«Օնտոգենեզ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ Bot: Migrating 33 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q193603 (translate me)
clean up, replaced: : → ։ (57) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 1.
{{անաղբյուր}}
'''Անհատական զարգացումը''' կամ '''օնտոգենեզը''' ({{lang-el|οντογένεση}}՝ ον — էակ և γένεση- զարգացում), յուրաքանչյուր [[անհատ]]ի [[զարգացում]]ն է՝ սկսած [[ձվաբջիջ|ձվաբջջի]] [[բեղմնավորում]]ից մինչև նրա [[մահ]]ը:ը։ Բեղմնավորումից առաջացած [[զիգոտ]]ը, ինչպես [[անսեռ բազմացում|անսեռ բազմացման]] ժամանակ մայրական [[օրգանիզմ]]ից առաջացած ժառանգը, սկիզբ է դնում նոր օրգանիզմի անհատական կյանքին:կյանքին։
 
Օնտոգենեզը իրենից ներկայացնում է օրգանիզմի [[բջիջ]]ների բազմացման, տարբերակման, [[հյուսվածք]]ների, [[օրգան]]ների կազմավորման, նրանց գործառնությունների կարգավորման, մորֆոլոգիական, ֆիզիոլոգիական ձևավորման բարդ արոցեսների մի ամբողջ համալիր:համալիր։
Այդ պրոցեսներն ընթանում են` մի կողմից ընդօրինակելով (կրկնելով) նախնիների առանձնահատկությունները, մյուս կողմից պայմանավորվում են այն [[միջավայր]]ով, որում հանդես է գալիս ձևավորվող օրգանիզմը:օրգանիզմը։
 
Այսպիսով, օնտոգենեզը տվյալ օրգանիզմի արտաքին միջավայրի կոնկրետ պայմաններում ժառանգական հնարավորությունների դրսևորումն է:է։
Յուրաքանչյուր [[տեսակ]] ունի իր պատմական անցյալը:անցյալը։ Բնության մեջ սկիզբ առնելով և պատմական երկար ժամանակաշրջանում փոփոխությունների ենթարկվելով, այն հասել Է իր ներկա վիճակին:վիճակին։ Այդ երկար ուղին` տեսակի անցած ճանապարհը, կոչվում է [[ֆիլոգենեզ]]:։
Օնտոգենեզը և ֆիլոգենեզը սերտ կապի մեջ են և միմյանցով պայմանավորված:պայմանավորված։ Օնտոգենեզի մասին [[ուսմունք]]ը կենսաբանական բնավառ է, որն ուսումնասիրած է կենդանի էակի զարգացման պրոցեսը նրա ծնվելուց սկսած մինչև մահը:մահը։
 
Միաբջիջ [[էուկարիոտներ]]ի մոտ, որոնք բազմանում են [[վեգետատիվ բազմացում|վեգետատիվ]] ճանապարհով, այդ փոփոխություններն անհամեմատ շատ են հատկապես բազմաբջիջ էուկարիոտների մոտ, որոնք օժտված են սեռական բազմացումով:բազմացումով։
 
Բազմաբջիջ օրգանիզմներում օնտոգենեզը բաժանվում է երկու շրջանների` [[սաղմնային զարգացում|սաղմնային]] (էմբրիոնալ) և [[հետսաղմնային զարգացում|հետսաղմնային]] (պոստէմբրիոնալ):։ Առաջինը բեղմնավորումից մինչև ծնվելն է, երկրորդը` ծնվելուց հետո (սաղմնային թերթիկներից դուրս գալուց հետո), մինչև մահը:մահը։
Միաբջիջ [[էուկարիոտներ]]ի մոտ, որոնք բազմանում են [[վեգետատիվ բազմացում|վեգետատիվ]] ճանապարհով, այդ փոփոխություններն անհամեմատ շատ են հատկապես բազմաբջիջ էուկարիոտների մոտ, որոնք օժտված են սեռական բազմացումով:
 
