկնեն անցքերի մեջ, նյարդարմատներն ուղղվում են ոչ միայն ուղեղից դուրս, այլև ցած, ընդ որում ողնուղեղում իչքան ներքևից են սկսվում, այնքան վերընթաց են դառնում:դառնում։ Գոտկային հատվածում նրանք իջնում են դեպի համապատասխան միջողնային անցքերը սահմանային թելիկին զուգահեռ (filium terminalet) և, շրջապատելով ու ողնուղեղային կոնը (conus medullaris), կազմում են նյարդաթելերի մի խուրձ, որը կոչվում է ձիու պոչ (cauda equina):։

Ողնուղեղը կազմված է [[գորշ նյութ]]ից, որը պարունակում է նյարդային բջիջներ, և [[սպիտակ նյութ]]ից, որը կազմված է միելինապատ նյարդաթելերից:նյարդաթելերից։

Գորշ նյութը տեղավորված է ողնուղեղի կենտրոնական մասում և շրջապատված է սպիտակ նյութով:նյութով։ Նա կազմում է երկու անկանոն ձևի ուղղաձիգ սյուներ, որոնք տեղավորված են ողնուղեղի աջ ու ձախ կեսերում և միացած են իրար նեղ լայնական գորշ կպուկով (commissura grisea), որի կենտրոնու գտնվում է ողնուղեղի կենտրոնական նեղ խողովակը (canalis centralis ):։ Վերջինս անցնում է ողնուղեղի ամբողջ երկարությամբ և պարունակում է ուղեղ – ողնուղեղային հեղուկ (liquor cerebrospinalis):։

Տարիքի հետ միասին կենտրոնական խողովակը (canalis centralis) նեղանում է և տեղ-տեղ խցանվում, այնպես որ 40 տարեկանից հետո (93%-ում) այն դադարում է ամբողջական խողովակ լինելուց : Canalis centralis-ը գորշ կպուկը բաժանում է երկու մասի` առաջնային և հետին (commissura grisea anterior et posterior):։ Ճիշտ նույն ձևով էլ գորշ նյութի յուրաքնչյուր սյան մեջ լինում են 2 սյուներ` առաջային և հետին (commissura grisea anterior et columna posterior):։ Ողնուղեղի լայնական կտրվածքների վրա այս սյունակները ունեն եղջյուրների տեսք` առաջային լայնացած (cornu anterius) և հետին (cornu posterius) սրացած:սրացած։ Դրա շնորհիվ գորշ նյութի ընդհանուր տեսքը սպիտակ նյութի ֆոնի վրա նման է H տառի:տառի։

Գորշ նյութը բաղկացած է նյարդային բջիջներից, որոնք խմբավորվում են [[կորիզ]]ների ձևով, որոնց դասավորությունը հիմնականում համապատասխանում է ողնուղեղի հատվածային կառուցվածքի և նրա նախնական եռանդամ [[ռեֆլեկտոր աղեղ]]ին: Այս աղեղի առաջին զգացող նեյրոնը գտնվում է միջողնային հանգույցներում, ծայրամասային ելունը նյարդերի կազմի մեջ գնում է դեպի օրգաններն ու հյուսվածքները, որտեղ կապի մեջ են մտնում ընկալիչների հետ, իսկ կենտրոնական ելունը, մտնելով հետին զգացող նյարդի արմատի մեջ, ողնուղեղի հետին կողմնային ակոսի միջով թափանցում է ողնուղեղի մեջ, որտեղ միանում է հետին եղջյուրների բջիջների հետ:հետ։

Ամենաշատ թվով բջիջներ գտնվում են ողնուղեղի պարանոցային հաստուկի առաջային եղջյուրում, որտեղից նյարդավորվում են վերին վերջույթները, որոնք մասնակցում են մարդու աշխատանքային գործունեությանը:գործունեությանը։ Մարդկանց ձեռքի, որպես աշխատանքի օրգանի, շարժումների բարդացման հետ կապված այդ կորիզները նշանակալի չափով ավելի շատ են , քան կենդանիներինը (ներառյալ նաև անտրոպոիդները):։ Այսպիսով, գորշ նյութի հետին և առջևի եղջյուրներն առնչություն ունեն կենդանական կյանքի օրգանների, հատկապես շարժողական ապարատի նյարդավորման հետ, որի կատարելագործմանը զուգընթաց էվոլուցիայի ընթացքում զարգացել է և ողնուղեղը:ողնուղեղը։

Ողնուղեղի յուրաքանչյուր կեսում առաջային ու հեըտին եղջյուրները միացած են իրար գորշ նյութի մի միջանկյալ շերտով (zona intermedia), որը ողնուղեղի կրծքային ու գոտկային հատվածներում, կրծքային հատվածից մինչև գոտկային II – III հատվածները հատկապես արտահայտված են և դուրս է գալիս կողմնային եղջյուրների ձևով (cornu laterales):։ Դրա հետևանքով գորշ նյութը նշված բաժինների լայնական կտրվածքի վրա նմանվում է թիթռնիկի:թիթռնիկի։

Սպիտակ նյութը բաղկացած է 3 աղբյուրներից առաջացող նյարդային ելուններից:ելուններից։

*Միջողնային հանգույցների նյարդային բջիջների (աֆերենտ նեյրոնների) ելուններ:ելուններ։

*Անմիջապես ողնուղեղի գորշ նյութի բջիջների (միջադիր և էֆերենտ նեյրոնների) ելուններ:ելուններ։

