Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Սալոնիկ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Սոֆիայի տաճար (այլ կիրառումներ)
Սալոնիկի Սուրբ Սոֆիայի տաճար (հուն․՝ Ἁγία Σοφία), խաչագմբեթ քրիստոնեական տաճար, որը գտնվում է Հունաստանի Սալոնիկ քաղաքում և սրբագործված է Սուրբ Սոֆիայի անունով։ Գտնվում է Սալոնիկի թեմի տնօրինության տակ, որն էլ իր հերթին ենթակա է հույն ուղղափառ եկեղեցուն և Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարքությանը[2]։
| Սուրբ Սոֆիայի տաճար հուն․՝ Αγία Σοφία | |
|---|---|
 | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | եկեղեցի |
| Երկիր |  Հունաստան |
| Տեղագրություն | Հունաստան, Կենտրոնական Մակեդոնիա, Սալոնիկ |
| Դավանանք | ուղղափառություն |
| Թեմ | Սալոնիկի թեմ |
| Հիմնական ամսաթվերը | 7-րդ դար[1] |
| Ներկա վիճակ | ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ |
| Մասն է | Paleochristian and Byzantine monuments of Thessaloniki? |
| Ժառանգության կարգավիճակ | գրանցված հնագիտական տարածք Հունաստանում և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության մաս |
| Նվիրված | Հոլի Ուիսդոմ |
| Անվանված | Հոլի Ուիսդոմ |
| Ճարտարապետական ոճ | Բյուզանդական ճարտարապետություն |
| Կառուցման սկիզբ | 690 |
| Կառուցման ավարտ | 730 |
| Հիմնադրված | 7-րդ դար[1] |
| Առաջին հիշատակում | 8-րդ դար |
| Մակերես | 0,82 հեկտար |
 | |
 | |
 Saint Sophia Church, Thessaloniki Վիքիպահեստում | |
Սուրբ Սոֆիայի տաճարը իր տեսակով համարվում է պատկերամարտական ժամանակաշրջանի եկեղեցու հազվագյուտ օրինակ, որտեղ համատեղված է խաչագմբեթավոր եկեղեցու և բազիլիկի հատկանիշները։
1988 թվականին Սուրբ Սոֆիայի տաճարը ներառվել է Հունաստանում ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում, որպես քաղաքի վաղքրիստոնեական և բյուզանդական եկեղեցիների համալիրի մաս[3]։
Պատմություն խմբագրել
5-րդ դարի առաջի կեսին ներկայիս տաճարի տեղում վեր է խոյացել Սուրբ Մարկոսին նվիրված վաղքրիստոնեական հնգագավիթ բազիլիկը։ Հարակից շինությունների հետ միասին ավելի քան 8000 քառակուսի մետր տարածքում ձևավորվել է կրոնական կառույցների համալիր[4]։ Այս եկեղեցին ավերվել է 618-620 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում տեղի ունեցած երկրաշարժի արդյունքում։ Վերջինիս ավերակների տեղում էլ 690-730 թվականներին կառուցվել է այժմյան տաճարը[4]։ Կրոնական այս կառույցի մասին առաջին գրավոր հիշատակումը դա 795 թվականի Թեոդորոս Ստուդիտիսի նամակն է[5]։
Տաճարի շինարարական աշխատանքներն ավարտվել են Լեոն Գ Իսավրոս կայսեր կառավարման տարիներին, ում օրոք Բյուզանդական կայսրությունում սկսվեց պատկերամարտությունը։ Այն ուղղված էր պատկերապաշտության՝ սրբապատկերների պաշտամունքի դեմ, սակայն նրա հիմքում ընկած էր նաև աշխարհիկ և եկեղեցական շահագործման դեմ պայքարը։ Սրանով է պայմանավորված այն, որ Սուրբ Սոֆիայի տաճարը որմնանկարների հարցով աղքատիկ է։
Բյուզանդական ժամանակահատվածում տաճարը շրջապատված էր բազմաթիվ վարչական և կրոնական շինություններով։ Յան Կամենյատան փորձելով նկարագրել Սալոնիկի եկեղեցին 10-րդ դարում, գրում է, որ Սուրբ Սոֆիայի տաճարը ժամանակաշրջանի ամենահայտնի եկեղեցիներից մեկն էր[6]։
