«Խազագրություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
չ clean up, replaced: գ: → գ։ , է: → է։ (2), ը: → ը։ (3), ի: → ի։ , լ: → լ։ , ն: → ն։ (2), վ: → վ։ (3), տ: → տ։ , ց: → ց։ , ք: → ք։ , ): → )։ (2) oգտվելով [[Վիքիպեդիա:ԱվտոՎիք...
Տող 1.
[[Պատկեր:Gantzaran.jpg|200px|thumb|Խազերով գրառում Գանձարանից<br> [[(Սիս]], [[1394]] Ձեռ.№ 3503 )]]
[[Պատկեր:Armenian_xazer_1Armenian xazer 1.jpg|200px|thumb|Խազեր]]
[[Պատկեր:Armenian_xazer_2Armenian xazer 2.jpg|200px|thumb|Շարականների խազերի տախտակն ըստ Ռ. Աթայանի]]
[[Պատկեր:Armenian_xazer_3Armenian xazer 3.jpg|200px|thumb|Շարականային մեղեդիի տրոհումը խազային պարզագույն հյուսվածքում (հորիզոնական գշիկները փոխարինում են խազ չկրող վանդակներին)]]
[[Պատկեր:Armenian_xazer_4Armenian xazer 4.jpg|400px|thumb|Խազագրության հիմնական նշանների միակցությունը (ըստ Ն. Թահմազյանի) և տառային լրացուցիչ նշումները]]
 
'''Խազագրություն''', հայ միջնադարյան երաժշտական գրության արվեստն է:է։ Ձևավորվել է [[8-րդ դար|VIII]] դարից:դարից։ Գաղափարի ծագումն ու սկզբնական իրականացումը կապված են [[Ստեփանոս Սյունեցի|Ստեփանոս Սյունեցու]] անվան հետ:հետ։ Խազագրության հետագա մշակմանն ու զարգացմանը մասնակցել են [[Գրիքոր Գռզիկ]]ը (Այրիվանեցի), [[Անանիա Նարեկացի]]ն, [[Խաչատուր Տարոնացի]]ն, [[Ներսես Շնորհալի]]ն, [[Գրիգոր Խալ]]ը, [[Գևորգ Սկեռացի]]ն, [[Թովմա Մեծոփեցի]]ն, [[Գրիգոր Խլաթեցի]]ն և ուրիշներ:
 
Պահպանվել է շուրջ 2000 գիրք (ավելի քան 1000-ը՝ Երեանի Մ. Մաշտոցի անվան Մատենադարանում) և շատ պատառիկներ, որոնք բովանդակում են հայ մասնագիտացված միաձայն երաժշտության դեռևս V դարից երգված բազմաթիվ ստեղծագործությունների խազագրումներ: Դրանք, սակայն, առ այսօր լրիվ ընթեռնելի չեն, քանի որ չի հայտնաբերվել խազագրության սկզբունքը բացահայտող գրավոր շարադրված որևէ ամբողջական ուսմունք:ուսմունք։ XVI—XVIII դդ. խազերը կարդալը հետզհետե մոռացվել է (թեև երգերը շարունակել են արտագրել, [[XVII դար]]ից՝ նաև տպագրել), իսկ [[XIX դար]]ի սկզբում դրանք իրենց տեղը զիջել են նոր-հայկական ձայնագրությանը: ձայնագրությանը։
 
Խազագրությունն ուսումնասիրել են եվրոպական մի շարք գիտնականներ (0ռ. Շրյոդեր, Շ. Վիլոտո, Հ. Պետերման, Ֆ. Ֆետիս, 0. Ֆլայշեր, Պ. Վագներ և ուրիշներ), առանց, սակայն, նշանակալի արդյունքի:արդյունքի։ Հայերից հետազոտել են Գ. Գապասաքալյանը, Ե. Տնտեսյանը, Կոմիտասը և մի շարք սովետական երաժշտագետներ: Խազագրությունն ընդգրկել է միմյանց հետ կապված առոգանության և բուն երաժշտական երեք համակարգ:համակարգ։ Նշանները գործածվել, կայուն ձև և տարբերակված իմաստ են ստացել աստիճանաբար: Ամեն մի հաջորդ համակարգ նոր նշանակությամբ օգտագործել է նախորդի նշանները ևս, գրառվածը մեկնաբանելիս բոլոր համակարգերում ընդունվել է որոշ նորմերով կարգավորվող հանկարծաբանական ազատություն:ազատություն։ Առոգանության խազագրությունը վերծանել է (հայտնաբերված հնագույն նմուշը՝ [[IX դար]]) Կոմիտասը [[1899]] թ.-ին, սկզբնաղբյուրների հետազոտության հիման վրա ընդհանրացնելով իր ժամանակի գործնական թվերգության տվյալները:տվյալները։ Ըստ Կոմիտասի, ավետարանական տեքստը առոգանությամբ ընթեռնելիս (կամ թվերգելիս) համակարգի յուրաքանչյուր նշան ստացել է ելևէջային մի կաղապարում ամփոփվող մի քանի նշանակություն, որոնք հաճախ ընդարձակ և ինքնին իմաստավորված դարձվածքներ են (հիշեցնում են ազգային հին վիպական երգերի ելևէջներ):։ Կան նաև հատուկ սկզբնաձևեր և ավարտաձևեր:
 
