Սուն Յաթ-Սեն

	Սուն Յաթ-Սեն; Sūn Yìxiān
	Սուն Յաթ-Սենը
հունվարի 1 1912 - ապրիլի 1 1912
Նախորդող	Չկա
Հաջորդող	Յուան Շիկայ
Կուսակցություն՝	Գոմինդան
Կրթություն՝	Հոնկոնգի բժշկական համալսարան
Մասնագիտություն՝	Բժիշկ; Քաղաքական գործիչ; Հեղափոխական; Գրող
Ազգություն	Չինացի
Դավանանք	բողոքական
Ծննդյան օր	1866 նոյեմբերի 12
Ծննդավայր	Ցույխեն, Սյանշան, Չինաստան
Վախճանի օր	մարտի 12, 1925 (տարիքը 58)
Վախճանի վայր	Պեկին, Չինաստան
Գերեզման	Sun Yat-sen Mausoleum
Թաղված	Նանկին
Քաղաքացիություն	Չինաստանի Հանրապետություն և Ցին կայսրություն
Հայր	Sun Dacheng?
Ամուսին	Lu Muzhen?, Chen Cuifen?, Haru Asada?, Kaoru Otsuki? և Սուն Ցինլին
Զավակներ	Sun Fo?, Sun Wan?, Fumiko Miyagawa? և Sun Yan?
Ինքնագիր
Sun Yat-sen

Ուշադրություն․ հոդվածը կամ հոդվածի բաժինը փոխադրված է Հայկական սովետական հանրագիտարան-ից և կարող է շարադրված լինել խորհրդային գաղափարախոսության տեսանկյունից

Սուն Յաթ-Սեն (հայտնի է նաև Սուն Չժուն-շան, Սուն Վէն անուններով, չինարեն ավանդ. 孫逸仙, հեշտ. 孙逸仙 , պինին: Sūn Yìxiān, պալլ.: Сунь Исянь; նոյեմբերի 12 1866 - մարտի 12 1925),^[2]^[3] չինացի հեղափոխական, բժիշկ, փիլիսոփա,^[4]^[5] Գոմինդան կուսակցության հիմնադիրը. ամենահայտնի չինացի քաղաքական գործիչներից մեկը։ 1940 թ-ին Սուն Յաթ-Սենը հետմահու ստացավ «ազգի հայր» տիտղոսը։

Սուն Յաթ-Սենն ավարտել է Հոնկոնգի բժշկական ինստիտուտը (1892)։ 1894 թվականին ստեղծել է Սինչժունհոյ հեղափոխական կազմակերպությունը՝ ընդդեմ Չինաստանում իշխող Ցին դինաստիայի։ Այդ կազմակերպության 1895 թվականի հոկտեմբերի 25-ի զինված ելույթի պարտությունից հետո տարագրվել է հայրենիքից։ 1905 թվականին Տոկիոյում նրա գլխավորությամբ ստեղծվել է Տունմենհոյ հեղափոխական կազմակերպությունը, որը գործունեության ծրագիր է ընդունել Սուն 6-ի մշակած երեք ժողովների սկզբունքները՝ նացիոնալիզմ (մանջուրական Ցին դինաստիայի տապալում, Չինաստանի ազգային անկախության վերականգնում), ժողովրդի իշխանություն (հանրապետության հռչակում) և ժողովրդի բարեկեցություն (հողի նկատմամբ իրավունքների հավասարեցում)։ Սինհայի հեղափոխությունն (1911-1913 թթ.) սկզբնավորած Ուչանի ապստամբության հաղթանակից (1911) հետո Սուն 6․ ընտրվել է Չինաստանի հանրապետության ժամանակավոր նախագահ (պարտականությունների կատարմանը ձեռնամուխ է եղել 1912 թվականի հունվարի 1-ից)։ Նրա գլխավորությամբ կազմվել է Չինաստանի հանրապետության ժամանակավոր սահմանադրություն։ Նկատի ունենալով Սուն 6-ի այդ ժամանակաշրջանի գործունեությունը, Վ․ Ի․ Լենինը նրան բնորոշել է որպես նարոդնիկական բնույթի հեղափոխական (Սուն 6․ հնարավոր էր համարում Չինաստանում խուսափել կապիտալիզմի հարաբերությունների զարգացումից են)։ Ներքին ֆեոդալական ուժերի և իմպերիզացման տերությունների ճնշմամբ Սուն 6․ 1912 թվականի ապրիլի 1-ին թողել է նախագահական պարտականությունները, սակայն շարունակել պայքարը դեմոկրատական կարգերի համար, հենվելով Գոմինդան Սուն Յաթ-Սենի կուսակցության վրա^[6]: Ռուսաստանում Հոկտեմբերյան մեծ հեղափոխության հաղթանակը շրջադարձային ազդեցություն է ունեցել Սուն 6-ի հեղափոխական աշխարհայացքի վրա։

