«Ֆիզուլու, Ջաբրայիլի և Կուբաթլուի ռազմական գործողություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Նոր էջ «Աղդամի խմբավորման պարտությունից հետո, օգոստոսի սկզբին, հակառակորդը, մեծ քանակի կենդանի ուժ և մ...»: |
(Տարբերություն չկա)
|
22:25, 10 փետրվարի 2013-ի տարբերակ
Աղդամի խմբավորման պարտությունից հետո, օգոստոսի սկզբին, հակառակորդը, մեծ քանակի կենդանի ուժ և միջոցներ կուտակելով Ֆիզուլիի և Ջաբրայիլի շրջաններում, հարվածի գլխավոր ուղղությունը տեղափոխեց ԼՂՀ հարավարևելյան ու արևելյան շրջաններ: Խախտելով կրակի դադարեցման երկկողմանի համաձայնության պայմանները` հակառակորդը ռազմաճակատային գծի ողջ երկայնքով հրթիռահրետակոծել է հայկական պաշտպանական դիրքերը: Օգոստոսի լույս 4-ի գիշերը Ֆիզուլիի շրջանից հրթիռահրետակոծվել են Հադրութի շրջանի սահմանային դիրքերը: Օգոստոսի 5-ի գիշերը հարձակում է սկսվել ռազմաճակատի հարավային մասում, իսկ նույն օրը Ֆիզուլիի ռազմական հենակետերից` նաև Մարտունիի պաշտպանական շրջանի դիրքերի ուղղությամբ: Օգոստոսի 5-ի երեկոյան ռազմական բախումներ են տեղի ունեցել ռազմաճակատի Ասկերան-Աղդամ հատվածում: Օգոստոսի 7-ին և 8-ին ԼՂՀ սահմանների տարբեր հատվածներում ընթացող մարտերում հակառակորդն օգտագործել է ռազմական տեխնիկայի գրեթե բոլոր տեսակները, գործողության մեջ դնելով նաև միջին հեռահարության հրթիռներ: Շարունակվել են ծանր մարտերը ռազմաճակատի հարավային մասում: Հակառակորդը վերստին հարձակվել է Մարտունիի և Հադրութի շրջանների պաշտպանական մարտագծի ուղղությամբ: Հրթիռակոծվել են Հադրութի շրջանի Էդիլլու, Հին Թաղլար, Խծաբերդ, Կարմիր Շուկա գյուղերը: Օգոստոսի 9-ից մարտեր են ընթացել նաև Մարտունիի շրջանի Ուրյանա լեռան շրջակայքում: 4 ժամ տևած մարտերից հետո ազատամարտիկները հաջողությամբ հետ են մղել հակառակորդին: Միաժամանակ օգոստոսի 11-ին ԼՂՀ ԳԽ նախագահի պաշտոնակատար Կ. Բաբուրյանը նամակ է հղել ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Բուտրոս Ղալիին, պատճենը` Անվտանգության խորհրդին: Եվ մինչ ԼՂՀ ղեկավարությունը փորձում է միջազգային ատյաններում քննարկման առարկա դարձնել ստեղծված վիճակը, ադրբեջանական բանակը ռազմաճակատի հարավում օգոստոսի 9-ին լայնածավալ հարձակումներ է ձեռնարկել և գրավել է Ֆիզուլիի մոտակայքի մի շարք բնակավայրեր ու ռազմավարական նշանակության բարձունքներ: [1]
Ֆիզուլիի, Ջաբրայիլի և Կուբաթլուի ազատագրումը
ՊԲ հրամանատարությունը ռազմաճակատի հարավում իրադրությունը շտկելու նպատակով ստիպված այս շրջան է տեղափոխել բանակի հարվածային զորամասերից մի քանիսը: Օգոստոսի 9-ին, ՊԲ շտաբի որոշմամբ, 1-ին և 2-րդ ՊՇ-ների ստորաբաժանումների գործողություններին օժանդակելու համար ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտու հարավային ուղղություն է տեղափոխվել Կենտրոնական ՊՇ զինուժը և տեղակայվել է Հադրութի շրջանի Սարինշեն գյուղում: Իսկ Ցոր, Առաքյուլ, Բանաձոր գյուղերն այդ նույն ժամանակաշրջանում բռնագաղթել էին և վերածվել հակառակորդի ռազմական հենակետերի: Օգոստոսի 15-ին Ֆիզուլիի և Ջաբրայիլի շրջաններում տեղակայված ադրբեջանական զորամիավորումները վերսկսել են հարձակումները Հադրութի և Մարտունիի շրջանների