Սուրբ շաբաթ ( լատին․՝ Sabbatum Sanctum), Սուրբ շաբաթի շաբաթը հայտնի է նաև որպես Սուրբ և Մեծ Շաբաթ,Սև Շաբաթ, Ուրախ Շաբաթ, կամ Զատիկի նախորյակ, կոչվում է նաև «Ուրախ Շաբաթ» կամ «Լույսի «Շաբաթ» Ղպտի քրիստոնյաների մոտ,օր՝ լավ ուրբաթից հետո:Դա Զատիկից առաջ և Սուրբ շաբաթվա վերջին օրն է,երբ քրիստոնյաները պատրաստվում են Զատկին։ Այն նշում են այն օրը, երբ Հիսուսի մարմինը գտնվում էր գերեզմանում և դժոխքի մեջ[1]։

Սուրբ շաբաթ

Տեսակպետական տոն և Քրիստոնեական տոն
ԵնթադասԱվագ շաբաթ
ԱմսաթիվEaster − 1 day?
Շաբաթվա օրշաբաթ
Անվանված էշաբաթ
Ի հիշատակHarrowing of Hell?
ՆախորդԱվագ Ուրբաթ

Տերմինոլոգիա խմբագրել

Արևելյան ավանդույթներ խմբագրել

Արևելյան Ուղղափառության մեջ այս օրը հայտնի է որպես Սուրբ և Մեծ Շաբաթ, կոչվում է նաև Մեծ Շաբաթ, քանի որ այս օրը Քրիստոսը ֆիզիկապես «հանգստացել է» գերեզմանում:Բայց նաև համարում են,որ հենց այդ օրը նա ոգով պայքարեց Հադեսի դեմ և դրախտ բարձրացրեց նրանց,ովքեր գերության մեջ էին այնտեղ:Ղպտիական,Եթովպիական և Էրիթրեական ուղղափառ եկեղեցիներում այս օրը հայտնի է որպես «Ուրախ Շաբաթ».[2]:

Արևմտյան ավանդույթներ խմբագրել

Արևմտյան ավանդույթներում այս օրը սովորաբար կոչվում է Սուրբ շաբաթ,թեև Անգլիական համայնքում ընդհանուր աղոթքի գիրքը վերաբերում է այն օրվան,ինչպիսին է Զատիկի նախորյակը:Թեև Զատկի շաբաթ տերմինը սովորաբար կիրառվում է Զատկի շաբաթվա շաբաթ օր,անգլախոս երկրներում այն երբեմն կիրառվում է Սուրբ շաբաթ, այդ թվում Նոր Հարավային Ուելսում և Ավստրալիայի նահանգներում, Ավստրալիայի պետական գործակալությունների կողմից:Կաթոլիկ ավանդույթի համաձայն, Մարիամ Աստվածածինը որպես տառապանքի տիկին, անդրադառնում է իր սփոփանքին և վշտին իր որդու՝ Հիսուսի մահվան ժամանակ[3][4] :Այնուամենայնիվ, կաթոլիկ եկեղեցական փաստաթղթերում ոչ մի տեղ այս օրն չի նշվում որպես միայնակ Աստվածամոր տոն։

Կրոնական և մշակութային գործելակերպեր խմբագրել

Արևելյան ավանդույթներ խմբագրել

Սուրբ և Մեծ Շաբաթի առավոտացումը (եկեղեցիներում, սովորաբար անցկացվում են ուրբաթ երեկոյան) Քրիստոսի թաղման ծառայության ձևն է:Ամբողջ ծառայությունը անցնում է Եպիտաֆի շուրջ,սրբապատկեր՝ գործված կտորից, պատկերված է հուղարկավորության համար պատրաստված Քրիստոսի պատկերով:Ծառայության առաջին մասում երգում են Սաղմոս 118-ը, ինչպես սովորաբար, այնպես էլ շաբաթ օրը առավոտյան կատարումներով և թաղման ժամանակ, բայց խառնվում են օրհներգերի (ներշնչանք կամ լաց) հետ:Ծառայության գերակշիռ թեման այնքան սգո չէ,ինչքան զգուշավոր սպասում։

 