*Գլխուղեղի բջիջների (էֆերենտ նեյրոնների) ելուններ:ելուններ։

բարձրության հատվածները (աֆերենտ և միջադիր նեյրոններ):։

*Երկար կենտրոնաձիգ (զգացող, աֆերենտ) թելեր, որոնք կամ կազմում են միջողնային հանգույցներից ծագող հետին արմատների շարունակությունը (աֆերենտ նեյրոններ), կամ սկսվում են ողնուղեղի գորշ նյութից (երկրորդ նեյրոն). թե՛ մեկ և թե՛ մյուս խրձերը բարձրանում են դեպի մեծ ուղեղ կամ ուղեղիկ:ուղեղիկ։

դեպի ողնուղեղ` առաջնային եղջյուրի հետ միանալու համար (էֆերենտ նեյրոններ):։

Առաջին համակարգը (կարճ թելերի) պատկանում է ողնուղեղի սեփական ապարատին, իսկ մնացած երկու հանակարգերը (երկար թելերի) գլխուղեղի հետ կազմում են երկկողմանի կապի հաղորդչական ապարատը:ապարատը։

Գլխուղեղի հետ երկկողմանի կապերի ապարատը ֆիլոգենետիկորեն ավելի երիտասարդ է, որովհետև առաջացել է միայն այն ժամանակ, երբ ի հայտ է եկել գլխուղեղը:գլխուղեղը։

Վերջինիս զարգացմանը զուգընթաց, զարգանում են նաև հաղորդչական ուղիները, որոնք գլխուղեղը կապում են ողնուղեղի հետ:հետ։ Սրանով է բացատրվում այն փաստը, որ ողնուղեղի սպիտակ նյութը բոլոր կողմերից շրջապատում է գորշ նյութը:նյութը։ Հաղորդչական ուղիների շնորհիվ ողնուղեղի սեփական ապարատը կապվում է գլխուղեղի հետ, որը միավորում է ամբողջ նյարդային համակարգի աշխատանոը:աշխատանոը։ Նյարդաթելերը խմբավորվում են խրձերի մեջ, իսկ խրձերից կազմվում են անզեն աչքով տեսանելի 3 պարանիկներ` հետին, կողմնային և առաջային:առաջային։

Հետին պարանիկները պարունակում են ողնուղեղային հետին նյարդարմատների թելեր:թելեր։ Նարանց մեջ կարելի է առանձնացնել 3 համակարգեր:համակարգեր։

Առաջնային պարանիկները պարունակում են վայրէջ ուղիներ:ուղիներ։

Ողնուղեղը պատվում է երեք շարակցահյուսվածքային պատյաններով, որոնք առաջանում են [[մեզոդերմ]]ից` ուղեղային խողովակի շուրջը: Այս պատյանները դրսից ներս հետևյալներն են` կարծր պատյան կամ կարծրենի (dura mater s. pachymenix), ոստայնային պատյան կամ ոստայնենի (arachgnoidea) և անոթային պատյան կամ նրբենի (pia mater):։ Վերջին երկու պատյանները, հակառակ առաջինի, կոչվում են նաև փափուկ պատյաններ:պատյաններ։ Գլխի շրջանում երեքն էլ դառնում են գլխուղեղի պատյաններ:պատյաններ։

նման պատում է ողնուղեղը դրսից:դրսից։ Այն սերտորեն չի հպված ողնաշարի խողովակի պատերին, որոնք ծածկված են սեփական շրջոսկրով (edrorachis):։ Վերջինս կոչվում է նաև կարծր թաղանթի արտաքին թերթիկ:թերթիկ։ Endorachis – ի և կարծրենու միջև գոյանում է էպիդուրալ տարածությունը (cavum epidurale):։ Նրա մեջ գտնվում են ճարպային բջջանքը և երակային ցանցը (plexus venosi vertebralis interni), որի մեջ է թափվում ողնուղեղից և ողներից եկող երակային արյունը:արյունը։

թերթի ձև, ներսից հպված է կարծրենուն և բաժանվում է նրանից միայն մի ճեղքով` ենթակարծրենային ծոցով (cavum subdurale):։ Այս պատյանի արտաքին ու ներքին երեսները նույնպես ծածկված են էնդոթելերով:էնդոթելերով։ Ոստայնենու և ողնուղեղի միջև գտնվում է լայն ենթաոստայնային տարածությունը (cavum subarachoideale), որի մեջ ողնուղեղը և նյարդարմատները ազատ են և շրջապատված են մեծ քանակությամբ ուղեղ – ողնուղեղային հեղուկով:հեղուկով։

*'''Ողնուղեղի անոթապատյանի''' (pia mater spinalis) մակերեսը ծածկված է էնդոթելով և բաղկացած է արտաքին ու ներքին շերտերից, որոնց արանքով անցնում են անոթները. այն շրջապատում է ողնուղեղը և անոթների հետ միասին խրվում է ուղեղի նյութի մեջ` անոթների շուրջը ավշային բունոցներ առաջացնելով:առաջացնելով։ Դեպի գլուխը պատյանը պատվում է վերջնային թելիկով և վերջում ձուլվում է նրա հետ:հետ։ Բացի բազմաթիվ անոթներից, նրբենին հարուստ է նաև նյարդերով, որոնց թելերը դուրս են գալիս գլխավորապես սիմպաթիկ ցողունից` ողնուղեղային նյարդերի ճյուղերի հետ միասին:միասին։

#Մ. Գ. Պրիվեսի խմբ. Մարդու նորմալ անատոմիայի դասագիրք, Եր., Լույս, 1992թ., 2 հատորով