Երաժշտական խազագրության նախնական համակարգը (հնագույն նմուշը՝ [[IX դար]]) հիմնականում նման է վաղ-բյուզանդական նևմագրությանը. տարբեր խազերի քանակը խիստ սահմանափակ է, նշանագրվել են (երգչին հիշեցնելու համար) միայն մեղեդիական գծի առանձնահատուկ բեկումներն ու հանգույցները:հանգույցները։ Հաջորդ՝ «Շարականների» (հնագույն օրինակը՝ [[X դար]]) և «Մանրուսման» (հնագույն օրինակը՝ [[XII դար]]) համակարգերը զարգացման ընթացքի մեջ բռնած տեղով համապատասխանում են միջին և ուշ բյուգանդական գրությանը, բայց զարգացել են այլ, ինքնուրույն հունով:հունով։ Նախնականի համեմատ սրանք ավելի մշակված են, մեկում և մյուսում տարբեր խազերի քանակը զգալիորեն ավելացել է:է։ «Մանրուսման» համակարգում, որով գրառված են Պատարագի երգերը, տաղերը, մեղեդիները, գանձարանների ու ճաշոցների ծանր-զարդոլորուն երգերը, կիրառված են շարականների խազերի բազմաթիվ նոր զուգորդումներ և հաջորդականություններ:
 
Խազագրության զարգացած փուլը նկատի ունենալով՝ [[Կոմիտաս]]ը [[1910]] թ.-ին ամփոփել է «խազաբանության տարրերը», որոնք հաստատում են, որ X—XII դդ. գրառումը ավելի ճշգրտված է եղել:եղել։ Երաժշտական խազերի ուսումնասիրությունն ընթացել է հնագույն գրչագրերում նրանց մասին հայտնաբերվող տեղեկությունների պատմական հետազոտության, բուն խազագրությունների ներքին օրինաչափությունների բացահայտման, ազգային մոնոդիկ երաժշտության էական տարրերի էվոլյուցիայի վերականգնման, պահպանված հայ հոգևոր երաժշտության և միջնադարյան երաժշտական գրության այլ համակարգերի հետ համադրման ու այլ ուղիներով:ուղիներով։ Պարզաբանվել են ստեղծման ժամանակը, զարգացման փուլերն ու անկման շրջանը, ճշգրտվել նշանները, հաստատվել է խազերով գրառված երգերի (մասնավորապես՝ շարականների) և [[1870]]-ական թթ. բանավոր կատարումից Ն. Թաշճյանի վերաձայնագրած նույն երգերի զգալի համապատասխանությունը, լուսաբանվել են խազագրության հիմնական տարրերը, որոշ խազերի նշանակության ընդհանուր բնույթը, մեղեդիների տրոհության և չափա-կշռութային կողմի գրանցումը, հաստատվել է երգերը վերարտադրելիս ավանդական ձայնեղանակների որոշիչ նշանակությունը, հանկարծաբանական ազատության դերը և այլնն:այլնն։ Խազերի վերծանումը կարևոր է ոչ միայն հայկական, այլև ողջ մերձավորարևելյան միջնադարյան երաժշտության և համաքրիստոնեական եկեղեցական երաժշտության վաղ շրջանների ուսումնասիրման առումով:առումով։
 
==Տես նաև==
Տող 22.
* Խաչատուր Էրզրումեցի, Համառօտ ական իմաստասիրութիւն..., հ. 2, Վնտ., 1711, էջ 529—35:
* Գապասաքալյան Գ., Գրքոյկ, որ կոչի նուագարան, ԿՊ, 1794:
* Տնտեսյան Ե., Տեսությունք Շարականի երգոց խազերուն, «ժամանակ», 1864, № 45 (հավելված):։
* Նույնի, Նկարագիր երգոց..., ԿՊ, 1874:
* Կոմիտաս, Շարականի խազերի նշանակությունը, տես նրա «Հոդվածներ և ուսումնասիրություններ», Ե., 1941:
Տող 34.
* Heft 1, Wellesz E., Die armenische Messe und ihre Musik, «Jahrbuch des Musikbibliothek Peters, fur 1920», Lpz., 1921;
* Ataian R., Armenische Chasen, «Belt՝rage zur Musikwissenschaft», (B.), 1968,
* Heft 1/2; Tahmizian NLes anciens manuscrits Musicaux Armeniens, «Revue des Etudes Armeniennes», (P.), 1970,. 7.
 
==Արտաքին հղումներ==
*[http://hsearch.am/hom_main.php?hom_id=32969 Երաժշտությունը հին և միջնադարյան Հայաստանում, Նիկողոս Թահմիղյան, Օգոստոս 14, 2007]
{{ՀՍՀ}}
 
[[Կատեգորիա:Երաժշտություն]]
[[Կատեգորիա:Երաժշտական նոտագրման եղանակներ]]