«ԱՄՆ-ի հայոց արևելյան թեմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Արևելյան թեմ''', [[Հայ առաքելական եկեղեցի|Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու]] գործող թեմ [[ԱՄՆ]]-ում: Առաջնորդանիստը՝ Նյու Յորքի [[Սուրբ Վարդան եկեղեցի (Նյու Յորք)|Ս․Ս. Վարդան եկեղեցի]]։

Արևելյան թեմը կազմավորվել է 1927-ին, Ամենայն հայոց կաթողիկոս [[Գևորգ Ե Սուրենյանցի]] հայրապետ․հայրապետական կոնդակով։ Մինչ այդ ԱՄՆ-ի հայ համայնքը միավորված էր մեկ թեմի մեջ՝ ստեղծված 1898-ին, Ամենայն հայոց կաթողիկոս Մկրտիչ Ա Վանեցու կոնդակով։ Կենտրոնն էր Ուստր քաղաքը (Մասսաչուսեթս նահանգ), 1923-ից՝ Բոստոնը, իսկ 1927-ից՝ Նյու Յորքը։ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գևորգ Ե Սուրենյանցի կոնդակով (1927) ԱՄՆ-ի արմ․արմ. նահանգներն ընդգրկվել են նոր՝ Արմ․Արմ. թեմի մեջ, իսկ արլ․արլ., հվ․հվ., հվ-արմ․արմ. և կենտր․կենտր. նահանգները մնացել Արլ․Արլ. թեմի իրավասության ներքո։ Կենտրոնը մնացել է Նյու Յորքը։ Այժմ (2001) ԱՄՆ Ա․Արևելյան թ․թեմը ընդգրկում է ԱՄՆ-ի 21 նահանգների 64 եկեղեց․եկեղեց. համայնքներ։ Թեմի տարածքում է գտնվում ԱՄՆ-ի առաջին հայկ․հայկական եկեղեցին՝ Ս․Ս. Փրկիչը, որը կառուցվել է 1891-ին, Ուստրում։

1902-ին Մկրտիչ Ա Վանեցին հաստատել է ի գործադրություն հայ ժողովրդեան Ամերիկայի սահմանադրությունը, որն այժմ հայտնի է որպես Կանոնադրություն Ամերիկայի (Արլ․Արլ. թեմ) Հայաստանյայց եկեղեցու։

1898-ից ցայսօր թեմն ունեցել է 11 առաջնորդ։ Առաջինը Հովսեփ արք․արք. Սարաճյանն էր, 1939–44-ին՝ Գարեգին արք․արք. Հովսեփյանը (հետագայում՝ Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս), 1966–90-ին՝ Թորգոմ արք․արք. Մանուկյանը (այժմ՝ Երուսաղեմի հայոց պատրիարք)։

Թեմի առաջնորդանիստ Մայր տաճարը՝ Ս․Ս. Վարդանը, 1968-ին օծել է Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա Պալճյանը։ Թեմին են պատկանում շուրջ 42 եկեղեցիներ՝ Յունյըն Սիթիում՝ Ս․Ս. Խաչ (1907), Ուոթըրվլիթում՝ Ս․Ս. Պետրոս (1916), Չելթենհեմում՝ Ս․Ս. Երրորդություն (1917), Սաութ Միլուոքիում՝ Ս․Ս. Հարություն (1924), Նյու Բրիթընում՝ Ս․Ս. Հարություն (1925), Չիկագոյում՝ Ս․Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ (1926), Սաութֆիլդում՝ Ս․Ս. Հովհաննես (1931), Վաշինգտոնում՝ Ս․Ս. Մարիամ (1963) ևն։

Թեմի հովանու ներքո հիմնվել են մի շարք կրթ․կրթ. հաստատություններ։ Նյու Յորքում 1961-ից գործում է Տիրան արք․արք. Ներսոյանի նախաձեռնությամբ ստեղծված Ս․Ս. Ներսես ընծայարանը (ճեմարանը), որը պատրաստում է հոգևոր սպասավորներ (դաստիարակ, ծխատեր քահանա ևն)։ Ընծայարանն ունի ԱՄՆ-ի Արլ․Արլ., Արմ․Արմ. և Կանադայի թեմերի կողմից ընտրված խնամակալ մարմին, որի նախագահն է Արլ․Արլ. թեմի առաջնորդը։

Կրոն․Կրոնական դաստիարակության բաժանմունքը և Հայ դպրոցների կրթական կենտրոնը ստեղծում են դասագրքեր և պատրաստում ուսուցիչներ թեմի դպրոցների համար։ Կրտսերների և պատանիների համար կրոն․կրոնական դաստիարակության բաժանմունքն ունի ամառային ճամբար (Ս․Ս. Վարդան ճամբար)։

Միջեկեղեցական հարաբերության բաժանմունքի միջոցով սերտ կապեր են պահպանվում Առաջնորդարանի և ԱՄՆ-ի կրոն․կրոն. այլ հարանվանությունների միջև։

Հայ եկեղեցու երիտասարդական կազմակերպությունը մասնաճյուղեր ունի ծխերում, կազմակերպում է տարեկան մարզ․մարզական մրցախաղեր և համագումարներ։

ԱՄՆ Ա․Արևելյան թ-իթեմի Հայ օգնության ֆոնդը (ՀՕՖ) 1988-ին Հայաստանում տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժից հետո, գործակցելով բարեգործ․բարեգործական, հայրենակց․հայրենակցական և այլ կազմակերպությունների հետ, զգալի օգնություն է ցուցաբերել աղետյալ բնակչությանը։ Միջոցներ է տրամադրել Ստեփանավան քաղաքի վերականգնման համար, բազմաթիվ ծրագրեր իրականացրել մշակույթի, կրթության, առողջապահության, գյուղատնտեսության և այլ ոլորտներում, մարդասիր․ օգնություն կազմակերպել նաև Արցախի բնակչությանը։ Հայաստանում և Արցախում գործում են ՀՕՖ-ի մասնաճյուղերը։

Թեմը հրատարակում է Հայաստանեայց եկեղեցի կրոնաբարոյախոս․կրոնաբարոյախոսական և պատմագեղ․պատմագեղ. պաշտոնաթերթը (1939–76-ին՝ ամսաթերթ, 1976-ից՝ եռամսյա)։ Նյութերի մի մասը տպագրվում է անգլ․։անգլերեմ։

ԱՄՆ Ա․ թ-ի առաջնորդն է Խաժակ․Խաժակ արք․արք. Պարսամյանը (1990-ից)։

Պատկերազարդումը տես ներդիր I-ում, 1․51.5, 3-րդ պատկերը։

* Ավագյան Ք․Ք., Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հայ գաղութի պատմությունը (սկզբնավորումից մինչև 1924 թ․թ), Ե․Ե, 2000։

* The Torch was Passed․Passed The Centennial History of the Armenian Church of America, N․N. Y․Y., 1998․1998

* Արտեն ավ․ավ. քհն․քհն. Աշճյան (ԱՄՆ)