|
'''Իրանական սահմանադրական հեղափոխություն''' ([[1905]]—[[1911]]), հակաֆեոդալական, հակաիմպերիալիստական, բուրժուական հեղափոխություն:հեղափոխություն։ Պատճառը հակասությունների սրումն էր մի կողմից՝ իմպերիալիստների աջակցությունը վայելող կառավարող ֆեոդալական խմբավորման, Ղաչարական դինաստիայի, մյուս կողմից՝ սաղմնավորվող ազգային բուրժուազիայի, գյուղացիության, արհեստավորների և բանվորների միջև:միջև։ Իրանական հեղափոխության վրա մեծ ազդեցություն է գործել [[1905]]-ին սկսված ռուս, հեղափոխությունը:հեղափոխությունը։
[[File:First Majlis MPs.jpg|thumb|Առաջին Իրանական մեջլիսի անդամները]]
Իրանական հեղափոխության ընթացքում ստեղծվեցին ժողովրդա-դեմոկրատական կազմակերպություններ, ընտրովի մարմիններ՝ էնջումեններ (միություններ), ֆիդայիների զորախմբեր ու մոջահեդների (հեղափոխականների) ընկերություններ:ընկերություններ։ Աչքի ընկնող գործիչներից էին Սաթթար խանը, Եփրեմ խանը ([[Դավթյան]]), Քեռին ([[Արշակ Գաֆավյան]]), Ալի Մուսյոն, Մոհամմեդ Խիաբանին և ուրիշներ:ուրիշներ։ Ունեցել է զարգացման երեք հիմնական շրջան:շրջան։ [[1905]]-ի դեկտեմբերին կայացած ժողովրդի ցույցերի ճնշման տակ, [[1906]]-ի [[օգոստոսի 5]]-ին, շահը հրատարակեց [[սահմանադրություն]] մտցնելու հրովարտակ:հրովարտակ։
[[Հոկտեմբերի 7]]-ին բացվեց [[Իրան|Իրանի]]ի առաջին [[մեջլիս|մեջլիսը]]ը, որը մշակեց [[Իրան|Իրանի]]ի առաջին սահմանադրությունը:սահմանադրությունը։
[[1908]]-ի [[հունիսի 23]]-ին [[Մոհամմեդ-Ալի]] շահը հակահեղափոխական հեղաշրշում կատարեց, ցրեց մեջլիսը:մեջլիսը։
Իրանական հեղափոխության բարձրակետը [[Թավրիզ|Թավրիզի]]ի ապստամբությունն էր (երկրորդ շրջան, [[1908]]-ի ֆիդայիների մի խումբ [[1907]] [[հունիս]]—[[1909]] [[հուլիս]]), որը ղեկավարում էին Քեռին և Մաթթար խանը:խանը։ [[1909]]-ի ապրիլին ցարական զորքերը գրավեցին Թավրիզը:Թավրիզը։
[[1909]]-ի հուլիսին Գիլանի ֆիդայիները, հայ կամավորները և սահմանադրականները՝ Եփրեմ խանի և Ռեշտի նահանգապետ Սիփահդարի ղեկավարությամբ, բախտիարները՝ Սարդար Ասսադի գլխավորությամբ արշավեցին Թեհրան, գրավեցին այն և գահընկեց արեցին շահին:շահին։ Ստեղծվեց ժամանակավոր կառավարություն:կառավարություն։ Զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար նշանակվեց Եփրեմ խանը, վերականգնվեց սահմանադրությունը, բացվեց երկրորդ գումարման մեջլիսը:մեջլիսը։
Իրանական հեղափոխության երրորդ շրջանում ([[1909]]-ի [[հուլիս]]-[[1911]]-ի [[դեկտեմբեր]]) հեղափոխական ջոկատները, ֆիդայիներն ու հայ կամավորները Եփրեմ խանի հրամանատարությամբ հակահարված տվեցին շահի ու նրա եղբայր Սալար Էդ-Դովլեի ուժերին և կանխեցին միապետության վերականգնումը:վերականգնումը։ Սակայն անգլո-ռուսական, թուրքական ինտերվենցիան և ներքին հետադիմական ուժերը ճնշեցին հեղափոխությունը:հեղափոխությունը։ Իրանական հեղափոխությունը [[XX]] դ. սկզբին առաջին հեղափոխությունն էր [[Արևելք|արևելքումարևելք]]ում և ամենախոշոր իրադարձությունը Իրանի պատմության մեջ:մեջ։ Իրանական հեղափոխությանը մասնակցում էին պարսիկներ, հայեր, ադրբեջանցիներ, վրացիներ, ռուսներ, արաբներ, բուլղարներ և այլոք:այլոք։ Իրանական հեղափոխությունը մեծ աջակցություն գտավ [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]]ի և [[Անդրկովկաս|Անդրկովկասի]]ի սոցիալ-դեմոկրատների կողմից:կողմից։ [[1912]]-ին, [[Պրագա|Պրագայի]]յի կոնֆերանսում [[բոլշևիկներ|բոլշևիկները]]ը, [[Վլադիմիր Իլյիչ Լենին|Վ. Ի. Լենինի]] նախաձեռնությամբ, բանաձև ընդունեցին և նշավակեցին ցարական [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]]ի ու [[Մեծ Բրիտանիա|Մեծ Բրիտանիայի]]յի նվաճողական քաղաքականությունն [[Իրան|Իրանում]]ում: Իրանական հեղափոխության մեջ մեծ դեր կատարեցին իրանահայերի և կովկասահայերի կամավորական ջոկատները:ջոկատները։ Ըստ իրանացի պատմաբան Էբրահիմ Սաֆայիի, Իրանական հեղափոխության 24 նշանավոր գործիչներից 16-ը հայեր էին:էին։ Իրանական հեղափոխության շնորհիվ հայերն ընտրվեցին տեղական ինքնավարական մարմիններում՝ էն ջումեններում, ինչպես նաև իրավունք ստացան երկու պատգամավոր ունենալ Իրանի մեջլիսում: մեջլիսում։
==Գրականություն==
|