Բազմաբջիջ օրգանիզմներում օնտոգենեզը բաժանվում է երկու շրջանների` [[սաղմնային զարգացում|սաղմնային]] (էմբրիոնալ) և [[հետսաղմնային զարգացում|հետսաղմնային]] (պոստէմբրիոնալ): Առաջինը բեղմնավորումից մինչև ծնվելն է, երկրորդը` ծնվելուց հետո (սաղմնային թերթիկներից դուրս գալուց հետո), մինչև մահը:
 
==Օնտոգենեզի ուսումնասիրման պատմությունը==
 
Անհատական զարգացման պրոբլեմն ունի իր պատմությունը:պատմությունը։ Կենդանիների և մարդու սաղմերի մասին տեղեկությունները ստացվել են դեռևս [[հին աշխարհ]]ում ([[Արիստոտել]], [[Հիպոկրատ]]), բայց այդ հիմնախնդրի հետևողական ուսումնասիրությունները սկսվել են [[15-րդ դար]]ում, երբ [[Հարվեյ|Վ. Հարվեյը]], [[Մալպիգի|Մ. Մալպիգին]] նկարագրեցին որոշ [[կենդանիներ]]ի և [[մարդ|մարդու սաղմերի]] կառուցվածքը:կառուցվածքը։
Մալպիգին մանրամասն նկարագրեց [[հավ]]ի [[սաղմ]]ի զարգացումը և հանգեց այն եզրակացության, որ ձվում ամենավաղ փուլերում արդեն կա ապագա օրգանիզմը, ինչպես կոկոնում՝ [[ծաղիկ]]ը, և հանգեց կանխորոշվածության ([[պրեֆորմացիա]]) գաղափարին:գաղափարին։ [[Լեվենհուկ|Ա. Լեվենհուկը]], որը հայտնաբերեց [[սպերմատոզոիդ]]ները, նույնպես հանգեց նման գաղափարի:գաղափարի։ Այսպիսով, ձևավորվեց [[պրեֆորմիզմ]]ի [[տեսություն]]ը, որի համաձայն ապագա օրգանիզմը պատրաստի վիճակում փոքր չափերով կա. նա միայն աճում է և չափերով մեծանում:մեծանում։<br />
[[Պատկեր:Baer embryos.png|thumb|300px|Տարբեր ողնաշարավորների սաղմերի ուսումնասիրությունը, զարգացման տարբեր շրջաններում: [[Հեկկել]]ը արհեստականորեն նվազեցրել է սաղմերի միջև եղած տարբերությունը, որպեսզի հաստատի ռեկապիտուլյացիայի տեսությունը]]
 
[[Մանրադիտակ]]ի գյուտից հետո, երբ հայտնաբերվեցին [[սեռական բջիջներ]]ը, պրեֆորմիստները երկու ճամբարով հանդես եկան` օվիստների և անիմալկուլիստների:անիմալկուլիստների։ Առաջինը պատրաստի օրգանիզմը տեսնում էր ձվաբջջում, երկրորդը` սպերմատոզոիդում:սպերմատոզոիդում։ Առաջ քաշվեց նույնիսկ սաղմերի ներդրման տեսությունը, որի համաձայն նախնական բջջում կան ապագա սերունդների բոլոր սաղմերը ([[Հալեր|Ա. Հալեր]], [[Բոնե|Շ. Բոնե]]):։
Առաջին հարվածը պրեֆորմիզմին հասցրեց ռուս գիտնական, ակադեմիկոս [[Վոլֆ|Կ. Վոլֆը]] (1733-1794) իր [[«Սաղմնավորման տեսություն»]] աշխատությամբ (1759):։ Նա նկարագրեց հավի ճտի զարգացումը և ապացուցեց, որ սաղմի զարգացման վաղ փուլերում կա միապաղաղ, ոչինչ չպարունակող նյութ, որից ձևավորվում է օրգանիզմը:օրգանիզմը։ Նա զարգանում է աստիճանաբար և նորագոյացումների ճանապարհով:ճանապարհով։ Վոլֆը հանդիսացավ [[էպիգենեզ]]ի (հաջորդական նորագոյացումներով զարգացում) տեսության հիմնադիրը:հիմնադիրը։
 
