«Պրագմատիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Պրագմատիզմը''' ({{lang-grc|πράγμα}}՝պրագմա – գործ, գործողություն) [[Փիլիսոփայական ուղղություններ և դպրոցներ|փիլիսոփայական ուղղություն]] է , որը որպես [[ճշմարտություն|ճշմարտության]] չափանիշ համարում է [[պրակտիկա|պրակտիկան]]ն: Այն համարվում է [[ամերիկյան փիլիսոփայություն|ամերիկյան փիլիսոփայության]] ամենագլխավոր ուղղությունը: Հիմնադիրներն են [[Չարլզ Պիրս|Չարլզ Պիրսը]]ը, [[Վիլյամ Ջեյմս|Վիլյամ Ջեյմսը]]ը և [[Ջոն Դյուի|Ջոն Դյուին]]ն: Պրագմատիզմի ձևավորման վրա իրենց ազդեցությունն են թողել [[պոզիտիվիզմ|պոզիտիվիզմի]]ի և [[կյանքի փիլիսոփայություն|կյանքի փիլիսոփայության]] մի շարք գաղափարներ:

Ըստ պրագմատիստական փիլիսոփայության ներկայացուցիչների`կարևորը ոչ թե [[ճշմարտություն|ճշմարտությունն]]ն է , այլ ամուր [[հավատ|հավատն]]ն ու համոզմունքներն են: Երբ մենք ինչ որ բանի նկատմամբ ունենում ենք ամուր , անքակտելի կարծիք, ապա մենք այլևս չենք հետաքրքրվում դա ճշմարիտ է արդյոք, թե ոչ: Այսինքն , պրագմատիզմը պնդում է, որ [[ճշմարտություն|ճշմարտությունը]]ը հատկանիշ է , որը ոչինչ չի ավելացնում տվյալ առարկան նկարագրելիս, քանի որ յուրաքանչյուրս ունենք սեփական համոզմունքներ տվյալ առարկայի նկատմամբ: Այս առումով [[ճշմարտություն|ճշմարտությունը]]ը ճանաչելու համար մեծ դեր ունի կասկածը: Իսկ ինքը ճշմարտությունը կարող է լինել` ա) [[համոզմունք]] , որը բերում է համապատասխան վարքի, գործողությունների, որոնք օգտակար են մարդու գոյատևման համար, բ) մեծամասնության վերջնական համոզմունք` որպես երկար ուսումնասիրության օրինաչափ և անհրաժեշտ արդյունք: «Համոզված եմ, հետևաբար` ճշմարիտ եմ»- ահա պրագմատիզմի վերաբերմունքը ճշմարտության վերաբերյալ:

Ցանկացած իմացություն ծնվում է փաստերից, որոնք ի հայտ են գալիս ուսումնասիրությունների, հետազոտությունների ժամանակ: Իսկ դատողությունները, որոնք հետազոտությունը հասցնում են դրական արդյունքի, լինում են երեք տեսակի` [[դեդուկցիա]], [[ինդուկցիա]] և [[աբդուկցիա]]: Ըստ [[Չարլզ Պիրս|Պիրսի]]` կենտրոնական դերը այստեղ պատկանում է [[աբդուկցիա|աբդուկցիային]]յին, սակայն այս դատողությունների միջև եղած սահմանները շատ դժվար է գծել: [[Աբդուկցիա|Աբդուկցիան]]ն [[դեդուկցիա|դեդուկցիայի]]յի և [[ինդուկցիա|ինդուկցիայի]]յի լրացումն է: Այն , որ [[Ռենե Դեկարտ|Դեկարտը]] առավելությունը տալիս էր [[դեդուկցիա|դեդուկցիային]]յին, իսկ [[Ֆրենսիս Բեկոն|Բեկոնը]]` [[ինդուկցիա|ինդուկցիային]]յին, չի խանգարում, որպեսզի երկու կողմի ներկայացուցիչներն էլ ընդունեն, որ մարդկային իմացությունը կարող է ընթանալ կամ ընդհանուրից դեպի մասնավորը, կամ հակառակ` մասնավորից դեպի ընդհանուրը:

[[Հիպոթեզ|Հիպոթեզները]]ները պետք է ձևակերպվեն հարցական եղանակով և պետք է ստուգվեն փորձով : Դեդուկցիայի և ինդուկցիայի համար կենտրոնական հասկացությունը հիպոթեզն է: [[Աբդուկցիա|Աբդուկցիայի]]յի մեթոդով ծնվում են [[Հիպոթեզ|հիպոթեզներըհիպոթեզ]]ները:

[[Ջոն Դյուի|Ջոն Դյուին]]ն իր պրագմատիստական հայացքներն արտահայտելիս, առաջ է քաշում պրագմատիզմի ավելի օրիգինալ տարբերակ, որը ստացել է «ինստրումենտալիզմ» անվանումը: Ըստ Դյուիի` իմացությունը սկսվում է պրոբլեմատիկ իրավիճակներից, որոնց բախվում է մարդը իր կենսագործունեության ընթացքում: Իսկ այդ իրավիճակների վերլուծությունը բերում է [[հիպոթեզ|հիպոթեզների]]ների, որոնք կարող են լինել ինչպես ճիշտ, այնպես էլ սխալ: Դրա համար էլ անհրաժեշտ է հետզոտել յուրաքանչյուր հիպոթեզ:

[[Բանականություն|Բանականությունը]]ը գոյություն չունի մարդուց անկախ, այն ձևավորվում է մարդու գործունեության ընթացքում: Այսինքն բանականությունը հենց մարդու գործունեության արդյունք է: Այն որպես գործիք է ծառայում մարդու համար` ստեղծված պրոբլեմային իրավիճակներից դուրս գալու և շրջապատին հարմարվելու նպատակով: