Վիքիպեդիա

Սուն Յաթ-Սեն

Ուշադրություն․ հոդվածը կամ հոդվածի բաժինը փոխադրված է Հայկական սովետական հանրագիտարան-ից և կարող է շարադրված լինել խորհրդային գաղափարախոսության տեսանկյունից

Սուն Յաթ-Սեն (հայտնի է նաև Սուն Չժուն-շան, Սուն Վէն անուններով, չինարեն ավանդ. 孫逸仙, հեշտ. 孙逸仙 , պինին: Sūn Yìxiān, պալլ.: Сунь Исянь; նոյեմբերի 12 1866 - մարտի 12 1925),[2][3] չինացի հեղափոխական, բժիշկ, փիլիսոփա,[4][5] Գոմինդան կուսակցության հիմնադիրը. ամենահայտնի չինացի քաղաքական գործիչներից մեկը։ 1940 թ-ին Սուն Յաթ-Սենը հետմահու ստացավ «ազգի հայր» տիտղոսը։

Սուն Յաթ-Սեն
Sūn Yìxiān
Sunyatsen1.jpg
Սուն Յաթ-Սենը
Դրոշ
 (1-ին) Չինաստանի
(ժամանակավոր) նախագահ
Դրոշ
հունվարի 1 1912 - ապրիլի 1 1912
Նախորդող Չկա
Հաջորդող Յուան Շիկայ
 
Կուսակցություն՝ Գոմինդան
Կրթություն՝ Հոնկոնգի բժշկական համալսարան
Մասնագիտություն՝ Բժիշկ
Քաղաքական գործիչ
Հեղափոխական
Գրող
Ազգություն Չինացի
Դավանանք բողոքական
Ծննդյան օր 1866 նոյեմբերի 12
Ծննդավայր Ցույխեն, Սյանշան, Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն Չինաստան
Վախճանի օր մարտի 12, 1925(1925-03-12) (տարիքը 58)
Վախճանի վայր Պեկին, Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն Չինաստան
Գերեզման Sun Yat-sen Mausoleum
Թաղված Նանկին
Քաղաքացիություն Flag of the Republic of China.svg Չինաստանի Հանրապետություն և Flag of China (1862–1889).svg Ցին կայսրություն
Հայր Sun Dacheng?
Մայր Madame Yang?
Ամուսին Lu Muzhen?, Chen Cuifen?, Haru Asada?, Kaoru Otsuki? և Սուն Ցինլին
Զավակներ Sun Fo?[1], Sun Wan?, Fumiko Miyagawa? և Sun Yan?
 
Ինքնագիր Sun Yat Sen Signature.png

Սուն Յաթ-Սենն ավարտել է Հոնկոնգի բժշկական ինստիտուտը (1892)։ 1894 թվականին ստեղծել է Սինչժունհոյ հեղափոխական կազմակերպությունը՝ ընդդեմ Չինաստանում իշխող Ցին դինաստիայի։ Այդ կազմակերպության 1895 թվականի հոկտեմբերի 25-ի զինված ելույթի պարտությունից հետո տարագրվել է հայրենիքից։ 1905 թվականին Տոկիոյում նրա գլխավորությամբ ստեղծվել է Տունմենհոյ հեղափոխական կազմակերպությունը, որը գործունեության ծրագիր է ընդունել Սուն 6-ի մշակած երեք ժողովների սկզբունքները՝ նացիոնալիզմ (մանջուրական Ցին դինաստիայի տապալում, Չինաստանի ազգային անկախության վերականգնում), ժողովրդի իշխանություն (հանրապետության հռչակում) և ժողովրդի բարեկեցություն (հողի նկատմամբ իրավունքների հավասարեցում)։ Սինհայի հեղափոխությունն (1911-1913 թթ.) սկզբնավորած Ուչանի ապստամբության հաղթանակից (1911) հետո Սուն 6․ ընտրվել է Չինաստանի հանրապետության ժամանակավոր նախագահ (պարտականությունների կատարմանը ձեռնամուխ է եղել 1912 թվականի հունվարի 1-ից)։ Նրա գլխավորությամբ կազմվել է Չինաստանի հանրապետության ժամանակավոր սահմանադրություն։ Նկատի ունենալով Սուն 6-ի այդ ժամանակաշրջանի գործունեությունը, Վ․ Ի․ Լենինը նրան բնորոշել է որպես նարոդնիկական բնույթի հեղափոխական (Սուն 6․ հնարավոր էր համարում Չինաստանում խուսափել կապիտալիզմի հարաբերությունների զարգացումից են)։ Ներքին ֆեոդալական ուժերի և իմպերիզացման տերությունների ճնշմամբ Սուն 6․ 1912 թվականի ապրիլի 1-ին թողել է նախագահական պարտականությունները, սակայն շարունակել պայքարը դեմոկրատական կարգերի համար, հենվելով Գոմինդան Սուն Յաթ-Սենի կուսակցության վրա[6]: Ռուսաստանում Հոկտեմբերյան մեծ հեղափոխության հաղթանակը շրջադարձային ազդեցություն է ունեցել Սուն 6-ի հեղափոխական աշխարհայացքի վրա։