Պրեֆորիզմի և էպիգենեզի վեճը իր գագաթնակետին հասավ [[18-րդ դար]]ում:ում։ Իհարկե, Վոլֆի առաջարկած էպիգենեզի տեսությունը զգալի ազդեցություն է թողել էվոլյուցիայի հայեցակարգի ձևավորման վրա, սակայն անհրաժեշտ է նշել, որ այդ տեսության հիմնական սահմանափակությունը բնության երևույթների նկատմամբ պատմական մոտեցման բացակայությունն էր:էր։ Նա անտեսում էր նյութի անցած պատմական ուղին, որը հասցրել է այնպիսի մի աստիճանի, որում նա ընդունակ է ոչ միայն հակազդելու արտաքին ուժերին, այլև զարգանալու իր ներքին սեփական [[օրենք]]ներով:ներով։
 
Միանգամայն սխալ Է օրգանիզմը կտրել միլիոնավոր տարիների ընթացքում ձեռք բերած պատմական այն լիցքից, այն յուրահատկություններից, որոնք բնորոշ են նրան:նրան։ Հենց այդ յուրահատկություններով է [[նյութ]]ի զարգացման կենսաբանական ձևը տարբերվում մյուս ձևերից:ձևերից։
 
[[19-րդ դար]]ում [[Բեր|Կ. Բերը]] (1792-1876) հաստատեց Վոլֆի հիմնական եզրակացությունը, բայց չբաժանեց նրա պարզունակ պատկերացումները:պատկերացումները։ Նա ապացուցեց, որ ձվաբջջի պարունակությունը միատարր չէ, այլ ունի իր որոշակի ներքին հնարավորությունները:հնարավորությունները։ Զարգացման պրոցեսում նա աստիճանաբար տարբերակվում է և ի վերջո ձեռք բերում իրեն հատուկ կառուցվածք:կառուցվածք։
 
ժամանակակից [[գիտություն]]ը հաստատում է, որ ապագա օրգանիզմը ձվաբջջում դետերմինացված է ([[լատիներեն|լատ.]] determinaze - կանխորոշված):։ Ամեն [[տեսակ]] ունի իր նմանը առաջացնելու ներքին հնարավորություններ:հնարավորություններ։ Հավի ձվից աոաջանում է հավ, փղից՝ փիղ և այլն:այլն։
Համաձայն [[գենետիկա]]յի` յուրաքանչյուր օրգանիզմի ձևավորումը պայմանավորված է գենետիկական գործոններով, [[գեն]]երի համակցությամբ: Բայց այդ գեները չեն համարվում այդ օրգանիզմի սկզբնակները. նրանք ո՛չ կառուցվածքով և ո՛չ էլ [[կենսաքիմիա]]կան տեսակետից իրենցով պայմանավորված [[հատկություն]]ների, [[հատկանիշ]]ների պատճենները չեն: Նրանք [[ԴՆԹ|ԴՆԹ-ի]] մոլեկուլի առանձին տեղամասերն են, որոնք պատասխանատվություն են կրում այդ հատկությունների և հատկանիշների՝ օրգանիզմի զարգացման պրոցեսում ձևավորման և դրսևորման համար:
 
Տող 39 ⟶ 38՝
# [[հետսաղմնային զարգացում]]
 
Տարբերվում են [[ողնաշարավոր կենդանիներ]]ի օնտոգենեզի չորս հիմնական փուլերը սաղմնային, երիտասարդական, հասունացման և ծերացման:ծերացման։
 
Առաջին երեք փուլերը կարևոր հարմարողական նշանակություն ունեն և անհրաժեշտ են տեսակի բազմացման ու պահպանման համար:համար։ Այդ փուլերում բնական ընտրությունը նպաստում է օգտակար [[գենոտիպ]]երի պահպանմանը:պահպանմանը։ Խանգարում է նրանցում [[մուտացիա]]ների առաջացմանը, որոնք կարող են տարբեր շեղումների պատճառ հանդիսանալ և իջեցնել [[կենսունակություն]]ը:ը։
 
Այլ է չորրորդ` ծերացման փուլը, այն տեսակի գոյության կռվում նրա հաջողության գործում դեր չի խաղում:խաղում։ Այդ պատճառով էլ բնական ընտրությունը չի հեռացնում օնտոգենեզի փոփոխություններ առաջացնող գենոտիպերը, որոնք տանում են [[նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] տարբեր խախտումների և այդ փուլում իջեցնում են կենսունակությունը:կենսունակությունը։ Հենց չորրորդ փուլում են դրսևորվում օրգանիզմի ծերացման փոփոխությունները, որոնց արդյունքում օրգանիզմը զառամյալ է դառնում և մահանում:մահանում։
 
Ավելին, եթե ծեր օրգանիզմները ընդունակ չեն լինում [[բազմացում|բազմացման]], բայց մրցակցում են երիտասարդների հետ սննդի, տեղի համար և դրանով փոքրացնում են նրանց հետագա սերնդի քանակությունը, բնական ընտրությունը միջամտում է այնպիսի գենոտիպերի դրսևորմանը և տարածմանը, որոնք վերահսկում են բազմացման ընդունակությունը կորցրած օրգանիզմների կործանմանը անմիջապես նպաստող մեխանիզմները:մեխանիզմները։
 
Հայտնի են մի շարք օրգանիզմներ, որոնք անմիջապես ոչնչանում են բազմացման ընդունակությունը կորցնելուց հետո. օրինակ՝ [[միամյա բույսեր]]ը [[սերմ]]երի հասունանալուց հետո, անողնաշարավոր կենդանիները՝ բեղմնավորումից և ձվադրումից հետո:հետո։
 
[[Բազմամյա բույսեր]]ի և կենդանիների մոտ, որոնք բազմիցս բեղմնավորվում են և ձվադրում՝ սեռական ձևերի կյանքի տևողությունը երկար է, իսկ այնպիսի կենդանիների մոտ, որոնք [[սերունդ|սերնդի]] հանդեպ հատուկ խնամք են տանում, հետվերարտադրողական կյանքի տևողությունը ավելի երկար է, և նույնքան էլ երկար է օնտոգենեզի չորրորդ փուլի՝ ծերության շրջանը:շրջանը։
 
[[Մարդ]]ու մոտ սերնդի հանդեպ խնամքը և [[դաստիարակություն]]ը ավելի երկար ժամանակ է պահանջում:պահանջում։ Նրանք [[ռեպրոդուկցիա|ռեպրոդուկտիվ]] ընդունակությունը կորցնելուց հետո ավելի երկար են ապրում, քան կենդանիները:կենդանիները։
 
Մարդու մոտ ծերության փուլը հարմարողական նշանակություն ունի:ունի։ Դա պայմանավորված է սոցիալական փորձի կուտակման և այն սերնդին փոխանցելու հետ:հետ։ Այս գործին ակտիվ մասնակցություն են ունենում տարեց, փորձառու մարդիկ:մարդիկ։ Բայց ի վերջո վրա է հասնում ծերությունը, որը կապված Է օրգանիզմի հիմնական գործառնությունների թուլացման հետ, որն անխուսափելիորեն հանգեցնում է օրգանիզմի մահվան:մահվան։
 
Օրգանիզմների անհատական զարգացման ընթացքը պայմանավորված է գենետիկական գործոնների փոփոխություններով:փոփոխություններով։
 
Տարբեր աստիճանների վրա կանգնած կենդանիների օնտոգենեզը տարբեր ընթացք ունի:ունի։ [[Վիրուսներ]]ին, [[բակտերիաներ]]ին հատուկ են օնտոգենեզի ամենապարզ պրոցեսները:պրոցեսները։ Ավելի բարդ կազմավորված կենդանի համակարգերի համար օնտոգենեզի տարբեր փուլերում նյութափոխանակության բնույթի փոփոխությունները բարդ են և բազմազան:բազմազան։
 
Բազմաբջիջ բույսերի և կենդանիների օնտոգենեզը նույնպես տարբերվում է:է։
 
{{Կենսաբանություն-անավարտ}}