Սուն Յաթ-Սենի հուշարձանը Հոնկոնգում

ԳրականությունԽմբագրել

The Outline of National Reconstruction/Chien Kuo Ta Kang (1918)
The Fundamentals of National Reconstruction/Jianguo fanglue (1924)
The Principle of Nationalism (1953)
Soong Irma Tam (1997)։ Sun Yat-sen's Christian Schooling in Hawai'i։ Hawai'i: The Hawaiian Journal of History, vol. 31
Sun Yat-sen's vision for China / Martin, Bernard, 1966.
Sun Yat-sen, Yang Chu-yun, and the early revolutionary movement in China / Hsueh, Chun-tu
Bergère Marie-Claire (2000)։ Sun Yat-sen։ Stanford University Press։ ISBN 0-8047-4011-9
Sun Yat-sen 1866–1925 / The Millennium Biographies / Hong Kong, 1999
Sun Yat-sen and the origins of the Chinese revolution Schiffrin, Harold Z. /1968.
Sun Yat-sen; his life and its meaning; a critical biography. Sharman, Lyon, / 1968, c. 1934
Sun Yat Sen in Penang. Khoo Salma Nasution, Areca Books / 2008, c. 2010
Sun Yat-sen and the Struggle for Modern China. Tjio, Kayloe. Marshall Cavendish / 2017.
«Sun Yat Sen Nanyang memorial hall»։ Վերցված է 7 May 2015
«Doctor Sun Yat Sen memorial hall»։ Վերցված է 1 July 2005
«A detailed talk about Sun Zhongshan» (Chinese)։ Արխիվացված է օրիգինալից 5 April 2004-ին։ Վերցված է 18 September 2005
«Toten Miyazaki bio»
Pearl S. Buck, The Man Who Changed China: The Story of Sun Yat-sen (1953)
Lawrence M. Kaplan, Homer Lea: American Soldier of Fortune (University Press of Kentucky, 2010).

ՊատկերասրահԽմբագրել

Սուն Յաթ-Սենի դամբարանը Նանժինգում.
Սուն Յաթ-Սենի հուշատունը Գուանչժոուում
Սու Յաթ-Սենի հուշատունը Տայպեյում Sun Yat-sen Memorial Hall, Taipei
Սուն Յաթ-Սենի հուշակենտրոնը Փենանգում /Մալայզիա/ George Town, Penang, Malaysia
A marker on the Sun Yat-sen Historical Trail on Hong Kong Island
Սուն Յաթ-Սենի դիմապատկերը Թայվանի 100 դոլարանոց թզթադրամի վրա

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ Immanuel C.Y. Hsü The Rise of Modern China — 6 — USA: OUP, 2000. — P. 544. — 1136 p. — ISBN 978-0-19-512504-7
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15138081"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q217595"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q30"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4567878"></a>
↑ Singtao daily. Saturday edition. 23 October 2010. 特別策劃 section A18. Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition 民國之父.
↑ «Chronology of Dr. Sun Yat-sen»։ National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall։ Վերցված է 12 March 2014
↑ Karl Williams, "Sun Yat-sen And Georgism" https://www.prosper.org.au/about/geoists-in-history/sun-yat-sen-and-georgism/
↑ Archived version: https://web.archive.org/web/20180423084916/https://www.prosper.org.au/about/geoists-in-history/sun-yat-sen-and-georgism/
↑ Derek Benjamin Heater. [1987] (1987). Our world this century. Oxford University Press. 978-0-19-913324-6.

Արտաքին հղումներԽմբագրել

ROC Government Biography
Sun Yat-sen in Hong Kong University of Hong Kong Libraries, Digital Initiatives
Contemporary views of Sun among overseas Chinese
Yokohama Overseas Chinese School established by Dr. Sun Yat-sen
National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall Official Website
Dr. Sun Yat Sen Middle School 131, New York City
Dr. Sun Yat Sen Museum, Penang, Malaysia
Homer Lea Research Center
Was Yung Wing Dr. Sun's supporter? The Red Dragon scheme reveals the truth!
Miyazaki Toten He devoted his life and energy to the Chinese people.
MY GRANDFATHER, DR. SUN YAT-SEN – By Lily Sui-fong Sun
浓浓乡情系中原—访孙中山先生孙女孙穗芳博士 – 我的祖父是客家人
Dr. Sun Yat-Sen Foundation of Hawaii A virtual library on Dr. Sun in Hawaii including sources for six visits
Who is Homer Lea? Sun's best friend. He trained Chinese soldiers and prepared the frame work for the 1911 Chinese Revolution.
Gutenberg author |id = Yat-sen,+Sun |name = Sun Yat-sen
Internet Archive author |sname = Sun Yat-sen

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189"_data-entity-id="Q15138081"><i_class="wef_low_priority_links">[[:en:Immanuel_C._Y._Hsu|Immanuel_C.Y._Hsü]]</i>_[[:d:Q15138081|The_Rise_of_Modern_China]]<span_class="wef_low_priority_links">_—_6_—_[[:Ամերիկայի_Միացյալ_Նահանգներ|USA]]:_[[:Օքսֆորդի_համալսարանի_հրատարակչություն|OUP]],_2000._—_P.&nbsp;544._—_1136&nbsp;p._—_ISBN_978-0-19-512504-7</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15138081"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q217595"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q30"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4567878"></a></div>-1] Immanuel C.Y. Hsü The Rise of Modern China — 6 — USA: OUP, 2000. — P. 544. — 1136 p. — ISBN 978-0-19-512504-7
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15138081"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q217595"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q30"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4567878"></a>

[singtao1-2] Singtao daily. Saturday edition. 23 October 2010. 特別策劃 section A18. Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition 民國之父.

[chron-nathall-3] «Chronology of Dr. Sun Yat-sen»։ National Dr. Sun Yat-sen Memorial Hall։ Վերցված է 12 March 2014

[4] Karl Williams, "Sun Yat-sen And Georgism" https://www.prosper.org.au/about/geoists-in-history/sun-yat-sen-and-georgism/

[5] Archived version: https://web.archive.org/web/20180423084916/https://www.prosper.org.au/about/geoists-in-history/sun-yat-sen-and-georgism/

[6] Derek Benjamin Heater. [1987] (1987). Our world this century. Oxford University Press. 978-0-19-913324-6.

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]