|
'''Շանկարա''' ('''Ադի Շանկարա''' {{lang-sa|आदि शंकर}}, {{IPA|aːd̪i ɕəŋkərə}}, '''Շանկարաչարյա''') ([[788]]—[[820]]), հնդիկ մտածող, [[Վեդանտայի]] նշանավոր ներկայացուցիչ, կրոնական բարեփոխիչ (ռեֆորմատոր) և քննադատ, միստիկ և պոետ: [[Ուպանիշադներ]]ի հիմնա վրա ստեղծել է հետևողական մոնիստական [[Ադվայտա-վեդանտա|Ադվայտա-վեդանտա]]յի համակարգը:
== Կենսագրությունը ==
[[Պատկեր:Shankara.jpg|thumb|<center><span style="font-size:20pt;">शंकर</span></center>]]
Շանկարայի կենսագրությունն ավանդաբար ներկայացվում է հրաշալի և լեգենդար իրադարձություններով: Նրա ծնողները ([[բրահմաններ]]) բազում տարիներ երեխա չունեին: Նրանք աղոթում են [[Շիվա|Շիվա]]յին [[Տրիչուր]] լեռների շիվայական [[Վրիշադրինթհա]] տաճարում, որպեսզի նա իրենց երեխա պարգևի: Շիվան հայտնվում է ամուսիններին երազում և առաջարկում ընտրություն կատարել՝ բազմաթիվ միջակ երեխանների, որոնք կապրեն երկար տարիներ՝ հարուստ և հաջողակ կյանքով, կամ թե մի որդի, ով երկար կյանք չի ունենա, բայց մեծ իմաստուն կլինի: Ծնողներն ընտրում են վերջին տարբերակը, ում և Շիվայի պատվին անվանում են Շանկարա (Շիվայի մակդիրներից մեկը): Հայրը մահանում է, որբ Շանկարան դառնում է հինգ տարեկան: Այս տարիքում նա ձեռնամուխ է լինում չորս [[Վեդաներ|Վեդաներ]]ի սովորելուն՝ ցուցաբերելով ապշեցուցիչ ընդունակություններ և շուտով իր գիտելիքներով գերազանցում անգամ իր ուսուցիչներին: Ութ տարեկանում , երբ լրացավ Շանկարային աշխարհիկ կյանքի համար ազատ արձակելու ժամանակը, նրա մոր աչքի առջև գետում նրան բռնում է կոկորդիլոսը և բաց չի թողնում, մինչև մայրն համաձայնվում է, որ որդին դառնա [[սաննյասա]]: Շանկարան մեկնում է [[գուրու]] որոնելու Հնդկաստանի հյուսիսում, ուր [[Նարմադա]] գետի ափին հանդիպում է [[Գովինդա Բհագավատպադա|Գովինդա]]յին՝ [[Գաուդապադա|Գաուդապադա]]յի աշակերտին: Այստեղ Շանկարան յուրացնում է ադվայտաների հիմունքները, գրում է շիվայական և վիշնույական հիմների մեծ մասը, ստեղծում է մի շարք փիլիսոփայական տրակտատներ և գրում [[Բրիհադարնյակա-ուպանիշադ|«Բրիհադարնյակա-ուպանիշադ»]]ի մեկնությունները:
Գոյություն ուներ [[Բադարայանա|Բադարայանա]]յի մարգարեությունը, համաձայն որի այդ տեքստերի լավագույն մեկնաբանին վիճակված է գրել ջրերի զսպումը: Գովինդան հիշեց այդ մասին, որբ Շանկարան, կատարելով հատուկ «ջրերի հմայման» [[մանտրա|մանտրա]]ն , զսպելով Նարմադայի ափերից դուրս եկող ջրերը: Շանկարան օրհնություն է ստանում իր ուսուցչի կողմից, չորս տարում գրում է «[[Պրաստհանատրայա|գաղտնի կանոն]]ի» ողջ ստեղծագործության մեկնությունները. Բադարայանի [[Բրահմա սուտրա|«Բրահմա-սուտրա»ների]], [[Բհագավատ-գիտա|«Բհագավատ-գիտա»ն]] և հիմնական [[Ուպանիշադներ|Ուպանիշադներ]]ը: Շանկարան ուխտի է գնում սրբազան [[Կայլաս]] լեռը, ուր նրան հայտնվում է Շիվան բարձրագույն գիտելիքներ տվող ([[Դակշինամուրտի]]) և [[Բենարես]]ի տեքսով: Գովինդայի մահից հետո, ում հուղարկավորում են Նարմադայի կղզիներից մեկում և հետո կառուցում տաճար, Շանկարան՝ աշակերտների ուղեկցությամբ, որոնց մի մասը Գովինդայի աշակերտներն էին, ուղևորվում է [[Պրայագա]],ուր բազմաթիվ քննարկումներ է անցկացնում և ձեռք բերում նոր հետևորդներ:
Այդուհետ Շանկարան կրկին ուղևորվում է [[Բենարես|«հազարավոր տաճարների քաղաք»]] և հանգրվանում [[Գհատիներ|գհատիներ]]ում (անդրշիրիմյան ծեսեր իրագործելու սրբավայրում)՝ [[Գանգես]]ի ափին: Մի անգամ նա փողոցում հանդիպում է [[չանդալա|չանդալա]]յի և հրամայում, որ նա ճանապարհը զիջի՝ վախենալով ծիսական անմաքրությունից, բայց [[չանդալա]]ն, վկայակոչելով [[Աթման]]ի միասնության մասին ադվայտայի ուսմունքը, այն է՝ բոլոր կենդանի էակների նախասկզբնական միասնության մասին, որից հետո Շանկարան ընկնում է նրա ոտքերն ու ներողություն խնդրում:
Կյանքի վերջին տարիներին Շանկարան ճանապարհորդում է Հնդկաստանում և կազմակերպում մի շարք մենաստաններ ([[Դվարակա]]՝ Ջոշիմատհը ([[Բադրիտաթհ]]ից 45 կմ հեռու), [[Պուրի]]ն, [[Շրինգերի]]ն, [[Կանչի]]ն), որոնցից մի քանիսը գործում են մինչ օրս: Ֆիզիկական մարմինը նա լքում է 33 տարեկան հասակում՝ բազմաթիվ աշակերտներով և հետևորդներով շրջապատված: Մի շարք վայրեր հավակնում են լինել նրա հուղարկավորության վայրը ([[Կանչի]], [[Կեդարնատհ]]), բայց վկայություն կա, որ նրա աստվածային փոխակերպությունը կատարվել է [[Կայլաս]] լեռան վար:
=== Կյանքի թվագրման տարբերակները ===
Շանկարայի կյանքի թվագրման մի քանի տարբերակներ կան:
* 788—820 մ.թ.: Այս տարբերակը համընդհանուր ճանաչում ունի գիտության մեջ: Այն հիմնված է վկայությունների, փաստաթղթայնացված {{iw2|Шрингери Шарада Питха| Շրինգերի Շարադա Պիտհայի|en|Sringeri Sharada Peetha}}, միակ [[Մատհա|մատհայիմատհա]]յի կողմիc, որը գրեթե ամբողջովին պահպանել է աչարյանների միջոցով փոխանցված պատմությունը՝ սկսած մ. թ. VIII դարից<ref name=dating>{{cite web
| url = http://www.advaita-vedanta.org/avhp/dating-Sankara.html
| title = Determining Shankara's Date — An overview of ancient sources and modern literature
| accessdate = 2006-06-26
| author = Vidyasankar, S.
| archiveurl = http://www.webcitation.org/65QQSEvlL
| archivedate = 2012-02-13
}}</ref>. [[Мюллер, Фридрих Макс|Մաքս Մյուլլեր]]ը, [[Макдонелл, Артур Энтони|Մաքդոննել]]ը, {{iw2|Патхак, Вишвамбхар Шаран|Պատհակը|en|V.S. Pathak}}, {{iw2|Дойссен, Пауль|Դոյսենը|en|Paul Deussen}} և [[Ռադհաքրիշնա]]ն հենց այս տարբերակի կողմնակիցներն են<ref name="Y. Keshava Menon pp 108">Y. Keshava Menon, ''The Mind of Adi Shankaracharya'' 1976 pp 108</ref>.
