«Խեթական պետություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:AlterOrient2.png|thumb|300px|Հին արևելք. Միկենյան մշակույթը, Հին Եգիպտոսը, խեթերի պետությունը և Ասիրիան]]
'''Խեթական պետություն''', Խատտի, Հաթի, հնագույն պետություն [[Փոքր Ասիա]]յում: Ստեղծվել է մ. թ. ա. մոտ XVIII դ. 1-ին կեսին, երբ [[Կուսսարա]] քաղաքի առաջնորդ Անիտտան միավորել է խեթերի քաղաք-պետությունները, գրավել [[Նեսան]], [[Հատտուսա]]ն և այլն: Մ. թ. ա. XVIII դ. 2-րդ կեսին Լաբարնան (Թաբարնա) դարձել է թագավոր (Թուդխալիա I) և սկզբնավորել խեթական պետությունը (Հին թագավորություն, մ. թ. ա. XVIII—XVII դդ.): Նրա անունը հետագայում դարձել է խեթական թագավորների տիտղոս: Խեթական պետությունը մոտավորապես ընդգրկել է Հալիս գետի ավազանը:
Խատտուսիլի I, Մուրսիլի I և Տելիպինու թագավորները ընդլայնել են խեթական պետության սահմանները՝ ընդգրկելով Փոքր Ասիայի մի շարք այլ շրջաններ: Մուրսիլի I գրավել է [[Բաբելոն]]ը և Հալաբը (ժամանակակից [[Հալեպ]]ը)՝ կողոպտելով ժամանակի այդ խոշոր քաղաքները: Մուրսիլի I-ի մահից հետո սկսվել է գահակալական պայքար, որին վերջ է տվել Տելիպինուն: Մ. թ. ա. XVI դ. սկսվել է խեթական պետության պատմության մի շրջան, որը սկզբնաղբյուրների բացակայության պատճառով չի ուսումնասիրված: Ենթադրվում է, որ այս շրջանում խեթական պետությունում ուժեղացել է [[խուռիներ]]ի ազդեցությունը: Մ. թ. ա. XV դ. վերականգնվել է խեթական պետությունը (Նոր թագավորություն, մ. թ. ա. XV—XII դդ.), որն ընդգրկել է համարյա ամբողջ [[Փոքր Ասիա]]ն, [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի արևմտյան շրջանները և Հյուսիսային [[Ասորիք]]ը: Խեթական թագավորներն իրենց արշավանքների ժամանակ ընդհարվել են [[Հայասա]]յի հետ (Թուդխալիա III-ի արշավանքները, Հայասայի «թագավոր» Անիայի և Մուրսիլի II-ի միջև պատերազմները), կնքել պայմանագիր (Սուպիլուլիումա I-ի և Հայասայի «թագավոր» Հուկկանայի միջև): Սուպիլուլիումա I բազմիցս արշավել է [[Եգիպտոս]]ի վրա և խլել Ասորիքի մի շարք շրջաններ, իրեն ենթարկել Միտաննին, խուռիններին: Մ. թ. ա. XII դ. 2-րդ քառորդին Փոքր Ասիա ներխուժած թրակա-փռյուգիական ցեղերը կործանեցին խեթական պետությունը:
Խեթական պետությունը վաղ ստրկատիրական պետություն էր: Հին թագավորության ժամանակաշրջանում հողի մի մասը եղել է [[թագավոր]]ի սեփականությունը: Թագավորի իշխանությունը սահմանափակված էր ստրկատիրական վերնախավի խորհրդով: Նոր թագավորության շրջանում թագավորի իշխանությունն անսահմանափակ էր: Երկրի տարբեր մարզերը կառավարել են թագավորի կողմից նշանակվող փոխարքաները: Նույն կերպ հասարակության մեջ առավել բարձր դիրք գրավողները հողաբաժին էին տալիս իրենց ստորադրյալներին, որոնք դրա դիմաց պարտավոր էին կատարել համապատասխան տնտեսական պարտույթ (սահհան) կամ զինծառայություն: Սահհանը և պարտույթի մյուս ձևը՝ լուծծին, համանման էին վասալիտետին: Թագավորից, թագավորական տան անդամներից և բարձր պաշտոնյաներից բացի, իբրև առանձին սոցիալական խավ, հանդես էին գալիս [[զինվոր]]ները և [[քուրմ|քրմերը]]: Կար բնակչության միջակ և հողազուրկ ազատ դաս: Ստրուկները կազմել են համեմատաբար փոքր թիվ: Ազատների և ստրուկների միջև կար [[ռազմագերի]]ների միջանկյալ խավ, որոնց տվել են հողաբաժիններ: Քաղաքների և գյուղերի բնակիչները ապրում էին համայնքներով: Խեթական պետության կազմի մեջ մտել են բազմաթիվ կիսանկախ թագավորություններ, որոնցից շատերը կառավարել են թագավորական տոհմի անդամները:
Խեթական պետության տնտեսությունը հիմնված էր անասնապահության և հողագործության վրա: Հողագործությունը զարգացած էր գետերի հովիտներում, իսկ անասնապահությունն ուներ կիսաքոչվորական բնույթ: Զարգացած էր արհեստագործությունը (թեև մետաղամշակությունը սահմանափակ էր) և առեաուրը: [[Առևտրական]]ներն օգտվում էին հատուկ արտոնություններից: Խեթական պետության ռազմական հզորության հիմքը [[ռագմակառք]]երով բանակն էր:
{{ՀՍՀ}}
[[Կատեգորիա:Խեթական թագավորություն]]
| |||