Շաբաթ օրը նշվում է Բարսեղ Կեսարացու Մեծ Սուրբ Պատարագը, որը կոչվում է Առաջին Հարության Ծառայություն (հունական Πρώτη Ἀνάστασις), որը անվանվել է այն պատճառով, որ ժամանակագրական կարգով այն կազմվել է ավելի վաղ, քան Սուրբ Հովհաննես Դամասկոսցի Պասկալի Կանոնով և ոչ թե այն, որ տեղի է ունենում ավելի վաղ լիթուրգիկ կերպով:Սա ամբողջ տարվա ամենաերկար Աստվածային պատարագն է և վերջինը։ Փոքրիկ մուտքի ավարտից հետո կան 15 Հին Կտակարանի ընթերցումներ, որոնք հիշում են փրկության պատմությունը:Ռուսական ավանդույթներում, Ավետարանի ընթերցումից առաջ (Մատթէոս 28։ 1-20), կախիչները խորանի հագուստները և զգեստները փոխում են խավարից դեպի վառը, և սարկավագը բուրվառի օգնությամբ եկեղեցում կատարում է ծեսը:Հունական ավանդույթի համաձայն, հոգևորականները դափնու տերևներ և ծաղկի թերթեր են տեղադրել եկեղեցու ողջ տարածքում, խորհրդանշելով ավերված դարպասները և դժոխքի կոտրված շղթաները և Հիսուսի հաղթանակը:Թեև աղոթքային մթնոլորտը տխուրից փոխվում է ուրախի,սակայն հավատացյալները շարունակում են պահք պահել և Զատկի ողջյունի խոսքը ասել «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց»,այն չի փոխանակվում մինչև կեսգիշեր՝ Զատկի ծառայությունը, քանի որ այս ծառայությունը Հիսուսի հեթանոսների մահվան մասին հռչակագիրն է, ովքեր դժոխքում են գտնվում, սակայն Հարությունը դեռևս չի տարածվել երկրի վրա, որը տեղի է ունենում Զատկի զգոնության ժամանակ։

 

Մեծ Պահքը սկզբնավորվել է կատեխիզիսի ժամանակաշրջանում նոր վերադարձի համար,որպեսզի դրանք պատրաստեն մկրտության և քրմիզմի համար, դա տեղի է ունենում Հին Կտակարանի ընթերցումների ընթացքում, վեսափոր աստվածային պատարագի ժամանակ:Մինչև կեսգիշերվա ծառայությունը, հավատացյալները հավաքվում են եկեղեցում,որպեսզի ամբողջությամբ ընթերցանեն «Գործք առաքելոց»–ը:Կեսգիշերին նախորդող օրը Զատկի պատարագը սկսվում է Կեսգիշերի ընդունման հետ, որի ընթացքում կրկնվում է Սուրբ շաբաթի Կանոնը, որի վերջում էպիթապիոսը հանվում է եկեղեցու կենտրոնից և տեղադրվում է խորանի սեղանի վրա, որտեղ այն մնում է մինչև Համբարձումը:Այնուհետև եկեղեցու բոլոր մոմերն ու լույսերը մարվում են, և բոլորը սպասում են խավարում և լռության մեջ Քրիստոսի Հարության հռչակմանը։

Պատկեր:Epitaphios Procession Beginning at Great Saturday Mattins.jpg

Նախքան Սուրբ Հովհաննես Դամասկոսցու Սուրբ Զատիկի զգոնության կազմելը, այս օրը Լիվերպուլի պատարագը Զատկի հիմնական տոնն էր։

Արևմտյան ավանդույթներ խմբագրել

Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցում խորանը մնում է ամբողջովին մերկ (Ավագ հինգշաբթի պատարագից հետո):Բոլոր պատարագները խիստ սահմանափակ են, ոչ մեկը չի հայտնվում այս օրվա սովորական պատարագում, չնայած պատարագը կարելի է ասել լավ ուրբաթ և Սուրբ շաբաթ` Վատիկանի կամ տեղական եպիսկոպոսի տրամադրության տակ գտնվող ծայրահեղ ծանր կամ հանդիսավոր իրավիճակը:Հաղորդության տոնակատարությունը չափազանց սահմանափակ է։ Սուրբ Հաղորդությունը տրվում է միայն Viaticum, մինչդեռ ապաշխարությունը և վերջին օծում կամ կարգ հիվանդացը կարելի է վերահսկել, քանի որ նրանք, ինչպես և Viaticum-ը, օգտակար են մահացողի փրկության համար:Օրը Զատիկի երկրորդ օրն է, ինչպես նշված է Սակրովանթումի կոնվենցիայի 110-րդ հոդվածում, թեև ծոմապահությունը չի կարող խիստ լինել,ինչպես լավ ուրբաթին։ Անգլիկան եկեղեցիներից շատերը, ինչպես նաև լյութերականները, մեթոդիստները և մի շարք այլ եկեղեցիները պահպանել են կաթոլիկ եկեղեցու միևնույն ավանդույթները,սական նրանց խորանները կարող են ծածկվել սևով,և ոչ թե զրկվել։Որոշ Անգլիկանյան եկեղեցիներում, այդ թվում Միացյալ Նահանգների Եպիսկոպոսական եկեղեցում, այս օրը մատուցվում է Խոսքի պարզ Պատարագ, Քրիստոսի հուղարկավորությանը նվիրված ընթերցումներով։ Օրական գրասենյակները դեռ պահպանվում են։ Հյուսիսային Ամերիկայի Մորավյան եկեղեցիներում այս օրը հայտնի է որպես Մեծ Շաբաթ։ Անգլիկանյան ընդհանուր աղոթքի գիրքը օգտագործում է Զատիկը նույնիսկ օրվա համար։

