«Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի (Անի)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Bot: Migrating 2 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q196156 (translate me) |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{այլ|Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի}}
{{Տեղեկաքարտ եկեղեցի
| հայերեն անվանում = Սուրբ
| տեսակ = Եկեղեցի
| պատկեր = Ani - Surp Arakelots.jpg
| պատկերի չափ = 300px
| նկարագրություն =
| երկիր2 =
| pushpin map = Թուրքիա
Տող 24 ⟶ 23՝
| հիմնադիր =
|ակտիվություն = Ոչ
| կարգավիճակ = Ավերակներ,
| սկիզբ = 13-րդ դար
| ճարտարապետ =
| ոճ = [[Հայկական ճարտարապետություն|Հայկական]]
| տիպ = Կենտրոնագմբեթ
| ավարտ = | ավերում = Երկրաշարժից
| կառուցման արժեք =
Տող 55 ⟶ 54՝
XII դ․ Ա․ Ս․ Ա․ ե-ուն հվ-ից կցել են գավիթ, որի ծածկը խաչվող կամարների կիրառման վաղ օրինակներից է։ Հարթ առաստաղը կազմված է սև ու կապույտ ներկված քարե սալերից։ Արլ․ ճակատի կենտրոնում շքամուտքի խորշն է, երկու կողմերում՝ զույգ խորշերով (այս հորինվածքը նախօրինակ է ծառայել Երևանի Մատենադարանի գլխ․ ճակատի ճարտ-յան համար)։ Ա․ Ս․ Ա․ ե․ XII–XIV դդ․ բազմաթիվ նվիրատվություններ է ստացել (դրամ, հողեր, կալեր, ջրաղացներ, կրպակներ)։ 1031-ին Իշխանաց իշխան Վահրամի որդի Աբուղամրը նվիրել է Կառնուտի այգին, 1038-ին ոմն Գրիգոր՝ Ավետարան։ Եկեղեցու և գավթի պատերին XIII դ․ փորագրվել են Անիի բնակչության կյանքը կանոնակարգող բազմաթիվ հրամաններ և օրենքներ (ապահարկության, երկրաշարժից հետո փողոցներում առևտրի արգելման, ամուսնության և ամուսնալուծման վերաբերյալ, կաշառակերությունը դատապարտող ևն)։ Ըստ գավթի ներսի արձանագրության, 1301-ին Զաքարե Բ Մեծի թոռ իշխան Աղբուղան այցելել է Անի, տեսել զքաղաքս աղքատացեալ․․․ զի շատ հարկ էր ի վերա դրած, որ ի սկզբանե չէր եղել, և հրամայել է քաղաքացիներին զիջել հարկերից երեքը։ 1909-ին պեղվել է եկեղեցու տարածքը։ Այժմ կիսավեր վիճակում պահպանվել է գավիթը։
Հայկական
Նիկողայոս Մառը Առաքելոց եկեղեցում և կից կառույցներում կատարած պեղումներն ավարտին է հասցրել 1909 թ., և 1912 թ. ամրացվել է եկեղեցու ամենաթույլ բաժանմունքն ու հարավային գավիթը: Առաքելոց եկեղեցու պատերն ամրացված են ութ կարևոր կետերից: Իսկ հարավային գավիթի մոտ արևելյան ճակատի ներքևի հատվածները պատած բոլոր քարերը վերականգնված են: Շթաքարե գմբեթի դուրս ցցված հատվածը պահպանելու համար էլ մի սյուն է տեղադրվել: Այս աշխատանքի մեծ մասը ոչնչացված է, և 1909 թ. հայտնագործված կառույցներից շատ քիչ բան է մնացել:
== Ճարտարապետություն ==
Եկեղեցու հիմքի նախագիծը սահմանվել է որպես «փորագրված քառանկյուն` անկյունային խցերով»: Այլ կերպ ասած` ուղղանկյուն նախագծի ներսի հատվածում չորս աբսցիս ունեցող ներքին կառույցի անկյուններում ձևավորված ազատ տարածություններում
=== Կից կառույցները ===
Հավանական է, որ ի սկզբանե Առաքելոց եկեղեցին կառուցվել է բացօթյա գավթում: Դարերի ընթացքում այս գավիթը լցվել է եկեղեցուն գրեթե
=== Կառույցի ուսումնասիրությունը ===