պաշտպանական դիրքերի ողջ երկայնքով: Ծավալվել են արյունալի մարտեր: Հակառակորդը օդուժից ռմբահարել է Հադրութը, հիմնովին ավերվել են մի քանի բնակելի շենքեր, վիրավորվել տասնյակ խաղաղ բնակիչներ: Օրվա երկրորդ կեսին ՊԲ ստորաբաժանումները, կասեցնելով հակառակորդի առաջխաղացումը և ուժերի վերատեղաբաշխումից հետո, Հադրութի շրջանի հարավում անցել են հակահարձակման: Հրետանային նախապատրաստությունից հետո առաջ է շարժվել զրահատեխնիկան: 2-րդ ՊՇ ստորաբաժանումներին հաջողվել է շրջապատման մեջ առնել ու վերացնել Մարտունիի շրջան ներխուժած հակառակորդի խմբավորումը: Հետախուզական և 11-րդ առանձին մոտոհրաձգային գումարտակներն ազատագրել են Քարագլուխ գյուղը: Հարավային ուղղությամբ գործող Կենտրոնական, 6-րդ և 1-ին ՊՇ-ները օգոստոսի 15-ին հարձակողական մարտերով ազատագրել են Ցոր, Բանաձոր և Առաքյուլ գյուղերը: Մարտունիի ՊՇ 21-րդ և 22-րդ առանձին մոտոհրաձգային գումարտակները հակահարձակման են անցել Վերին Յաղլավենդ բնակավայրի ուղղությամբ, որտեղ տեղավորված էր ադրբեջանական բանակի 831-րդ առանձին մոտոհրաձգային գումարտակը: Օրվա ընթացքում Մարտունիի ՊՇ 21-րդ, 22-րդ, 23-րդ և 24-րդ առանձին մոտոհրաձգային գումարտակները հարձակվել են Վերին Յաղլավենդ, Կարամամեդլի, Կաբու Դիլաղարդու, Ներքին Վեյսալու, Քարավենդ գյուղերի, ՙՆամազչալա՚ բարձունքի ուղղություններով, որտեղ հակառակորդը կենտրոնացրել էր Ֆիզուլիի, Զանգելանի, Ջաբրայիլի և Կուբաթլուի բանակային խմբավորումները: Ռազմաճակատում ազատամարտիկների հաջողությունները Ադրբեջանի ղեկավարությանն ստիպել են ուղղակի բանակցություններ սկսել ԼՂՀ իշխանությունների հետ: Հեռախոսազրույցներ են տեղի ունեցել Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Ս. Աբիևի և ԼՂՀ ինքնապաշտպանության կոմիտեի նախագահ Սերժ Սարգսյանի, ԼՂՀ ՊՊԿ նախագահ Ռ. Քոչարյանի և Ադրբեջանի փոխվարչապետ Ռ. Կուլիևի միջև` 5 օրով համընդհանուր հրադադար վերահաստատելու և Ադրբեջանի ու ԼՂ ղեկավարների առաջիկա հանդիպման մասին: Սակայն շատ չանցած, օգոստոսի 19-ի գիշերը, Ֆիզուլիում տեղակայված ադրբեջանական ստորաբաժանումները խախտել են հրադադարը և հրթիռակոծել Հադրութը, Էդիլլու գյուղը և Մարտունիի շրջանի հարավային հատվածը: Ռազմական գործողությունները վերսկսվել են Ֆիզուլի–Ջաբրայիլ– Կուբաթլու մարտագծի երկարությամբ: Կարճ ժամանակահատվածում ՊԲ 13-րդ, 14-րդ, 15-րդ, 21-րդ, 22-րդ առանձին մոտոհրաձգային գումարտակները, 83-րդ առանձին մոտոհրաձգային բրիգադը և կենտրոնական ենթակայության ականանետային մարտկոցը ազատագրել են ԼՂՀ հարավային սահմանը, ապա մարտերը տեղափոխել Ֆիզուլիի և Ջաբրայիլի շրջանների տարածք: Օգոստոսի 22-ին, 1-ին և 2-րդ ՊՇ ստորաբաժանումների ճնշման տակ, ադրբեջանական 160-րդ գնդի զորամասերն ու բրիգադը հարկադըրված թողել են Ֆիզուլի քաղաքը և շրջանը (շուրջ 1380 կմ2): Պ΄ ստորաբաժանումները հաջողությամբ գործել են նաև Ջաբրայիլի ուղղությամբ: Օգոստոսի 23-ին Կենտրոնական և 1-ին ՊՇ-ները գրավել են Լենքորանի գումարտակի կողմից պաշտպանվող Ջաբրայիլ շրջկենտրոնը, իսկ օգոստոսի 25-ին ՊԲ-ի վերահսկողության տակ է անցել համանուն շրջանի տարածքը (1050 կմ2): ՊԲ կենտրոնական շտաբի ցուցումով` Կուբաթլուի ռազմավարական նշանակության հենակետերը ոչնչացնելու նպատակով այնտեղ են կենտրոնացվել 1-ին, 2-րդ, 4-րդ և Կենտրոնական ՊՇ-ների ստորաբաժանումները: Ազատամարտիկները խաչաձև գրոհներով մտել են Կուբաթլու և վերահսկողության տակ առել համանուն շրջանի հյուսիսային տարածքները: 1993-ի սեպտեմբերի սկզբին արդեն ղարաբաղյան ուժերը ռազմաճակատի որոշ հատվածներում գտնվել են Իրանի Իսլամական Հանրապետության պետական սահմանից 4–5 կմ հեռավորության վրա:
Ռազմաքաղաքական հետագա զարգացումները
ՊԲ-ի հաղթանակներից հետո Ադրբեջանը և տարածաշրջանի մյուս տերությունները հայտնվել էին տագնապի մեջ և ամեն ինչ արել են, որպեսզի հարցը միջազգայնացվի: Թուրքիայի նախկին վարչապետ Բուլենթ Էջևիթը կոչ է արել իր կառավարությանը` ՀՀ-ի դեմ օդային հարձակումներ կազմակերպելու: ՀՀ սահմանի երկայնքով տեղակայվել են թուրքական 3-րդ դաշտային բանակի ուժերը, և դեպի 127-րդ ռուսական մոտոհրաձգային դիվիզիայի տեղաբաշխման Գյումրիի տեղամաս են շարժել 12-րդ և 13-րդ մեքենայացված բրիգադները, մարտական պատրաստություն հայտարարել ավիացիայի զորամասերում: Իր հերթին Անդրկովկասում ռուսական զորքերի խմբավորման հրամանատարությունը սկսել է 127-րդ մոտոհրաձգային դիվիզիայի հրամանատարա-շտաբային զինավարժություններ: Իրանի Իսլամական Հանրապետությունն ընդլայնել և լիակատար ռազմական պատրաստության է բերել սահմանի երկարությամբ տեղակայված մի խոշոր ռազմական խմբավորում: Նրա ԶՈՒ հրամանատարությունը ռազմական գործողությունների շրջանի անմիջական հարևանությամբ սկսել է ՙՄոխանդ՚ արտապլանային զինավարժությունները: Իրադարձությունների հետագա զարգացումը կանխելու համար, ՌԴ ԱԳՆ-ի միջնորդությամբ, 1993-ի օգոստոսի 31-ին ԼՂՀ և Ադրբեջանի պատվիրակությունների միջև ստորագրվել է հրադադարի համաձայնագիր: Այն ԼՂՀ-ի կողմից ստորագրել են արտգործնախարար Ա. Ղուկասյանը և ՊԲ հրամանատար Ս. ΄աբայանը, Ադրբեջանի կողմից` ԳԽ նախագահի տեղակալ Ա. Ջալիլովը և պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար Ս. Աբիևը: Այդ ընթացքում մինչև 1993-ի հոկտեմբերի 10-ը ռազմագծի ամբողջ երկայնքով հաստատվել է հարաբերական անդորր: Օգտվելով հրադադարի ընձեռած հնարավորությունից` ադրբեջանական ազգային բանակը, լրացուցիչ կուտակումներ կատարելով Ջաբրայիլի շրջանում, հոկտեմբերի լույս 10-ի գիշերը լայնածավալ հարձակումներ է սկսել Հադրութի շրջանի սահմանամերձ դիրքերի ուղղությամբ: Ադրբեջանական բանակը կարճ ժամանակահատվածում Ալ Ղաիդա ահաբեկչական կազմակերպության օժանդակությամբ համալրվել է աֆղան, չեչեն, արաբ և այլ վարձկաններով: 1993-ի սեպտեմբեր-հոկտեմբերին ԱՆ-124 և ՙՌուսլան՚ տրանսպորտային ինքնաթիռներով Ուկրաինայից Ադրբեջան է տեղափոխվել Տ-55 տիպի 40 տանկ: Հոկտեմբերի 17-ին ադրբեջանական զորամիավորումները հրետակոծել են ԼՂՀ սահմանի հյուսիսարևելյան հատվածը, Աղդամի, Ֆիզուլիի սահմանամերձ դիրքերը, գործողության մեջ դնելով զրահամեքենաներ, տանկեր, մեծաքանակ հրետանի և բազմաքանակ հետևակայիններ: Հոկտեմբերի 24-ին ՊԲ ստորաբաժանումները հաջողությամբ կասեցրել են հակառակորդի առաջխաղացումը, ընթացքից անցել հակահարձակման և ազատագրել Զանգելանի շրջանը, Ջաբրայիլի ու Կուբաթլուի շրջանների մինչ այդ չգրավված տարածքները: [2]