«Երկկենցաղներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Երկկենաղներ''' ({{lang-la|Amphibia}}), չորքոտանի [[ողնաշարավորներ|ողնաշարավոր]] [[կենդանիներ]]ի դաս, որն իր մեջ ներառում է [[սալամանդրեր]]ին, [[տրիտոններ]]ին, [[գորտեր]]ին, [[դոդոշներ]]ին և այլն: այլն։

Երկկենցաղները վարում են ջրացամաքային ապրելակերպ՝ առաջին ողնաշարավորներն են,որ դուրս են եկել ցամաք և ունեն օդային շնչառություն:Ապրումշնչառություն։Ապրում են լճերում,[[գետ]]երի ափերին,[[ճահիճ]]ներում,ստվերոտ և խոնավ անտառներում:անտառներում։

Երկկենցաղների ճնշող մեծամասնությունը թրթուրային շրջանում ապրում է ջրում և շնչում խռիկներով (շերեփուկ),իսկ հասուն շրջանում (գորտեր,դոդոշներ)՝ ցամաքում և շնչում է [[թոքեր]]ով ու [[մաշկ]]ով,որտեղից էլ ծագել է նրանց անունը՝ երկկենցաղներ:երկկենցաղներ։

[[Սիրտ]]ը եռախորշ է,արյան շրջանառությունը՝ երկու շրջանով:Ցամաքումշրջանով։Ցամաքում տեղաշարժվում են զույգ վերջույթներով:վերջույթներով։

Ի տարբերություն [[ձկներ]]ի՝ երկկենցաղների մարմինը տափակացած է մեջքափորային ուղղությամբ,կազմված է գլխից,իրանից,պոչից և երկու զույգ հոդավորված վերջույթներից:Մաշկըվերջույթներից։Մաշկը մերկ է,հարուստ է լորձ արտադրող [[գեղձ]]երով և արյան մազանոթներով,մշտապես խոնավ է,որով և պայմանավորված է մաշկային շնչառությունը:Մաշկայինշնչառությունը։Մաշկային որոշ գեղձեր օժտված են [[բակտերիա]]սպանիչ հատկությամբ:հատկությամբ։[[Ծառագորտ]]ը և [[դոդոշ]]ները մաշկում ունեն թունավոր գեղձեր,որոնցով պաշտպանվում են թշնամիներից:թշնամիներից։

Գորտի գլուխը շարժում ձևով միացած է իրանի հետ,սակայն այդ շարժումները սահմանափակ են,քանի որ պարանոցն արտահայտված չէ՝ գլխի և իրանի միջև ընդգծված սահման չի նկատվում:Գլխինկատվում։Գլխի վրա՝ վերին մասում,գտնվում են քթանցքերը,դուրս ընկած [[աչք]]երը,իսկ յուրաքանչյուր աչքի հետևում՝ գլխի կողքերին՝ թմբկաթաղանթները:Աչքերըթմբկաթաղանթները։Աչքերը ունեն կոպեր՝ վերին մաշկային և ստորին թաղանթային:թաղանթային։

Գորտի հետևը վերջույթները երկար են,որի շնորհիվ տեղաշարժվում են ցատկումներով:ցատկումներով։

[[Պատկեր: Rana skeleton.png|thumb|Գորտի կմախքը]]

Գորտի կմախքը կազմված է գանգից,ողնաշարից,վերջույթների գոտիներից և բուն վերջույթներից:Գորտիվերջույթներից։Գորտի գանգը ավելի քիչ ոսկորներ է պարունակում,քան ձկներինը:ձկներինը։

Ողնաշարը կազմված է պարանոցային,իրանային,սրբանային և պոչային բաժիններից:Պարանոցըբաժիններից։Պարանոցը և սրբանը կազմված են մեկական ողերից,իսկ իրանը՝ յոթ:Գորտըյոթ։Գորտը կողոսկրեր և կրծքավանդակ չունի:չունի։

Անոտները և պոչավոր երկկենցաղներն ունեն շատ կարճ կողեր:Պարանոցայինկողեր։Պարանոցային և իրանային ողերի վերին աղեղներն առաջացնում են ողնաշարային խողովակը,որտեղ տեղավորված է [[ողնուղեղ]]ը:

Առջևի և հետևի վերջույթների գոտիները կազմված են երեք զույգ ոսկրերից:Վերջույթներըոսկրերից։Վերջույթները տեղավորված են մարմնի կողքերիմ և միացած են գոտիներով:Առջևիգոտիներով։Առջևի վերջույթի գոտին է՝ զույգ թիակ,երկու անրակ,երկու կտցոսկր և մեկ կրծոսկր:Հետևիկրծոսկր։Հետևի վերջույթի գոտին (կոնքը) կազմված է երեք զույգ ոսկրերից:ոսկրերից։

