Սպանություն (լատին․՝ -cidium, մարդասպանություն՝ homocidium), քրեական իրավունքում՝ ապօրինաբար մեկ ուրիշին կյանքից զրկելը, որը հանդիսանում է անձի դեմ ուղղված առանձնակի ծանր հանցագործություն։ Սպանություն կարող է համարվել բացառապես դիտավորությամբ կատարված արարքը, ուստի դիտավորության մեղքի ձևի բացակայության պայմաններում արարքը կարող է որակվել որպես անզգուշությամբ կյանքից զրկում։ Քրեաիրավական իմաստով սպանություն չի կարող համարվել նաև օրենքի սահմաններում (օրինակ՝ անհրաժեշտ պաշտպանության վիճակում) մեկ ուրիշին կյանքից զրկելը կամ ինքնասպանությունը (ինքնասպանության փորձը)։

Կայսր Հուլիոս Կեսարի սպանությունը Հռոմեական սենատում։ Սա պատմությանը հայտնի արքայասպանության վառ օրինակներից է։ Ներկայիս քրեաիրավական իմաստով այն կարող է որակվել մի խումբ անձանց կողմից քաղաքական գործունեությամբ պայմանավորված առանձնակի դաժանությամբ սպանություն։

Սպանությունը կարող է կատարվել ծանրացուցիչ և մեղմացուցիչ հանգամանքներում։ Ծանրացուցիչ հանգամանքներում կատարված է համարվում, օրինակ, հղի կնոջ, անօգնական վիճակում գտնվողի, ընտանեկան դրությամբ և հաշմանդամությամբ պայմանավորված՝ խոցելի վիճակում գտնվողի, անչափահասի սպանությունը, առանձնակի դաժանությամբ, այլ անձանց կյանքի համար վտանգավոր եղանակներով, շահադիտական կամ խուլիգանական դրդումներով կամ պատվերով կատարված սպանությունը։ Մեղմացուցիչ հանգամանքներում է աֆեկտի պահին կատարված սպանությունը, ծննդկանի կամ ծննդաբերողի կողմից երեխայի սպանությունը, օրինական միջոցների սահմանանցմամբ կատարված սպանությունը և այլն։ Սպանություն է համարվում նաև, այսպես կոչված, «մահանպաստ», «մահաբեր» գաղափարախոսությունների տարածման հետևանքով ինքնասպանության հակելը։

Սպանությունը կարող է կատարվել ինչպես ուղղակի, այնպես էլ անուղղակի դիտավորությամբ։ Ի տարբերություն ուղղակի դիտավորությամբ սպանության, որի պարագայում մարդը հանցավոր արարքը կատարելիս նախատեսում է մարդուն կյանքից զրկելու հնարավորություն, անուղղակի դիտավորության պարագայում հանցավորը անտարբերություն է ցուցաբերում որպես իր գործողության հետևանք՝ մահվան առաջացման նկատմամբ։ Սպանության քրեագիտական գնահատականի համար կարևոր է ուսումնասիրել նաև վերջինիս սուբյեկտիվ կողմի ֆակուլտատիվ հատկանիշները։ Այս տեսանկյունից, սպանությունը կարող է լինել խուլիգանության, շահ ստանալու խանդի, վրեժի և այլ շարժառիթներով։

Սպանության հանցակազմի սուբյեկտ կարող է լինել միայն մեղսունակ ֆիզիկական անձը։ Քրեական պատասխանատվության ենթարկելու տարիքի հարցում տարբեր պետություններում մոտեցումները տարբեր են։ Օրինակ՝ Հայաստանում սպանության հանցակազմի սուբյեկտ կարող է հանդիսանալ 14 տարին լրացած, մեղսունակ, ֆիզիկական անձը։

Անվան ծագումնաբանություն

խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 11, էջ 54