* 509—477 մ. թ. ա: Այս թվագրումը Շանկարայի կյանքի թվագրումը ավելի քան հազար տարով հետ է տալիս՝ համեմատած այլ թվագրումների և հիմնված է {{iw2|Дварака Питха|Դվարակա Պիթհիի|en|Dvaraka Pitha}} և {{iw2|Говардхана матха|Գովարդհանա մատհիի|en|Govardhana matha}} գրառումների վրա<ref>
{{cite web
| url = http://encyclopediaofauthentichinduism.org/articles/53.3.htm
| title = (53) Chronological chart of the history of Bharatvarsh since its origination
| publisher = encyclopedia of authentic hinduism
| archiveurl = http://www.webcitation.org/65QQSjaX2
| archivedate = 2012-02-13
}} This site claims to integrate characters from the epics into a continuous chronology.
They present the list of Dwarka and Kanchi Acharyas, along with their putative dates.
However, the succession of acharyas at these two mathas were often disrupted by geopolitical realities and these records are not considered as reliable as the Sringeri chronology. Also, such an early date would be in conflict with much else in Indian chronology. According to these revisionist models, these are the actual dates, and it is other collateral dates, such as the date of Gautama Buddha (which serves as an anchor for modern academic history of India), that need to be moved back.</ref>. Սակայն այսպիսի թվագրումը չի համաձայնեցվում այն փաստի հետ, որ Շանկարան մեջբերումներէր անում բուդդհայական [[Դհարմակիրտի]] տրամաբանությունից<ref name="dating"/>{{cite web.
| url = http://www.advaita-vedanta.org/avhp/dating-Sankara.html
| title = Determining Shankara's Date — An overview of ancient sources and modern literature
| accessdate = 2006-06-26
| author = Vidyasankar, S.
| archiveurl = http://www.webcitation.org/65QQSEvlL
| archivedate = 2012-02-13
}}</ref>.
* 44-12 մ. թ. ա.: Ըստ Անանդագիրիի, Շանկարան ծնվել է [[Չիդամբարամ]]ում մ. թ. ա. 44 թվականին և մահացել է մ. թ. ա. 12 թվականին<ref name="Y. Keshava Menon pp 108"/>
* Մ. թ. VI դարում: Այս տարբերակն առաջադրել է {{iw2|Теланг, Кашинатх Тримбак|Կ. Տ. Թելանգը|en|Kashinath Trimbak Telang}}. {{iw2|Бхандаркар, Рамакришна Гопал|Ռ. Գ. Բհանդարքարը|en| Ramakrishna Gopal Bhandarkar}} ենթադրում է, որ Շանկարան ծնվել է 680 թվականին<ref name="Y. Keshava Menon pp 108" />
* 805—897 թթ.: Ա. Դ. Վենկիտեշվարան ոչ միայն Ադիշանկարայի կյանքի ժամանակը տեղակայում է ավելի ուշ ժամանակներում, այլև առաջադրում է այն կարծիքը, ըստ որի Շանկարան ապրել է 92 տարի, քանի որ այլ կերպ չէր կարողանա գրել բոլոր այն ստեղծագործությունները, որոնք վերագրվում են իրեն<ref name="Y. Keshava Menon pp 108"/>.
== Շանկարայի Ադվայտան ==
[[Ադվայտա-վեդանտա|Ադվայտա]]ն [[մոնիզմ|մոնիստական համակարգ]] է, համաձայն որի [[Բրահման]]ը նախասկիզբն է ու գոյության միասնությունը, իսկ աշխարհի բազմակերպությունը բացատրվում է Բրահմանի ստեղծագործական էներգիայի դրսևորմամբ ([[Մայա (հինդուիզմ)|մայա]]), որը «միջակ» գիտակցությունը (խավարամտության և տգիտության ([[авидья]]) պատճառով) ըմբռնում է իբրև տարանջատ առարկաներ, թեպետ նրանց և Բրահմանի միջև ոչ մի տարբերություն չկա: Շանկարայի ուսմունքը հիմնվում է [[հինդուզմ]]ի ավանդական տեքստերի վրա՝ [[Վեդաներ]], [[Ուպանիշադներ]], [[Բհագավատ-գիտա]] և [[Վեդանտա-սուտրաներ]]: Իբրև նախակարապետներ համարվում են [[Պուրվա-միմանսա]]ն, [[սանքհիա]]ն, [[յոգա]]ն, [[ջայնիզմ]]ը, [[բուդդհիզմ]]ը:
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
[[Կատեգորիա:Հնդիկ փիլիսոփաներ]]
[[Կատեգորիա:Հինդուիստական փիլիսոփայություն]]
| 