«Հովհաննես Մկրտիչ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ clean up, replaced: ր: → ր։, և: → և։, >: → >։ (16), ա: → ա։ (2) oգտվելով ԱՎԲ |
clean up, replaced: : → ։ (84) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 17.
== Հովհաննես Մկրտչի ծնունդը և մանկությունը ==
[[Պատկեր:Mkrtchi cnundy.jpg|thumb|300px|left|«Հովհաննես Մկրտչի ծնունդը»]]
Համաձայն [[Ավետարան ըստ Ղուկասի|Ղուկասի Ավետարան]]ի, որն ի տարբերություն մյուսների ([[Ավետարան ըստ Մատթեոսի|Մատթոեսի]], [[Ավետարան ըստ Մարկոսի|Մարկոս]]ի և [[Ավետարան ըստ Հովհաննեսի|Հովհաննեսի Ավետարան]]ների) միակն է, որ ներկայացնում է Հովհաննեսի նախածննդյան և ծննդյան պատմությունը, Մկրտիչը որդին էր արդար կյանքով ապրող [[Եղիսաբեթ]]ի և քահանա [[Զաքարիա]]յի, ովքեր չնայած ծեր տարիքին երկար տարիներ զավակ չէին ունենում (Ավետարան ըստ Ղուկասի|Ղուկ.
Հովհաննեսի ծնվելու լուրը Զաքարիան ստացավ Աստծուց` [[Հրեշտակապետ|Գաբրիել հրեշտակապետ]]ի միջոցով` [[Տաճար]]ում ծիսական [[խնկարկություն]] կատարելու ժամանակ։ Այս հրաշալի իրողությունը և Գաբրիելի խոսքերը, թե մանուկը մեծ ուրախություն պետք է լինի շատերի համար, [[Սուրբ Հոգի|Սուրբ Հոգով]] լցված` մարդկանց պետք է պատրաստի երկար սպասված [[Հիսուս|Մեսիայի (Քրիստոսի)]] գալստյանը, որոշակի կասկածներ է առաջացնում Զաքարիայի մոտ, ինչի համար հրեշտակապետը մինչև Հովհաննեսի ծնվելը նրան պատժում է համրությամբ (Ղուկ.
Հովհաննեսի` Աստծո ընտրյալ լինելու հանգամանքը առաջին անգամ երևում է նրա` դեռևս Եղիսաբեթի որովայնում եղած ժամանակ. երբ Եղիասաբեթը հանդիպում է [[Մարիամ Կույս]]ին, ով արդեն հղի էր [[Հիսուս]]ով, մանուկը նրա որովայնում սկսում է ակտիվորեն խաղալ (Ղուկ.
Հովհաննեսի ծնունդը ըստ գիտական հաշվարկների` համընկնում է Ք.ա. 5-4թթ.-ի միջև։ Նրա ծնունդից հետո Զաքարիայի լեզուն իսկապես բացվեց և նա սկսեց օրհնաբանել [[Աստված|Աստծուն]] (Ղուկ.
Ավետարանից հայտնի վերջին տվյալը Հովհաննեսի մանկության մասին այն է, որ .«նա բնակվում էր անապատում մինչև այն օրը, երբ երևաց [[Իսրայել]]ում» (Ղուկ.
# Հովհաննեսը [[նազովրեական ուխտ]] էր արել <ref>The Oxford bible commentary, oxford, 2007, p. 926, Иисус и Евангелия, Словарь, Москва, 2003, стр. 265,</ref>
Տող 30.
== Հուվհաննես Մկրտչի քարոզչությունը ==
[[Պատկեր:Mkrtich.jpg|thumb|left|Հովհաննես Մկրտիչը վկայում է Քրիստոսի մասին]]
Հովհաննես Մկրտչի քարոզչության մասին խոսում են բոլոր [[Ավետարանիչ]]ներն էլ՝ թե՛ [[համատես]]ները և թե՛ [[Հովհաննես Ավետարանիչ]]ը։ Համաձայն նրանց նոր [[մարգարե]]ն ասպարեզ ելավ, երբ արդեն հասուն երեսնամյա մարդ էր (Ղուկ.