1357 թվականին տաճարում թաղվել է արքեպիսկոպոս Գրիգորիոս Պալամասը, ով շուտով դասվել է հույն ուղղափառ եկեղեցու սրբերի շարքին[7]։ 10-րդ դարում Սուրբ Սոֆիայի տաճարը դարձավ Սալոնիկի թեմի մայր տաճարը։ Խաչակիրների կողմից քաղաքի գրավումից հետո Սալոնիկի թագավորության պայմաններում այն գործել է, որպես կաթոլիկ մայր տաճար։ 11-րդ դարի կեսին տաճարը վերակառուցվել է[4]։ Դրա արևմտյան մասում կառուցվել է ընդարձակ գավիթ։ Մուտքի հին դարպասներն ապամոնտաժվել են, իսկ գավիթի արևելյան պատը զարդարվել է որմնանկարներով։
1430 թվականին Սալոնիկը գրավվել է թուրքերի կողմից։ Այդ օրից մինչ 1523 թվականը տաճարում շարունակվել է քարոզվել քրիստոնեական ուսմունքը, բայց դրանից հետո այն վերածվել է մզկիթի (ինչպես և քաղաքի մյուս եկեղեցիները)։ Թուրքերը փոխել են եկեղեցու արտաքին տեսքը՝ ճակատը փոխարինվել է սյունասրահով, զանգակատունը՝ մինարեով, իսկ հետագայում կանգնեցվել է երկրորդ մինարեն՝ օսմանյան ճարտարապետական ոճով։ Տաճարի ներքին կահավորումը չի ավերվել, պարզապես ծածկվել է սպեղանիով։ Դա է պատճառը, որ եկեղեցու պատերին պահպանվել են միջնադարյան խճանկարները։ 1890 թվականին բռնկված հրդեհը մեծ վնասներ է հասցրել կառույցին։ 1907-1910 թվականներին թուրքերն իրականացրել են հրդեհի արդյունքում վնասված տաճարի վերակառուցումը։
Բալկանյան առաջին պատերազմի արդյունքում 1912 թվականին Սալոնիկն անցել է Հունաստանին և տաճարը վերադարձվել է քրիստոնյաներին։ Օսմանյան մինարեները քանդվել են, իսկ զանգակատունը վերադարձվել է իր նախասկզբնական տեսքին։ Եկեղեցին գործել է հույն ուղղափառ եկեղեցու և Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարքության ենթակայության տակ։ Ժամանակակից Սալոնիկում տաճարը տեղակայված է քաղաքի պատմական կենտրոնում՝ Սուրբ Սոֆիայի անունը կրող փողոցի և հրապա
Ճարտարապետական առանձնահատկություններ խմբագրել
Սուրբ Սոֆիայի տաճարի երկարությունը կազմում է 42, իսկ լայնությունը՝ 35 մետր։ Գմբեթի տրամագծի երկարությունը 10 մետր է, իսկ խաչի բարձրությունը՝ մոտ 16 մետր[8]։ Տաճարի ճարտարապետական ոճում համատեղված են գմբեթավոր եկեղեցու և բազիլիկի հատկանիշները։
Գմբեթը տեղադրված է առագաստի վրա, որը հենված է սյուներին։ Այս տարածությունում տաճարը բաժանված է երեք ճարտարապետական նավերի, թեև կողմնային նավերը չեն համապատասխանում ափսիդներին՝ տաճարի շիսաշրճանաձև ելուստներին[9][10]։
Ըստ գմբեթաձև ոճից դեպի խաչավոր բազիլիկի անցումը բնութագրող ճարտարապետական տարրերի՝ նկատելի է այն, որ թմբուկ՝ գմբեթը պահող հիմքը, ունի ուղղանկյունի ձև։ Գմբեթը պահում են կիսագլանաձև խանդակները։
Սուրբ Սոֆիայի տաճարի ճարտարապետական կառուցվածքի մեջ նկատելի են մի շարք թերություններ, ինչը բացատրվում է նրանով, որ ամենայն հավանականությամբ ճարտարապետը դեռ չէր յուրացրել բազիլիկատիպ եկեղեցիների շինարարության նոր ոճը։ Օրինակ՝ տաճարի հիմնական գմբեթը չունի շրջանի տեսք և գրեթե քառանկյունաձև է՝ կլորաձև անկյուններով։
Այն ընդհանուր առմամբ ունի գավառական տեսք։ Սուրբ Սոֆիայի տաճարն իր կառուցվածքով ներկայացնում է 6-րդ դարի ճարտարապետական ավանդույթների վերականգնումը։ Ըստ հայտնի արվեստագետ Վեռա Լիխաչյովի՝ Սուրբ Սոֆիայի տաճարը Բյուզանդիայի կայսր Հուստինիանոս I-ի կոստանդնուպոլիսյան շինության կրկնօրինակն է, իսկ առաջին հերթին այն նման է Սուրբ Իրինայի եկեղեցուն, որը ներկայումս գտնվում է Թուրքիայի Հանրապետության տարածքում[10]։
Սեղանի բեմի կառուցվածքում տեսանելի են նոր ճարտարապետական ձևերը, փոփոխությունները և այլն։
 |
 |
 |
| Աստվածածին | Հիսուս Քրիստոսը հրեշտակներով շրջապատված | Հովհաննես Մկրտիչ |
ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության կարգավիճակ խմբագրել