Սուն Յաթ-Սենի հուշարձանը Հոնկոնգում

ԳրականությունԽմբագրել

  • The Outline of National Reconstruction/Chien Kuo Ta Kang (1918)
  • The Fundamentals of National Reconstruction/Jianguo fanglue (1924)
  • The Principle of Nationalism (1953)
  • Soong Irma Tam (1997)։ Sun Yat-sen's Christian Schooling in Hawai'i։ Hawai'i: The Hawaiian Journal of History, vol. 31 
  • Sun Yat-sen's vision for China / Martin, Bernard, 1966.
  • Sun Yat-sen, Yang Chu-yun, and the early revolutionary movement in China / Hsueh, Chun-tu
  • Bergère Marie-Claire (2000)։ Sun Yat-sen։ Stanford University Press։ ISBN 0-8047-4011-9 
  • Sun Yat-sen 1866–1925 / The Millennium Biographies / Hong Kong, 1999
  • Sun Yat-sen and the origins of the Chinese revolution Schiffrin, Harold Z. /1968.
  • Sun Yat-sen; his life and its meaning; a critical biography. Sharman, Lyon, / 1968, c. 1934
  • Sun Yat Sen in Penang. Khoo Salma Nasution, Areca Books / 2008, c. 2010
  • Sun Yat-sen and the Struggle for Modern China. Tjio, Kayloe. Marshall Cavendish / 2017.
  • «Sun Yat Sen Nanyang memorial hall»։ Վերցված է 7 May 2015 
  • «Doctor Sun Yat Sen memorial hall»։ Վերցված է 1 July 2005 
  • «A detailed talk about Sun Zhongshan» (Chinese)։ Արխիվացված է օրիգինալից 5 April 2004-ին։ Վերցված է 18 September 2005 
  • «Toten Miyazaki bio» 
  • Pearl S. Buck, The Man Who Changed China: The Story of Sun Yat-sen (1953)
  • Lawrence M. Kaplan, Homer Lea: American Soldier of Fortune (University Press of Kentucky, 2010).

ՊատկերասրահԽմբագրել

  • Սուն Յաթ-Սենի դամբարանը Նանժինգում.

  • Սուն Յաթ-Սենի հուշատունը Գուանչժոուում

  • Սու Յաթ-Սենի հուշատունը Տայպեյում Sun Yat-sen Memorial Hall, Taipei

  • Սուն Յաթ-Սենի հուշակենտրոնը Փենանգում /Մալայզիա/ George Town, Penang, Malaysia

  • A marker on the Sun Yat-sen Historical Trail on Hong Kong Island

  • Սուն Յաթ-Սենի դիմապատկերը Թայվանի 100 դոլարանոց թզթադրամի վրա

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ Immanuel C.Y. Hsü The Rise of Modern China — 6 — USA: OUP, 2000. — P. 544. — 1136 p. — ISBN 978-0-19-512504-7
  2. ↑ Singtao daily. Saturday edition. 23 October 2010. 特別策劃 section A18. Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition 民國之父.
  3. ↑ «Chronology of Dr. Sun Yat-sen»։ National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall։ Վերցված է 12 March 2014 
  4. ↑ Karl Williams, "Sun Yat-sen And Georgism" https://www.prosper.org.au/about/geoists-in-history/sun-yat-sen-and-georgism/
  5. ↑ Archived version: https://web.archive.org/web/20180423084916/https://www.prosper.org.au/about/geoists-in-history/sun-yat-sen-and-georgism/
  6. ↑ Derek Benjamin Heater. [1987] (1987). Our world this century. Oxford University Press. 978-0-19-913324-6.

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սուն_Յաթ-Սեն&oldid=6202241» էջից