# [[Տիբերիոս]] կայսեր 15-րդ տարով,
Տող 39.
# [[Աննա քահանայապետ, Կայիափա քահանայապետ|Աննայի և Կայիափայի քահանայապետության]] շրջանով։
Հովհաննեսի հայտնվելը [[Ավետարանիչ]]ները նաև հիմնավորում են հինկտակարանյան [[մարգարեություն]]ներով. «Անապատում կանչողի ձայնն է. Պատրաստեցե՛ք Տիրոջ Ճանապարհը, հարթեցե՛ք նրա շավիղները։ Բոլոր ձորերը թող լցվե՛ն, բոլոր լեռներն ու բլուրները խոնարհվե՛ն, դժվարին ճանապարհները հեշտ թող դառնան, առապարները՝ հարթ ճանապարհներ. և ամեն մարդ կտեսնի Աստծու փրկությունը (Ղուկ. 3:4-6, հմմտ. Մարկ. 1:3-4, Մատթ. 3:3, Ես. 40:3-5), «Ահավասիկ ես ուղարկում եմ իմ պատգամավորին քո առաջից, որ կպատրաստի քո ճանապարհը քո առաջ» (Մարկ.
Գալով ասպարեզ՝ Հովհաննեսը դիմում է ժողովրդին նույն այն խոսքերով, որոնցով հետո պետք է իր քարոզչությունը սկսեր [[Հիսուս]]ը. «Ապաշխարեցե'ք, որովհետև [[երկնքի արքայություն]]ը մոտեցել է» (Մատթ.
Հայտնվելով [[Հրեաստանի անապատ]]ում` Հովհաննեսը հանդես է գալիս ցնցող քարոզչությամբ. այս քարոզը, նրա` մինչ այդ ունեցաց կենցաղն ու [[ասկետ]]իկ կերպարը («Եվ ինքը` Հովհաննեսը, ուղտի մազից զգեստ ուներ և կաշվե գոտի` իր մեջքին, իսկ նրա կերակուրն էր մորեխ ու վայրի մեղր» (Մատթ.
Ընդհանուր առմամբ Հովահննես Կարապետի քարոզչությունը կարելի է ամփոփել 3 անունների տակ`
Տող 48.
# վկայություն իրենից հետո Եկողի մասին
Վերոնշյալ 3 կետերը, սակայն, Ավետրանում հանդես են գալիս միախառնված և հաճախ զատորոշելը բավական դժվարություն է առաջացնում։ Ընդհանուր համապատկերում ակնհայտ է, որ Հովհաննեսը քարոզով փորձում էր ապաշխարության մղել մեղավոր ժողովրդին մկրտության սիմվոլիկ արարողությամբ (պետք չէ շփոթել Քրիստոնեական [[Մկրտություն|Մկրտության]] խորհրդի հետ) և որպես միջնորդ` պատրաստել [[Իսրայել]]ին [[Մեսիա]]յի գալստյանը (հմմտ. Մատթ.
[[Ապաշխարություն]] ասելով Հովհաննեսը նկատի ուներ հրաժարումը նախկին սխալ կայնքից և դարձը դեպի [[Աստված]]։ Սա ի դեպ վերաբերում էր և հրեաներին, ովքեր իրեն ուղղակի ընտրյալ և փրկված էին համարում, և [[հեթանոսներ]]ին, ովքեր համարվում էին մեղսակիր և մերժվում էին հրեաներից։
[[Մկրտություն]]ը, որ կատարում էր Հովհաննեսը [[Հորդանան]] գետում (այստեղից էլ նրան տրվող Մկրտիչ մակդիրը), կատարվում էր ամբողջական ընկղմումով ջրի մեջ։ Արարողությունը, որ առկա է շատ ժողովուրդների մշակույթների մեջ, թեև որոշ նմանություններով համընկնում է որոշ ծեսերի հետ, բայց և ունի որոշ ուրույն գծեր, ինչը փաստում է դրա ինքնուրույնության մասին։ Ջուրը Հովհաննեսի համար ունի [[միստիկ]], խորհրդավոր իմաստ. այն մարմնի արտաքին մաքրումից տանում է ներքին մաքրման<ref>Толковая Библия, Новый Завет. т.1, Москва 2007, стр. 68, Иисус и Евангелия, Словарь, Москва, 2003, стр. 266</ref>։
Հստակ է նաև, որ Մկրտչի սկսած մկրտությունը նախապատրաստումն էր իր ետևից Եկողի գործունեության։ Այստեղ ակնհայտ են դառնում նրա վախճանաբանական հայացքները. նա անընդհատ խոսում է [[դատաստան]]ի մասին և հայտարարելով, թե դրա ժամն արդեն իսկ հասել է` խոստովանում է, որ իր պարտականությունը լոկ ցածր` նախապատրաստական աշխատանքն է. բուն գործը` դատն ու դատաստանը, վերապահված է իր ետևից Եկողին։ Եթե առանձնացնենք Մկրտչի վախճանաբանական հայացքները, ապա կստանանք գեղեցիկ պատկերավորումներով այս հատվածները.
* «Ապաշխարեցե'ք, որովհետև երկնքի արքայությունը մոտեցել է» (Մատթ.
* «…որովհետև կացինն ահա ծառերի արմատին է դրված։ Ամեն ծառ, որ բարի պտուղ չի տա, կտրվում և կրակն է գցվում» (Մատթ.
* «Որի (Քրիստոսի - հեղինակ) քամհարը իր ձեռքում է, և կմաքրի իր կալը, ցորենը կհավաքի իր շտեմարանում և հարդը կայրի անշեջ կրակով» (Մատթ.
Բոլոր այս երեք հղումներն էլ մատնացույց են անում, որ անհրաժեշտ է փոխել կյանքը քանի դեռ ժամանակ կա, հակառակ դեպքում բոլոր անպիտանները և անօգուտները պետք է դատաստանի ենթարկվեն։
Տող 63.
[[Պատկեր:Baptism3.jpg|thumb|300px|Հովհաննեսը մկրտում է Հիսուս Քրիստոսին]]
[[Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի|Հայ Առաքելական Եկեղեցու]] [[ավանդություն|ավանդության]] համաձայն [[Հիսուսի Մկրտությունը]] Հովհաննեսից տեղի է ունեցել հունվարի 6-ին` [[Սուրբ Ծնունդ]]ից ճիշտ 30 տարի հետո նույն օրը։
Այս Մկրտության մասին ամենաընդարձակը [[Ավետարանիչ]]ներից խոսում է [[Մատթեոս]]ը. «Այն ժամանակ Հիսուս Գալիլիայից Հորդանան եկավ, Հովհաննեսի մոտ` նրանից մկրտվելու։ Իսկ Հովհաննեսն ընդդիմացավ նրան ու ասաց. «Ինձ պետք է, որ քեզնից մկրտվեմ և դու ինձ մոտ ես գալիս»
Այն, որ ետևից Եկող ավելի Զորեղը պետք է մկրտվեր իրեն ստրուկից ցածր դասող Հովհաննեսից, զարմանք է առաջացնում Մկրտչի մոտ. նա ինքն էր ցանկանում մկրտվել [[Քրիստոս]]ից, սակայն Հիսուսը պնդում է, որ Աստծո ցանկությունը Իր Մկրտությունն է և անհրաժշտ է հնազանդ լինել աստվածադիր օրենքին։ Այնուհետև Ավետարանիչները խոսում են 2 [[հրաշք]]ի` աղավնու տեսքով [[Սուրբ Հոգի|Սուրբ Հոգու]] էջքի և երկնքից հնչող ձայինի մասին։ Համաձայն Հովհաննես Ավետարանչի` աղավնու իջնելը նշան էր Հովհաննեսի համար, որով նա պետք է ճանաչեր, որ Հիսուսն է Աստծո որդին (Հովհ.
== Հովհաննես Մկրտչի բանտարկությունը և գլխատումը ==
[[Քրիստոս]]ի մասին վկայություն տալուց հետո Հովհաննես Մկրտչին գտնում ենք բանտարկված. Այս մասին տեղեկություններ են հայտնում ինչպես [[համատես Ավետարաններ]]ը, այնպես էլ [[Հովսեփոս Փլավիոս]] հրեա պատմագիրը։ Ի մասնավորի [[Ղուկաս Ավետարանիչ]]ն այդ առթիվ հայտնում է. «Բայց Հերովդես չորրորդապետը, հանդիմանված լինելով Հովհաննեսի կողմից, իր եղբոր կնոջ՝ Հերովդիայի պատճառով և այն բոլոր չարիքների համար, որ Հերովդեսը գործել էր, այդ բոլորի վրայ ավելացրեց և այն, որ Հովհաննեսին բանտարկեց» (Ղուկ.
Սա հաշվի առնելով` Հովհաննես Մկրտիչը` որպես ճշմարիտ [[մարգարե]], մի քանի պատճառ ուներ Հերովդեսին հանդիմանելու.
ա. Ամուսնություն եղբոր կնոջ հետ (Մարկ
բ. Ամուսնություն ազգականի հետ` արյունապղծություն
գ. Կրկնամուսնություն առանց նախկին կնոջն արձակելու <ref>Barclay William. The Gospel of Mathew (vol 2), Edinburgh, 1975, p. 94, New Bible commentary, England, 2005, стр. 923</ref> (հմմտ. Բ Օր.
դ. Մի պատճառ էլ ներկայացնում է Փլավիոս պատմիչը «Հրեական հնախոսություններում» (18/
Թեև [[Ավետարան]]ները չեն նշում բանտարկության վայրը, բայց Հովսեփոս պատմիչը հստակ տալիս է սահմանամերձ [[Մաքերոն]] ամրոցի անունը <ref name="Նույն տեղում">Նույն տեղում</ref>։
[[Պատկեր:p034020.jpg|thumb|300px|Հովհաննես Մկրտչի գլուխը]]
Մկրտչի դատափետող ընթացքը ոխով է լցնում Հերովդիայի` Անտիպասի կնոջ սիրտը և նա ճանապարհներ է որոնում սպանելու մարգարեին (Մատթ.
[[Հովսեփոս Փլավիոս]]ը հայտնում է պարուհու անունը` Սաղոմե (նա Հերովդիայի դուստրն էր առաջին ամուսնությունից)<ref name="Նույն տեղում"/>։ Չնայած արբած Հերովդեսի խոսքը իրավական ոչ մի հիմք չուներ, այնուամենայնի նա կատարում է իր խոստումը` միևնույն ժամանակ խախտելով պետական օրենքը. նա մահապատիժ է իրականացնում առանց դատավարություն կատարելու։ Դժվար է ճշգրիտ որոշել Մկրտչի մահվան թվականը, բայց եթե հետևենք [[Մաղաքիա արք. Օրմանյանի]] այն խոսքին, թե Հովհաննեսը 2 տարի է քարոզել և 1 տարի անցկացրել բանտում, ապա մոտավոր հաշվարկները հանգում են 29-30 թվականներին <ref>Толковая Библия, Новый Завет. т.1, Москва 2007, стр. 333</ref>։
Ըստ Ավետարանների` երբ Հովհաննես Մկրտչի աշակերտներն իմանում են ուսուցչի մահվան մասին, գալիս վերցնում են մարմինը և հողին են հանձնում (Մատթ.
[[Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի]]ն Հովհաննես Մկրտչին դասում է ամենահայտնի սրբերի շարքում և 4 տոն ունի սահմանած Մկրտչի հիշատակին` [[Տոն Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի ծննդյան]], [[Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի գլխատման հիշատակություն]]ը, [[Տոն Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի և Աթանագինե եպիսկոպոսի]], [[Տոն Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի և Հոբ Արդարի։]]
Տող 84.
== Քրիստոսը և Հովհաննես Մկրտիչը ==
[[Պատկեր:Gandzer77.jpg|thumb|«Հովհաննեսը մկրտում է Հիսուսին» [[Հ. Հովնաթանյան]]]]
Այն, որ Հովհաննես Մկրտիչը և Հիսուսը ազգականներ էին, նշում է նաև [[Ավետարան ըստ Ղուկասի|Ղուկաս Ավետարանիչը]] (
* Հովհաննեսը չէր կասկածում, այլ ցանկանում էր ամրացնել իր աշակերտների հավատքը<ref>Толковая Библия, Новый Завет. т.1, Москва 2007, стр. 272, Մաղաքիա արք.Օրմանեան, Համապատում, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին, 1997, էջ 191-192, William Barclay. The Gospel of Mathew, vol 2, Edinburgh,1975, p. 2</ref>։
Տող 92.
* Հովհաննեսը` որպես պահպանողական հրեա, չէր կարողանում համակերպվել Քրիստոսի` Օրենքի տառին չհետևելու փաստի հետ։
Այսքանով հանդերձ չի կարելի մոռացության մատնել այն, որ [[Ավետարան ըստ Հովհանեսի|Հովհաննեսի Ավետարանում]] Մկրտիչը չափազանց դրական է խոսում Քրիստոսի վերաբերյալ (Հովհ.
Հետաքրքրական է նաև Հիսուսի մոտեցումը Հովհաննեսին. այն բանից հետո, երբ Մկրտչի աշակերտները մեկնում են Հիսուսի մոտից, վերջինս մի տեսակ երկխոսություն է սկսում հավաքվածների հետ, ուր բացեիբաց գովերգում է Հովհաննես Մկրտչին` անվանելով «առավել քան մարգարե» (Մատթ.
== Հովհաննես Մկրտչի կերպարը հայ մատենագրության մեջ ==
[[Պատկեր:Eglise apostolique arménienne de Paris, cathédrale Saint Jean-Baptiste.jpg|thumb|align:right|Սբ.Հովհաննես Մկրտիչ, Փարիզի Հայ Առաքելական Եկեղեցի]]
Քրիստոնեական մատենագրության մեջ Հովհաննես Մկրտչի կերպարը առանձնահատուկ տեղ է գրավել։ Նրա գործի և կերպարի հատկորոշմանն անդրադարձել են ինչպես Ընդհանրական Եկեղեցու հոգևոր հայրերը, այնպես էլ Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու վարդապետները։ Դրանք, սակայն, ուղղակի կամ անուղղակի բնորոշումներ են քաղած հիմնականում Աստվածաշունչ Մատյանից և մասամբ Ավանդությունից։ Ըստ այդմ` Հովհաննեսը հիմնականում հայտնի է «ՄԿՐՏԻՉ» բնորոշմամբ (Մատթ.
Հովհաննեսը անվանվում է նաև «ՁԱՅՆ» (Ընդհանուր մատենագրության մեջ` [[Հովհան Ոսկեբերան]]<ref>Յովհաննու Ոսկեբերանի Կոստանդնուպօլսի եպիսկոպոսապետի յաւետարանագիրն Մատթէոս, Վենետիկ, 1826, էջ 143</ref>, [[Կյուրեղ Ալեքսանդրացի]], [[Եփրեմ Ասորի]], Հայ մատենագրությամ մեջ` [[Վարդան Արևելցի]], [[Գրիգոր Տաթևացի]], [[Առաքել Բաղիշեցի]], [[Ներսես Շնորհալի]], [[Ատոմ Անձևացի]]...)։ Այս անվանման գործածումը կապվում է [[Սուրբ Գիրք|Սուրբ Գրքի]] վկայությունների հետ (հմմտ. [[Եսայի]]
Հինկտակարանյան մարգարեությունից մեկնելով (Մղ.Գ 1)` Հովհաննեսին կոչում են նաև «ՀՐԵՇՏԱԿ» և «ՃԱՆԱՊԱՐՀ ՊԱՏՐԱՍՏՈՂ»
[[Պատկեր:Surp Garabed Vank (Hampikian, 1923).jpg|thumb|[[Գլակա վանք|Մշո Սուրբ Կարապետ]] 1915թ.]]
