|
'''Իշխանաց-իշխան''' (իշխողների իշխող), բարձրաստիճան [[տիտղոս]]-կոչում [[միջնադարյան Հայաստան]]ում, շնորհվել է կողմնակալ-հրամանատարներին, տարածքների [[կուսակալ]]ներին:ներին։
== Առաջացման ակունքներ ==
Իշխանը տիրող ավագանու ներկայացուցիչն է, նաև` առանձին ռազմա-քաղաքական միավորման գլուխը մինչդասակարգայինից դասակարգային հասարակության անցման շրջանում:շրջանում։ Կենտրոնացված պետության առաջացմամբ իշխանները ընդգրկվել են նրա մեջ` կազմելով արտոնյալ, ժառանգական ավագանին` ազնվականությունը:ազնվականությունը։ Հայաստանյան դասակարգային հասարակությունում մեծ, տեր, զորավոր, իշխող իմաստներով և տարբեր անվանումներով իշխաններ են կոչվել մանր ու խոշոր գավառատերերը` կրտսեր իշխան, իշխան, ավագ իշխան, տեր, տանուտեր, նախարար, ավագ նախարար, նահանգների տերերը` մեծ իշխան, կուսակալները` գահակալ իշխան, բդեշխ, երկրի տիրակալը` արքա, թագավոր, Հայոց իշխան:իշխան։ Սրանց զուգահեռ առկա էր նաև գահերեց իշխան տիտղոս-կոչումը:կոչումը։ Հայ իրականությունում իշխան կոչումը համապատասխանել է տոհմացեղային դարաշրջանի հույների [[բազիլեոս]]ին, լատինների [[դուքս]]ին, գերմանների [[հերցոգ]]ին, արաբների [[մալիք]]ին, միջնադարում` արևմտաեվրոպական [[գրաֆ]]ին, [[կոմս]]ին, [[մարկիզ]]ին և ռուսական [[կնյազ]]ին:ին։ Հայկական միջավայրում 19-րդ դարի ընթացքում և 20-րդ դարի սկզբին իշխանը լոկ տիտղոս է եղել և վերացվել է 1917 թ-ի խորհրդային դեկրետի հետագա կիրառմամբ:կիրառմամբ։
== Իշխանաց-իշխան տիտղոս-կոչումը ==
13-րդ դարի սկզբներին [[Զաքարե Բ]] և [[Իվանե Ա]] [[Զաքարյաններ]]ը ազատագրված [[Հայաստան]]ում վարչական բաժանումներ կատարեցին և վաղ միջնադարյան բդեշխությունների օրինակով ստեղծեցին կողմնակալություններ [[Վաչուտյաններ]]ի, [[Օրբելյաններ]]ի, [[Պռոշյաններ]]ի, [[Վահրամյաններ]]ի, [[Խաչեն]]ի տերերի գլխավորությամբ և դրանց գլուխ նշանակեցին կամ իշխանական հին տոհմերի ներկայացուցիչների, կամ իրենց զորավարների:զորավարների։ Կողմնակալների այս նոր հաստատության ղեկավարներին շնորհեցին իշխանաց-իշխան տիտղոս-կոչում, որով վերջիններս իրենց ենթակա կողմնակալությունում առանձնաշնորհ տարբերակվեցին իրենց տոհմակից և այլ տոհմերի իշխաններից:իշխաններից։ Նորանշանակ կողմնակալ-հրամանատարները սկզբում ունեին զինվորական-վարչական պաշտոն, սակայն շատ արագ ստացած պաշտոնն ու կոչումը վերածեցին ժառանգական մենաշնորհի:մենաշնորհի։
== Գրականություն ==
* Հայկական սովետական հանրագիտարան:հանրագիտարան։ Հ. 4: Երևան, [[1978]] թ., էջ 375:
* [[Տիգրան Պետրոսյանց]], [[Վաչուտյաններ]]: Երևան, [[2001]] թ.:
* Գրիգոր Գրիգորյան, [[Սյունիք]]ը Օրբելյանների օրոք, Երևան, [[1981]] թ.։
* [[Գարեգին Ա Հովսեփյան]]ց, Խաղբակեանք, մաս Ա:ա։ [[Վաղարշապատ]], [[1928]] թ.:
* Արտաշես Շահնազարյան, Վահրամյանների իշխանության պատմությունից:պատմությունից։ ՀԽՍՀ ԳԱ ,, Լրաբեր,, հաս.գիտությունների հանդես, [[1974]] թ., թիվ 4:
* Բագրատ Ուլուբաբյան, [[Խաչեն]]ի իշխանությունը 10-14-րդ դարերում:դարերում։ Երևան, [[1975]] թ.:
[[Կատեգորիա:Հայոց պատմություն]]
|
