«Աբբաս I Սեֆի»–ի խմբագրումների տարբերություն

| անուն = ԱբասԱբբաս I

| պատկեր = [[FileՊատկեր:Portraits du schah de Perse Abbas Ier (1571-1629).JPG|200px]]

| ծնունդ = [[Հունվարի 27|27 հունվարի]], [[1571]]

| ծննդավայր = [[ՀերատՀերաթ]], [[Իրան]]

| մահ = [[Հունվարի 19|19 հունվարի]], [[1629]]

'''ԱբասԱբբաս I''' (կամ '''Շահ-Աբբաս,''' ([[1571]]-[[1629]], {{lang-fa|شاه عباس بزرگ}}), [[Իրան|Իրանի]]ի [[Սեֆևյան հարստություն|Սեֆևյան հարստության]] շահ [[1587]]-ից։ Հոր՝ [[Մուհամմեդ Խուդաբենդե|շահ Խուդաբենդեի]]ի օրոք՝ խորասանիԽորասանի փոխարքա։ Մահացել է [[1629]]-ի [[Հունվարիհունվարի 19|19 հունվարին]]ին, [[Ղազվին|Ղազվինում]],ում` 57 տարեկան հասակում:

Մինչև ԱբասԱբբաս I Սեֆևյանների քաղաքական հենարանը Ատրպատականն[[Ատրպատական]]ն էր։ Երկիրը տնտեսական քայքայվածությունից դուրս բերելու և իշխանությունը կենտրոնացնելու նպատակով Աբբասը կողմնորոշվեց դեպի պարսիկները։ Արտոնություններ տվեց [[Հայերը Իրանում|հայ հոգևորականությանն ու վաճառականությանը]], կառավարման մեջ ներգրավեց իրանական ավագանուն։ Թուլացրեց քոչվոր ղզլբաշական և այլ թուրքական ցեղերի ռազմական ազնվականության քաղաքական դերը, ավելի ուշ, [[1598]]-ին մայրաքաղաքը [[Ղազվին|Ղազվինից]]ից տեղափոխեց [[Սպահան]]։ Երկրի ներքին կյանքում կատարեց բարեփոխումներ, հումքի (մետաքս) մշակումը խրախուսելու նպատակով բացեց պետ. արհեստանոցներ, հովանավորեց [[Եվրոպա|Եվրոպայի]]յի հետ առևտուրը՝ ներգրավելով [[հայ]] առևտրականներին, մետաքսի արտահանությունը դարձրեց պետ. մենաշնորհ, կառուցեց իջևանատներ, ճանապարհներ, կամուրջներ, ոռոգման ջրանցքներ։ Դիվանագիտական կապեր հաստատեց [[Միացյալ Թագավորություն|ԱնգլիայիԱնգլիա]]յի, [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի]]ի, [[Ավստրիա|Ավստրիայի]]յի, [[Իսպանիա|Իսպանիայի]]յի, [[Նիդերլանդներ|ՀոլանդիայիՀոլանդիա]]յի հետ։ Պարսկաստանի արմ.արևմտյան և հս.հյուսիսային երկրամասերը ետ նվաճելու համար պատերազմ մղեց [[ԹուրքիաՕսմանյան կայսրություն|ԹուրքիայիՕսմանյան կայսրության]] և [[Բուխարա|Բուխարայի]]յի դեմ, գրավեց [[Լորիստան|Լորիստանը]], [[Գիլան|Գիլանը]]ը, [[Մազանդարան|Մազանդարանը]]ը և [[Խորասան|Խորասանը]]։ը։ Իր իշխանությանը ենթարկեց [[Աֆղանստան|Աֆղանստանի]]ի մեծ մասը։ [[1601]]-[[1613|13]]-ին թուրքերից վերագրավեց [[Ատրպատական|Ատրպատականը]]ը, [[Հայաստան|Հայաստանի]]ի և [[Վրաստան|Վրաստանի]]ի մի մասը, [[Շիրվան|Շիրվանը]]։ը։ [[1623]]-ին գրավեց [[Բաղդադ|Բաղդադը]]ը, [[Մոսուլ|Մոսուլը]]ը, [[Շիա իսլամ|շիա աղանդի հետևորդների]] սրբավայր [[Շիա իսլամ|ՔերբելանՔերբելա]]ն և [[Շիա իսլամ|ՆաջաֆըՆաջաֆ]]։ը։ Անգլ.Անգլիական Արևելա-հնդկական ընկերության օժանդակությամբ [[Պորտուգալացիներ|պորտուգալացիներինպորտուգալացիներ]]ին դուրս մղեց [[Պարսից ծոց|Պարսից ծոցի]]ի շրջանից, Եվրոպայի[[Եվրոպա]]յի հետ առևտրի ճանապարհը ԹուրքիայիցՕսմանյան կայսրությունից Իրան փոխադրելու դիտավորությամբ Պարսից ծոցի ափին կառուցեց Բենդեր-Աբբաս նավահանգիստը ([[1623]] թ.)։ ԱբբասուԱբբասի իշխանության վերջին տարիներին Սեֆևյանների տիրապետությունը տարածվեց [[Տիգրիս|Տիգրիսից]]ից [[Հնդկաստան]]։

Աբասը մեծ արհավիրքներ բերեց հայերին։ Օգտագործելով նրանց դժգոհությունը թուրքական տիրապետությունից՝ ԱբասըԱբբասը նպատակ ուներ հեշտացնել [[1590]]-ին թուրքերի նվաճած անդրկովկասյան տարածքների ետգրավումը և հայերի[[հայ]]երի ու վրացիների[[վրացի]]ների գաղթեցումը Պարսկաստան։[[Պարսկաստան]]։ [[Արցախ (նահանգ)|Արցախի]]ի մի խումբ վաճառականներ ու մելիքներ, ինչպես նաև մի քանի գյուղերի բնակիչներ ԱբասիԱբբասի թագավորության առաջին տարում գաղթեցին [[Սպահան]]։ Նույն միջոցին դիմեցին նաև Ատրպատականի թուրքահպատակ մահմեդական կալվածատերերից ոմանք և [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] Գավիթ ու Սելքիսեթ կաթողիկոսները։ [[1603]]-ին Աբասը օսմանցիներից գրավեց [[Թավրիզ|Թավրիզը]]ը, [[Նախիջևան|Նախիջևանն]]ն ու [[Երևան|Երևանը]]ը և գրաված վայրերի հայ բնակչությանը գաղթեցրեց Իրան։[[Իրան]]։ [[1604]]-ի աշնանը թուրքերը պարսկական բանակին ստիպեցին նահանջել։ ԱբասըԱբբասը հրամայեց իր ճանապարհի վրա գտնվող շրջանների ամբողջ բնակչությանը (մոտ 300 հազար [[հայ]])՝ [[Շիրակ|Շիրակից]]ից մինչև [[Գողթն]], բռնի գաղթեցնել Իրան։ Նրանց մեծ մասը զոհվեց ճանապարհին։ Այդ բռնագաղթը հայ ժողովրդի մեծագույն աղետներից էր։ Հայաստանի շրջանների բնակչությունը նոսրացավ, օտար տարրերի բնակեցման հնարավորությունները մեծացան, երկիրը երկար ժամանակ զրկվեց պաշտպանունակությունից։