«Ճանապարհ պատրաստող» կոչման կողքին հայ մատենագրության մեջ հանդիպում են «ԿԱՐԱՊԵՏ»<ref>ՄՄ, ձեռ. Հմր. 83, թ. 406բ</ref> կամ «ՆԱԽԱԿԱՐԱՊԵՏ» (առաջնորդող, առջևից գնացող) և «ճանապարհ» անվանումները։
Հովհաննեսին տրվող մակդիր-համեմատություններից է նաև «ԵՂԻԱ» անվանումը։ Սա կապվում է Քրիստոսի` Հովհաննեսին տված բնորոշման (տես Մատթ.
Մկրտիչն անվանվում է նաև «ՃՐԱԳ», որ վկայում է Լույսի մասին. սրա զուգահեռներն են «աստղ, լուսատու, առավոտ, լուսաբեր, արուսյակ» մակդիրները։ Վերջին բնորոշմանն անդրադառնալով [[Անանիա Սանահնեցի]]ն գրում է, որ Արուսյակն Արեգակից (Քրիստոս) փոքր ինչ շուտ է ծագում, և Արեգակի հայտնվելուց հետո նվազում է։ Այս բնորոշումն էլ իր հերթին արտացոլանքն է Փրկչական խոսքերի. «Հովհաննեսն էր ճրագը, որ վառված էր և լույս էր տալիս, և դուք կամեցաք միառժամանակ ցնծալ նրա լույսով» (Հովհ.
Քրիստոնեական մատենագրության մեջ հանդիպում է նաև «ԱՔԱՂԱՂ» անվանումը։ Ընդհանրապես քրիստոնեության մեջ աքաղաղը մարմնավորում է [[մարգարե]]ների, ավելի հաճախ Հովհաննես Մկրտչին։ [[Անանիա Սանահնեցի]]ն աքաղաղի փոխարեն գործածում է «ՁԱՅՆ ՀԱՒՈՒ», որը մեզ տեղեկացնում է Լույսի, Առավոտի ծագման մասին։ Մկրտիչը համեմատվում է նաև այլ թռչունների` աղավնու, տատրակի, գարնանաբեր ծիծեռնակի հետ։
[[Պատկեր:H-3.JPG|thumb|left|Բարեխոսություն. Հովհաննես Մկրտիչը և Աստվածածինը բարեխոսում են Քրիստոսի առաջ]]
Հովհաննես Մկրտիչը համարվում է [[Սուրբ Գիրք|Հին և Նոր Կտակարանների]] կամուրջը, այստեղից ելնելով նրան անվանում են նաև «ՄԻՋՆՈՐԴ»
Մկրտչի ծննդյան տոնին նվիրված [[շարական]]ում [[Գևորգ Սկևռացի|Գ. Սկևռացին]] Հովհաննեսին կոչում է «ԱՌԱՔՅԱԼ»
Մկրտչին [[Ատոմ Անձևացի]]ն կոչում է նաև «ՆԱՀԱՏԱԿԱՑ ՊԵՏ», քանի որ նա առաջիններից էր, որ նահատակվեց հանուն Ճշմարտության, հանուն Աստծո։ Հանդիպում ենք նաև ուսուցիչ, քահանա և շատ այլ բնորոշումներ։ Սուրբգրային մեկ այլ բնորոշում շատ է հանդիպում եկեղեցական մատենագրության մեջ. Հովհաննեսն անվանվում է «ՓԵՍԱՎԵՐ»` փեսայի բարեկամ (Հովհ. 3:29), որն արտահայտում է «շոշբեն» կոչվող հրեական հարսանեկան ավանդույթը։ Համաձայն այդ վանդույթի հարսանիքներում մեծ կարևորություն ուներ «փեսայի բարեկամը», ով կազմակերպում էր պսակի ընթացքը, հրավերք էր անում, հետևում էր խնջույքին և ի վերջո հսկում էր հարսի սենյակ տանող մուտքը, որպեսզի փեսայից բացի ոչ ոք չմտնի այնտեղ։ Ահա և Հովհաննեսն էլ իրեն համարում է լոկ փոսայի բարեկամ` շեշտելով, որ ինքը Փեսան չէ. փեսան նա է ով Հարս ունի (Հարս և Փեսա այլաբանությամբ Մկրտիչը նկատի ուներ [[Եկեղեցի]]ն և Քրիստոսին)։
