«Երկկենցաղներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ clean up, replaced: է: → է։, բ: → բ։, դ: → դ։, ը: → ը։ (16), թ: → թ։ (2), ի: → ի։ (4), լ: → լ։, կ: → կ։, մ: → մ։ (11), ն: → ն։ (13), շ: → շ։, չ: → oգտվելով [[Վիքիպեդիա:Ավտո... |
||
Տող 1.
{{Տաքսոտուփ
|name=Երկկենցաղներ
Տող 15 ⟶ 14՝
}}
[[Պատկեր:Dendrobates pumilio.jpg|thumb|right|Գորտ]]
'''Երկկենաղներ''' ({{lang-la|Amphibia}}), չորքոտանի [[ողնաշարավորներ|ողնաշարավոր]] [[կենդանիներ]]ի դաս, որն իր մեջ ներառում է [[սալամանդրեր]]ին, [[տրիտոններ]]ին, [[գորտեր]]ին, [[դոդոշներ]]ին և
== Ընդհանուր բնութագիրը ==
Տող 23 ⟶ 22՝
[[Պատկեր:Clinotarsus alticola.jpg|thumb|Գորտերի էվոլյուցիան]]
Երկկենցաղները վարում են ջրացամաքային ապրելակերպ՝ առաջին ողնաշարավորներն են,որ դուրս են եկել ցամաք և ունեն օդային
Երկկենցաղների ճնշող մեծամասնությունը թրթուրային շրջանում ապրում է ջրում և շնչում խռիկներով (շերեփուկ),իսկ հասուն շրջանում (գորտեր,դոդոշներ)՝ ցամաքում և շնչում է [[թոքեր]]ով ու [[մաշկ]]ով,որտեղից էլ ծագել է նրանց անունը՝
[[Սիրտ]]ը եռախորշ է,արյան շրջանառությունը՝ երկու
Ի տարբերություն [[ձկներ]]ի՝ երկկենցաղների մարմինը տափակացած է մեջքափորային ուղղությամբ,կազմված է գլխից,իրանից,պոչից և երկու զույգ հոդավորված
Գորտի գլուխը շարժում ձևով միացած է իրանի հետ,սակայն այդ շարժումները սահմանափակ են,քանի որ պարանոցն արտահայտված չէ՝ գլխի և իրանի միջև ընդգծված սահման չի
[[Պատկեր:Grenouille dans l'eau.JPG|thumb|Գորտ]]
Գորտի հետևը վերջույթները երկար են,որի շնորհիվ տեղաշարժվում են
[[Պատկեր:Rana sierrae02.jpg|thumb|Գորտի ոտքերը]]
== Կմախքը և մկանունքը ==
Տող 44 ⟶ 41՝
[[Պատկեր:Rana skull.png|thumb|Գորտի կմախքը]]
[[Պատկեր:
Գորտի կմախքը կազմված է գանգից,ողնաշարից,վերջույթների գոտիներից և բուն
Ողնաշարը կազմված է պարանոցային,իրանային,սրբանային և պոչային
Անոտները և պոչավոր երկկենցաղներն ունեն շատ կարճ
Առջևի և հետևի վերջույթների գոտիները կազմված են երեք զույգ
Առջևի վերջույթները կազմված են բազուկից,նախաբազուկի երկու ոսկրերից և դաստակից,իսկ հետևինները՝ ազդրից,սրունքի երկու ոսկրերից և
[[Պատկեր:Rana temporaria 04 by-dpc.jpg|thumb|Գորտի թաթը]]
Մկանները կորցրել են ձկներին բնորոշ
== Մարսողական համակարգը ==
Տող 64 ⟶ 61՝
[[Պատկեր:Frog vivisection.jpg|thumb|Գորտի մարսողական համակարգը]]
Բոլոր երկկենցաղները գիշատիչներ են,սնվում են [[միջատներ]]ով,սարդակերպերով,
Կարճ կերակրափողին հաջորդում է [[ստամոքս]]ը և ապա՝
▲Բոլոր երկկենցաղները գիշատիչներ են,սնվում են [[միջատներ]]ով,սարդակերպերով,կողինջներով:Գորտի բերանում գտնվում է լեզուն:Լեզուն արտադրում է սոսնձանման կպչուն նյութ,որն օգում է որսալ միջատներ:Բերանում գտնվում են նաև կոնաձև [[ատամ]]ները,որոնք ծառայում են որսը բռնելու համար:Սննդի կլլման գործընթացին օգնում են նաև ակնագնդերը,որոնք կարող են մասամբ հրվել բերանակլանի մեջ:Բերանին հաջորդում է լայն բերանակլանային խոռոչը,որը նեղանում և անցնում է կերակրափողի:
[[Ենթաստամոքսային գեղձ]]ից մարսողական հյութը և [[լյարդ]]ից լեղին թափվում են բարակ աղու առջևի մաս՝ [[12-մատնյա աղի]]ի
▲Կարճ կերակրափողին հաջորդում է [[ստամոքս]]ը և ապա՝ աղիները:Գորտի [[բարակ աղիներ]]ն ավելի երկար են,քան [[ձկներ]]ինը:
▲[[Ենթաստամոքսային գեղձ]]ից մարսողական հյութը և [[լյարդ]]ից լեղին թափվում են բարակ աղու առջևի մաս՝ [[12-մատնյա աղի]]ի մեջ:Բարակ աղիներին հաջորդում է [[հաստ աղի]]ն,ապա՝ ուղիղ աղին,որը բացվում է կոյանոցի մեջ:Կոյանոցի մեջ են բացվում նաև միզածորանները և բազմացման օրգանների արտատար ծորանները:Սննդանյութերի վերջնական մարսումը և մարսված նյութերի ներծծումն արյան մեջ կատարվում է բարակ աղիներում:
== Արյունատար համակարգը ==
Երկկենցաղների արյունատար համակարգը կազմված է սրտից և արյունատար
Աջ նախասիրտը լցված է բոլոր օրգաններից եկած երակային արյունով,իսկ ձախ նախասիրտը՝ [[թոքեր]]ից եկած զարկերակային [[արյուն]]ով:Փորոքում զարկերակային և երակային արյունը խառնվում
Թոքային շնչառության հետ կապված երկկենցաղների մոտ ձևավորվել է արյան շրջանառության երկու շրջան՝ մեծ և
Արյան շրջանառության մեծ շրջանը սկսվում է
== Շնչառական համակարգը ==
Բոլոր սեռահասուն երկկենցաղները շնչում են [[թոքեր]]ով և [[մաշկ]]ով:Նրանց թոքերը նուրբ,բարակ խորշիկներից կազմված երկու զույգ պարկիկներ են,որոնց պատերը հարուստ են
Երբ բերանի հատակը բարձրանում է,քթանցքերը փակվում են,և օդը մղվում է
Երկկենցաղների թոքերի շնչառական մակերեսը փոքր է և այն չի կարող օրգամիզմը լիովին ապահովել
Որոշ պոչավոր երկկենցաղների խռիկները պահպանվում են ամբողջ կյանքի
== Արտազատական համակարգը ==
Երկկենցաղների արտազատական օրգանները [[երիկամ]]ներն են,որոնք տեղակայված են ողնաշարի երկու
Միզապարկում [[ջուր]]ը մասամբ հետ ներծծվում արյան մեջ,և մեզն ավելի է
Երկկենցաղների թոքերը թույլ են զարգացած,օրգանները և հյուսվածքները խառը արյան միջոցով անհամեմատ քիչ թթվածին են ստանում,բջիջներում և հյուսվածքներում օքսիդացման պրոցեսները թույլ են ընթանում,և քիչ էներգիա է
Բոլոր երկկենցաղներն ակտիվ են տարվա տաք
== Նյարդային համակարգը և զգայարանները ==
[[Պատկեր:
Երկկենցաղների նյարդային համակարգը կազմված է [[գլխուղեղ]]ից,[[ողնուղեղ]]ից և դրանցից դուրս եկող
Գորտի աչքերն ունեն
== Երկկենցաղների բազմացումը և զարգացումը ==
Տող 117 ⟶ 113՝
[[Պատկեր:Teichfrosch mit aufgeblasenen Backen.jpg|thumb|Ռեզոնատոր]]
Բոլոր երկկենցաղները բաժանասեռ կենդանիներ
Բազմացման շրջանում գորտերը կուտակվում են ջրամբարներում:Արուներն իրենց վառ գույնով և <<երգով>> գրավում են էգերին:Արուները գլխի երկու կողմերում կամ կոկորդի տակ ունեն ռեզոնատորներ,որոնք ուժեղացնում են նրանց ձայնը:Բազմացման շրջանում էգը թույլ է տալիս արուին բարձրանալ մեջքին և ամուր գրկել:Այդ ընթացքում էգերը դնում են գորտնկիթ,իսկ արուները սերմնաբջիջներ պարունակող սերմնահեղուկը թափում են գորտնկիթների վրա:Գորտնկիթը սև է,զարգացման ընթացքում կլանում է արեգակի ճառագայթները,արտաքինից պատված է թաղանթով և հարուստ է սննդանյութերով:▼
Բեղմնավորումից 8-10 օր հետո գորտի [[զիգոտ]]ից (բեղմնավորված ձվաբջջից) զարգանում է թրթուրը՝ շերեփուկը:▼
▲Բազմացման շրջանում գորտերը կուտակվում են
Նրանց թրթուրը՝ շերեփուկը,ավելի շատ նման է [[ձկներ]]ին,քան իր ծնողներին,վարում է ջրային կենսակերպ:Շնչում է խռիկներով,ունի երկխորշ [[սիրտ]],արյան շրջանառության մեկ շրջան,կողագիծ,տեղաշարժվում է պոչային լողակով:Շերեփուկը սկզբում սնվում է ձվաբջջում պաշարված դեղնուցի հաշվին,այնուհետև՝ [[ջրիմուռ]]ներով և մանրէներով:▼
▲Բեղմնավորումից 8-10 օր հետո գորտի [[զիգոտ]]ից (բեղմնավորված ձվաբջջից) զարգանում է թրթուրը՝
Շերեփուկի աճին զուգընթաց տեղի են ունենում խորը փոփոխություններ՝ առաջանում են վերջույթներ,շնչառությունը դառնում է թոքային,սիրտը՝ եռախորշ:Զարգանում է արյան շրջանառության երկու շրջան,աստիճանաբար անհետանում է պոչը:2-3 ամսվա ընթացքում թրթուրը վերածվում է հասուն գորտի:▼
▲Նրանց թրթուրը՝ շերեփուկը,ավելի շատ նման է [[ձկներ]]ին,քան իր ծնողներին,վարում է ջրային
▲Շերեփուկի աճին զուգընթաց տեղի են ունենում խորը փոփոխություններ՝ առաջանում են վերջույթներ,շնչառությունը դառնում է թոքային,սիրտը՝
[[Պատկեր:Pelophylax esculentus mit Schallblasen.gif|thumb|Գորտի շնչառությունը]]
|