|
ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն , օբյեկտ № 456 ռուս.. • անգլ.. • ֆր. |
1987 թվականի հունվարի 15-ին Սուրբ Սոֆիայի տաճարը ներառվել է Հունաստանում ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկի թեկնածուների մեջ, որպես Հունաստանի Սալոնիկ քաղաքի վաղքրիստոնեական և բյուզանդական հուշարձանների համալիրի մաս։
1988 թվականի սեպտեմբերին Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի պահպանման միջազգային խորհրդի կողմից Սուրբ Սոֆիայի տաճարը հայտարարվել է, որպես հնարավոր թեկնածու։ Նույն թվականին Բրազիլիայում անցկացվող Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեի 14-րդ նստաշրջանի ընթացքում ճարտարապետական հուշարձանների այս համալիրը, այդ թվում և Սուրբ Սոֆիայի տաճարը ներառվել են Հունաստանում Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում՝ 456 համարի ներքո։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1661
- ↑ Ներկայումս անվանապես պատկանում է Սալոնիկի թեմին, որը գտնվում է հույն ուղղափառ եկեղեցու ենթակայության տակ, Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարքություն և Հելլենական եկեղեցու սուրբ սինոդի անդամների ցանկ
- ↑ «Սալոնիկի վաղքրիստոնեական և բյուզանդական հուշարձաններ». unesco.org. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 5-ին.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Պապախաձիս Ն. Թեսալոնիկեի հուշարձաններ. — MOLHO. — 159 с. — ISBN 960796405-5
- ↑ Թեոդորոս Ստուդիտիս, հույն եպիսկոպոսություն և եկեղեցապատմություն // Patrologia Graeca, vol. XCIX, col. 918
- ↑ Յան Կամենյատա Թեսալոնիկեի գրավում // Բյուզանդական փաստագրություն. — 1957.
- ↑ Գրիգորիոս Պալամաս // ուղղափառ հանրագիտարան. — 2007. — Т. 13. — ISBN 5-89572-022-6.
- ↑ Կոմեչ Ա.Ի. 6-12-րդ դարերի բյուզանդական ճարտարապետությունը // Հին ռուսական ճարտարապետությունը 10-րդ դարի սկզբին և 12-րդ դարի վերջին։ Բյուզանդական ժառանգություն և անկախ ավանդույթներ. — Наука, 1987. — 319 с.
- ↑ 7-8-րդ դարերի բյուզանդական արվեստը // Արվեստի համընդհանուր պատմություն. — М.: Արվեստ, 1961. — Т. 2, գիրք առաջին.
- ↑ 10,0 10,1 Լիխաչյովա Ա.Վ. 4-15-րդ դարերի բյուզանդական արվեստ. — Մոսկվա: Արվեստ, 1981. — С. 87.
Գրականություն խմբագրել
- Պապախաձիս Ն. Սալոնիկի հուշարձաններ. — MOLHO. — 159 с. — ISBN 960796405-5
- Կոլպակովա Գ.Ս. Բյուզանդական արվեստ՝ հին և միջնադարյան շրջան. — Այբբենարան, 2010. — 528 с. — (Նոր արվեստի պատմություն). — ISBN 978-5-9985-0447-1
- Օտտո Դեմուս Միջնաբյուզանդական կարգերի պատմություն // Բյուզանդական տաճարների խճանկարներ՝ բյուզանդական արվեստի սկզբունքնե / Անգլերենից թարգմանություն՝ Է.Ս. Սմիրնով, խմ. Ա.Ս. Պրեոբրաժենսկի. — Ինդրիկ, 2001. — 160 с.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- «Սուրբ Սոֆիայի եկեղեցի» (անգլերեն). Հունաստանի մշակույթի նախարարություն. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 8-ին.
- «Սուրբ Սոֆիայի եկեղեցի, Սալոնիկ, Հունաստան». Քրիստոնեությունն արվեստում — խճանկարների պատկերասրահ. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 8-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher= - «Սալոնիկի թեմի կայք» (հունարեն) — Սուրբ Սոֆիայի տաճար. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 10-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Սալոնիկ)» հոդվածին։ |