Առջևի վերջույթները կազմված են բազուկից,նախաբազուկի երկու ոսկրերից և դաստակից,իսկ հետևինները՝ ազդրից,սրունքի երկու ոսկրերից և թաթից:Դաստակըթաթից։Դաստակը կազմված է չորս,իսկ թաթը՝ լողաթաղանթներով միացած հինգ մատներից:մատներից։

Մկանները կորցրել են ձկներին բնորոշ հատվածավորությունը:Հատկապեսհատվածավորությունը։Հատկապես լավ են զարգացած անպոչ երկկենցաղների վերջույթների,իսկ պոչավորների՝ պոչի մկանները:մկանները։

Երկկենցաղների արյունատար համակարգը կազմված է սրտից և արյունատար անոթներից:Սիրտըանոթներից։Սիրտը կազմված է երեք խորշերից՝ երկու նախասրտերից և մեկ փորոքից:փորոքից։

Աջ նախասիրտը լցված է բոլոր օրգաններից եկած երակային արյունով,իսկ ձախ նախասիրտը՝ [[թոքեր]]ից եկած զարկերակային [[արյուն]]ով:Փորոքում զարկերակային և երակային արյունը խառնվում է:Սրտիէ։Սրտի խոռոչները կծկվում են հերթականությամբ՝ երկու նախասրտերը միաժամանակ,ապա՝ փորոքը:փորոքը։

Թոքային շնչառության հետ կապված երկկենցաղների մոտ ձևավորվել է արյան շրջանառության երկու շրջան՝ մեծ և փոքր:փոքր։

Արյան շրջանառության մեծ շրջանը սկսվում է փորոքից:Փորոքիցփորոքից։Փորոքից դուրս անոթներով՝ զարկերակներով,խառն արյունը մատակարարվում է բոլոր օրգանների [[հյուսվածք]]ներին և [[բջիջ]]ներին:Տեղի է ունենում գազափոխանակություն՝ արյունից թթվածինը և սննդանյութերն անցնում են դեպի բջիջներ,իսկ բջիջներից ածխաթթու գազը և նյութափոխանակության արգասիքները՝ [[արյուն]]:Սրտից դուրս եկող զարկերակների հատուկ դասավորության շնորհիվ գորտի գլխուղեղն ստանում է թթվածնով հարուստ արյուն:Օրգաններումարյուն։Օրգաններում գազափոխանակության ենթարկված ածխաթթու գազով հարուստ երակային արյունը հավաքվում է երակներում և թափվում աջ նախասիրտ:Աջնախասիրտ։Աջ նախասիրտ է թափվում մաշկից եկող զարկերակային արյունը:Արյանարյունը։Արյան շրջանառության փոքր շրջանը սկսվում է փորոքից,որտեղից խառն արյունը մղվում է [[թոքեր]]:Թոքերում տեղի է ունենում գազափոխանակություն՝ արյան միջից ածխաթթու գազն անցնում է դեպի թոքեր,իսկ [[թթվածին]]ը՝ արյուն:Զարկերակայինարյուն։Զարկերակային արյունը թոքային երակներով թափվում է ձախ նախասիրտ:Ջրինախասիրտ։Ջրի մեջ գտնվող թոքերը շնչառությանը չեն մասնակցում:մասնակցում։

Բոլոր սեռահասուն երկկենցաղները շնչում են [[թոքեր]]ով և [[մաշկ]]ով:Նրանց թոքերը նուրբ,բարակ խորշիկներից կազմված երկու զույգ պարկիկներ են,որոնց պատերը հարուստ են մազանոթներով:Ներշնչմանմազանոթներով։Ներշնչման ընթացքում,բացի քթանցքերից,օդը անցնում է նաև բերանի խոռոչ:Օդիխոռոչ։Օդի կլանմանը մասնակցում է բերանակլանային խոռոչը:Երբխոռոչը։Երբ բերանակլանային հատակը իջնում է,խոռոչում ստեղծվում է նոսրացած տարածություն,օդը քթանցքերով անցնում է բերակլանային խոռոչ:խոռոչ։

Երբ բերանի հատակը բարձրանում է,քթանցքերը փակվում են,և օդը մղվում է թոքեր:Թոքերումթոքեր։Թոքերում տեղի է ունենում գազափոխանակություն՝ օդից թթվածինը թափանցում է մազանոթներում գտնվող արյան մեջ,իսկ ածխաթթու գազը՝ արյունից դեպի օդ:Գազափոխանակությանօդ։Գազափոխանակության ենթարկված օդն օրգանիզմից հեռանում է արտաշնչման ընթացքում,որը իրականանում է մարմնի պատերի և ներքին օրգանների մկանների կծկման շնորհիվ:շնորհիվ։