Հարավային գավիթը բավականին հարուստ փորագրված արևելյան ճակատը բավականաչափ ուժեղ է ազդվել սելջուկյան և պարսկական արվեստներից: Մուտքն ունի իսլամական ճարտարապետությանը հատուկ ձև, որը կոչվում է փիշթաք (տե’ս http://www.itusozluk.com/gorseller/pi%FEtak/100401): Սա զարդանախշերով մի մուտք է, որը տեղադրված է բաց պատշգամբի ձև ունեցող մի որմնախորշի մեջ: Որմնախորշի տանիքը մուքարնաս է (տես` http://tr.wikipedia.org/wiki/Mukarnas): Շրջակայքում սուր կատարներ ունեցող կամար է: Այս կամարի վրա, մահմեդական կառույց լինելու դեպքում, փորագրություն կամ էլ կերամիկական
Դրսի մակերեսի հարթության ու պարզության և ներսի ձևավորման միջև հակադրությունը անչափ աչքի զարնող է:Առաստաղը հենված է հատվող կետում կախ ընկած և միմյանց հատվող կամարների վրա: Այս կամարները շրջապատում են հավասարակողմ ուղղանկյան միջին մասը, որը նրբորեն փորագրված մուքարնաս է: Ասում են, թե այս գմբեթավոր մառանի գլխին մի օվալաձև պատուհան է եղել, թեև այսօր այս պնդումը հաստատող ոչ մի ապացույց չի գտնվել: Իսկ մյուս բաժիններն ունեն կարմիր, մարմնագույն և սև քարից կազմված փորագրությամբ բավականին հարուստ զարդարված ուղիղ առաստաղներ: Կառույցի ամբողջ ինտերիերը փորագրական արվեստի բարձր վարպետության նմուշ է:
Այն, որ գավիթի կամարները պատերին ուղղաձիգ լինելուց առավել անկյունաձիգ են, թերևս այնպիսի մի դեպք է, որն այլևս երբևէ չի հանդիպել հայկական ճարտարապետության մեջ: Երկու քառակուսի նավերի խաբուսիկ կերպով պարզ հիմքի նախագիծն ընդգծվում է ներսի տակի հատվածներում գտնվող և որպես ելք ծառայող սյուներով: Սակայն այն, որ գմբեթավոր միջին բաժանմունքը տեղադրված է այս նավերի վրա, ստեղծում է այն ուշագրավ տպավորությունը, թե դատարկ տարածությունները լրացնում են միմյանց, մի բան, որը, բացի բարոկկո ոճի ճարտարապետությունից, հանդիպում է խիստ հազվադեպ:Գավիթի հարավային կողմում եղել է մի փոքրիկ եկեղեցի, որն ավելի հին է, քան մյուս կառույցները: Գավիթի մակարդակի վրա է գտնվել, ավելին` կից փողոցի մակարդակի վրա: Այն եղել է միանավ, որն ունեցել է կիսաշրջանաձև աբսցիս: Աբսցիսի հարավում հավելյալ խուց է եղել, բայց հյուսիսայինում` ոչ: Մառը ենթադրում է, որ այս եկեղեցու հյուսիսային պատը մեջտեղից վերացվել է` հարավային գավիթը տեղադրելու համար:Այս փոքր եկեղեցուց մի մետր հարավ և նույն մակարդակի վրա որպես դամբարան ծառայող մի կառույց էլ է եղել, որին հետագայում կցվել են հնոցներ: Պեղումներ կատարողները այստեղ կիսով չափ ցցված մի քարե կտոր են գտել, որը հավանաբար պատկանել է դամբարանին կամ էլ փոքր եկեղեցուն: Դրա վրա փորագրված են եղել մրգերով և տերևներով նռան ծառեր: Դրանք ըստ ոճի կարող են թվագրվել այնպիսի մի հին դարաշրջանով, ինչպիսին է 7-րդ դարը:
Տող 74 ⟶ 73՝
== Գրականություն ==
* Ջալալյանց Ս․, Ճանապարհորդութիւն ի Մեծն Հայաստան, մաս 2, Տփխիս, 1858։
*
* Թորամանյան Թ․, Նյութեր հայկական ճարտարապետության պատմության, [հ․] 2, Ե․, 1948։
* Դիվան հայ վիմագրության, պր․ 1, Ե․, 1966 (կազմ․ Հ․ Ա․ Օրբելի)։
Տող 80 ⟶ 79՝
* Strzygowski J․, Die Baukunst der Armenier und Europa, Wien, 1918;
* Cuneo P․, Architettura armena dal quarto al diciannovesimo secolo, Roma, 1988․
* {{գիրք|հեղինակ = |մաս = |վերնագիր = Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան |հղում = |պատասխանատու = |հրատարակություն = |վայր = Երևան |հրատարակչություն = «Հայկական Հանրագիտարան հրատարակչություն ՊՈԱԿ» |թվական = 2002 |հատոր = | հղում = http://araratian-tem.am/media/Qrist.%20Hayast..pdf | էջերի թիվ = 1076
[[Կատեգորիա:Անիի տաճարներ]]
|