 

Հռոմի կաթոլիկ և որոշ անգլիկան և լյութերական ավանդույթներում, Սուրբ շաբաթը տևում է մինչև գիշերային ժամերը, որից հետո նշվում է Զատկի ընթրիքը, նշելով Զատկի սեզոնի պաշտոնական մեկնարկը։ Ռուբրիկները ասում են, որ Զատիկի զգոնությունը պետք է տեղի ունենա գիշերը։ Այն պետք է սկսվի գիշերը և ավարտվի մինչև լուսաբաց։ Ծառայությունը կարող է սկսվել կրակի և լուսատուի նոր լուսավորությամբ:Հռոմի կաթոլիկ և որոշ անգլյական արարողություններում պատարագը համարվում է առաջին պատարագը սկսած Ավագ հինգշաբթի օրվանից, և դրա ընթացքում «Գլորիա»-ն, որը բացակայում էր «Մեծ պահքի» ժամանակ, օգտագործվում է որպես արձանիկներ և սրբապատկերներ, ծածկված մանուշակագույն կտորով Passiontide ժամանակ, կտրուկ բացվում են։ Որոշ Անգլիկան եկեղեցիներ նախընտրում են տոնել Զատկի տոնը և նոր մոմի լուսավորությունը Զատկի տոնի առավոտյան լուսաբացին։ Մկրտությունը կարող է տեղի ունենալ այս ծառայության մեջ,և մկրտության խոստումները հաճախ նորացվում են։ Հիմնականում Հռոմի կաթոլիկությունը Ֆիլիպիններում այս օրն օրինական է և հայտնի է անգլերենում որպես Սև շաբաթ, հաշվի առնելով գույնի դերը սգո ժամանակ։ Նախորդ օրվանից ավանդական տաբուները տեղափոխվում և երբեմն խախտվում են, ցերեկը լողանալու համար։ Առևտրային ձեռնարկությունների մեծ մասը վերսկսում է գործառնությունները,իսկ փոքր ձեռնարկությունները մնում են փակ է մինչև Զատիկը։ Հեռուստատեսությունը և ռադիոկայանները ավելի կարճ ժամերով հեռարձակվում են հատուկ ծրագրավորմամբ կամ մնում են ուղիղ եթերում:Երկրորդ Վատիկանի խորհրդարանի կրոնական փոփոխություններից հետո «Sabado de Gloria» (իսպանական լեզվում Gloria–ն շաբաթ օրը) տերմինը լայնորեն օգտագործվեց, ասելով, որ «Գլորիա»-ի վերադարձը «Էքսելսիուս դիոյում» Զատկի տոնի ժամանակ։ Հատկապես հռոմեական կաթոլիկությունը Լեհաստանում, Święconka (լեհերեն, [ɕvʲɛntsɔnka]), որը նշանակում է «Զատկի զամբյուղների օրհնությունը», Սուրբ շաբաթ օրը, ամենաթող և սիրված ավանդույթներից մեկն է։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. «Public Report on Audience Complaints and Comments, April–June 2006» (PDF). Australian Broadcasting Corporation. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.
  2. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
  3. «Public Report on Audience Complaints and Comments, April–June 2006» (PDF). Australian Broadcasting Corporation. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 25-ին.
  4. «Confusing Easter Dates». The Liturgical Commission of the Roman Catholic Archdiocese of Brisbane. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 19-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել