Նատրիումի հիդրոկարբոնատ

Սոդա կամ Նատրիումի հիդրոկարբոնատ, ածխաթթվի նատրիումական աղերի տեխնիկական և կենցաղային անվանումը։ Տարբերում են կալցինացված սոդա՝ Na₂CO₃, խմելու սոդա՝ NаНСО₃, և բյուրեղական սոդա՝ Na₂CO₃ •nH₂O(n= 10, 7 և 1)։ Նատրիումի հիդրօքսիդին՝ NaOH, տեխնիկայում և կենցաղում անվանում են կաուստիկ սոդա։

Նատրիումի հիդրոկարբոնատ
Քիմիական բանաձև	NaHCO₃
Մոլային զանգված	1,4E−25 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	2,159 գ/սմ³ գ/սմ³
Կազմալուծման ջերմաստիճան	60 °C
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար	144-55-8
PubChem	516892
EINECS համար	205-633-8
SMILES	C(=O)(O)[O-].[Na+]
ЕС	205-633-8
RTECS	VZ0950000
ChEBI	8609
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Օգտագործում

Սոդան հայտնի է հին ժամանակներից, հին եգիպտացիները լճերի ջրերից ստացվող սոդան օգտագործում Էին ապակի ստանալու համար և որպես լվացող միջոց։ Հռոմեացիներն այդ նպատակներով օգտագործում Էին արևելքից բերվող «նիտրումը»՝ բնական սոդան։ Բնության մեջ սոդան հանդիպում է տրոն՝ Na₂CO₃ •NaHCO₃ •2H₂O, սոդա (նատրիտ, նատրոն)՝ Na₂CO₃ •10H₂O և թերմոնատրիտ Na₂CO₃ H₂O հանքանյութերի ձևով։ Զգալի քանակներով սոդա են պարունակում Նատրոն (Տանզանիա), Սերլս (Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ) լճերը, նաև անդրբայկալյան և Արևմտյան Սիբիրի սոդային լճերը։ Արդյունաբերական նշանակություն ունի Գրին-Ռիվերի (Վերջինիա) Էոցենային շերտում հայտնաբերված տրոնը։

Անջուր սոդա՝ Na₂CO₃

Անջուր սոդա՝ Na₂CO₃, անգույն բյուրեղական նյութ է, խտությունը՝ 2532,6 կգ/մ³, հալման ջերմաստիճանը՝ 853 °C։ Լավ է լուծվում ջրում (100 գրամում 20 °С ջերմաստիճանում 21,5 գրամ, 100 °C ջերմաստիճանում՝ 45,6 գրամ)։ Լուծույթները հիմնային են։ Լուծույթից անջատվում է Na₂CO₃ •10H₂O (կենցաղային անվանումը՝ լվացքի սոդա), որը 32,017 °C-ից բարձր տաքացնելիս փոխարկվում է Na₂CO₃ •7H₂O-ի, իսկ 35,27 °C-ից բարձր՝ Na₂CO₃ •H₂O-ի։

Նատրիումի հիդրոկարբոնատ՝ NaHCO₃

Նատրիումի հիդրոկարբոնատ

Նատրիումի հիդրոկարբոնատը՝ NaHCO₃, սպիտակ բյուրեղական նյութ է, 50 °C-ից բարձր տաքացնելիս սկսում է քայքայվել (100-150 °C-ում՝ ամբողջությամբ)՝ առաջացնելով Na₂CO₃։ Լավ է լուծվում ջրում, լուծույթը թույլ հիմնային է։

Արդյունաբերական ստացում

Սոդայի ստացման արդյունաբերական առաջին եղանակը առաջարկել է ֆրանսիացի քիմիկոս Ն․ Լեբլանը (1887-1889 թվականներ)․ Na₂SO₄, ածխածին(C) և կալցիումի կարբոնատ (СаСO₃) պարունակող խառնուրդը բովում են (1000°С), ստացված սոդան լուծում ջրում, որտեղից նստեցված Na₂CO₃ •H₂O-ն շիկացնելով կալցինացնում։ Ավելի շահավետ է բելգիացի քիմիկոս է․ Սոլվեի առաջարկած (1861 թվական) ամոնիակային եղանակը, որը սոդայի ստացման հիմնական արդյունաբերական եղանակն է։ Որպես հումք օգտագործում են նատրիումի քլորիդի լուծույթը և կրաքարը։ Օգտագործվում է նաև ամոնիակ, որը չի ծախսվում։ Սոդայի ստացումն իրականացվում է հետևյալ սխեմայով՝

• CaCO₃=CaO + CO₂,
• CO₂+ 2NH₃+ H₂O=(NH₄)₂CO₃,
• (NH₄)₂CO₃+H₂O+CO₂=2NH₄HCO₃,
• NH₄HCO₃+ NaCl=NaHCO₃ + NH₄Cl,
• 2NaHCO₃=Na₂CO₃+ CO₂+H₂O

Ամոնիումի քլորիդի լուծույթը կրակաթի հետ տաքացնելով՝ ստանում են ամոնիակ, որն օգտագործվում է նորից։

Կիրառություն

Սոդան քիմիական արդյունաբերության հիմնական նյութերից է։ Օգտագործվում է ապակու, օճառի, թղթի և ներկարարական արտադրություններում, շոգեկաթսաներում (ջուրը փափկացնելու համար)։ Նատրիումի հիդրոկարբոնատն օգտագործվում է զովացուցիչ ըմպելիքների, հացի, թխվածքի արտադրության և բժշկության (ստամոքսահյութի թթվայնությունը իջեցնելու, կոկորդը ողողելու, մաշկի լվացումների համար են) մեջ։

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նատրիումի հիդրոկարբոնատ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 10, էջ 488)։