Հատկանշական է, որ Մկրտիչը Քրիստոնեական բոլոր ավանդական եկեղեցիներում համարվում է ամենամեծ բարեխոսներից մեկը` իր մեծությամբ այդ պաշտոնում զիջելով միայն [[Մարիամ Աստվածածին|Մարիամ Աստվածածնին]]։
Մեծ է Մկրտչի դերը և նշանակությունը եկեղեցական մատենագրության մեջ, սակայն որքան էլ գովաբանվել է Հովհաննես Մկրտչի կերպարը, այնուամենայնիվ Քրիստոսի կողքին նրա անձը, մեծությունը, լույսը չնչին են համարել, իսկ նրա գործը ներկայացվել է իբրև սպասավորություն Հիսուս Քրիստոսի, ում մասին վկայում է հենց Հովհաննեսը. «Սա՛ է, որի մասին ասացի։ Նա, որ իմ յետեւից էր գալու, ինձնից մեծ եղաւ, որովհետեւ ինձնից առաջ կար» (Հովհ.
Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչն իր ուրույն ազդեցություն ունի նաև համաշխարհային և հայկական մշակույթի վրա` սկսած նրա անվամբ կառուցված ու կառուցվող եկեղեցիներից` ավարտած արվեստի ու կինոմատոգրաֆիայի գոհարներով։
Տող 119.
== Աղբյուրներ ==
# Աստուածաշունչ Մատեան Հին և Նոր Կտակարանների, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածին և Հայաստանի Աստուածաշնչային ընկերութիւն,
# Յովհաննու Ոսկեբերանի Կոստանդնուպօլսի եպիսկոպոսապետի յաւետարանագիրն Մատթէոս, Վենետիկ,
# Վարդան Արեւելցի, Ճառք, Ներբողեանք, աշխատասիրությամբ Հակոբ Քյոսեյանի, Երևան,
# ՄՄ, ձեռ. Հմր.
# ՄՄ, ձեռ. Հմր.
# Գրիգոր Տաթևացի, Մեկնութիւն Յովհաննու Աւետարանին, Էջմիածին,
# Եղիայեան Բ., Քննական պատմութիւն սուրբգրական ժամանակներու, Դ գիրք, Ներածութիւն Նոր Կտակարանի, Անթիլիաս-Լիբանան,
# Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան,
# Մաղաքիա արք.Օրմանեան, Համապատում, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին,
# Արթուր սարկավագ Սարգսյան, Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի կերպարի և գործի ընկալումը (ըստ Սուրբ Գրքի, քրիստոնեական պարականոն գրականության և Հայ եկեղեցական մատենագրության վկայությունների), 2009 (ավարտաճառ, անտիպ)։
# Ագաթանգեղայ պատմութիւն հայոց, աշխատասիրութեամբ Գ. Տէր-Մկրտչեան եւ Ստ. Կանայանց, Տփղիս,
# Մովսէս Կաղանկատուացի, Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի, Երևան,
# Флавий Иосиф. Иудейские Древности, В 2-х томах. Москва, 1996.
# Райт Н.Т, Иисус у победа Бога, Москва, 1971.
|