Երկկենցաղների թոքերի շնչառական մակերեսը փոքր է և այն չի կարող օրգամիզմը լիովին ապահովել թթվածնով:Դաթթվածնով։Դա է պատճառը,որ գազափոխանակությանը մասնակցում է նաև մաշկը և բերանակլանային խոռոչը:Երկկենցաղներիխոռոչը։Երկկենցաղների թրթուրները շնչում են խռիկներով:խռիկներով։

Որոշ պոչավոր երկկենցաղների խռիկները պահպանվում են ամբողջ կյանքի ընթացքում:ընթացքում։

Երկկենցաղների արտազատական օրգանները [[երիկամ]]ներն են,որոնք տեղակայված են ողնաշարի երկու կողքերին:Նրանցումկողքերին։Նրանցում առաջացած մեզը միզածորաններով լցվում է կոյանոց և ապա՝ միզապարկ:միզապարկ։

Միզապարկում [[ջուր]]ը մասամբ հետ ներծծվում արյան մեջ,և մեզն ավելի է խտանում:Երբխտանում։Երբ միզապարկը լցվում է,մեզն անցնում է կոյանոց և օրգանիզմից հեռանում:Մեզիհեռանում։Մեզի բաղադրության մեջ մտնում է ջուր,աղեր և միզանյութ:միզանյութ։

Երկկենցաղների թոքերը թույլ են զարգացած,օրգանները և հյուսվածքները խառը արյան միջոցով անհամեմատ քիչ թթվածին են ստանում,բջիջներում և հյուսվածքներում օքսիդացման պրոցեսները թույլ են ընթանում,և քիչ էներգիա է անջատվում:Դաանջատվում։Դա է պատճառը,որ երկկենցաղների մարմնի ջերմաստիճանը կայուն չէ.սառնարյուն կենդանիներ են:են։

Բոլոր երկկենցաղներն ակտիվ են տարվա տաք շրջանում:Միջավայրիշրջանում։Միջավայրի ջերմաստիճանի մինչև 4°С-ի դեպքում անցնում են ձմեռային շրջանի՝ քուն են մտնում:մտնում։

[[Պատկեր:Amphibian_brain_ukAmphibian brain uk.svg|thumb|Գորտի գլխուղեղը]]

Երկկենցաղների նյարդային համակարգը կազմված է [[գլխուղեղ]]ից,[[ողնուղեղ]]ից և դրանցից դուրս եկող նյարդերից:Նրանումնյարդերից։Նրանում տարբերում են հինգ բաժին՝միջակա ուղեղ,որից դուրս են գալիս տեսողական նյարդերը,միջին ուղեղ,որտեղից դուրս են գալիս [[աչք]]ը շարժող մկանների նյարդերը,երկարավուն ուղեղ,որում տեղակայված են կենսական կարևոր կենտրոնները (շնչառության,արյան շրջանառության,մարսողության):Սակայն։Սակայն,կապված ցամաքային կենսակերպի հետ,առջևի ուղեղը մեծ է և լավ է զարգացած,բաժանվում է երկու կիսագնդերի:Երկկենցաղներիկիսագնդերի։Երկկենցաղների ուղեղիկը փոքր է,ինչը պայմանավորված է նրանց սահմանակափակ և միակերպ շարժումներով:շարժումներով։

Գորտի աչքերն ունեն կոպեր:Նակոպեր։Նա լավ է տեսնում շարժվող առարկան:Լսողությանառարկան։Լսողության օրգանն ավելի բարդ կառուցվածք ունի,քան ձկներինը:Բացիձկներինը։Բացի ներքին ականջից,ունեն նաև միջին ականջ:Նրանումականջ։Նրանում գտնվում է լսողական ոսկրիկը (ասպանդակը),որը հպվում է թմբկաթաղանթին:Օդիթմբկաթաղանթին։Օդի տատանումները շարժում են թմբկաթաղանթը,որով այն փոխանցվում է ասպանդակին և ապա՝ ներքին ականջին:Հոտառությանականջին։Հոտառության օրգանը ծառայում է հոտի ընկալմանը:ընկալմանը։

Բոլոր երկկենցաղները բաժանասեռ կենդանիներ են:Բեղմնավորումնեն։Բեղմնավորումն արտաքին է,կատարվում է ջրում,իսկ զարգացումը մետամորֆոզով (կերպարանափոխությամբ):։