Սզնի արևելյան
 | ||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||
|
||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||
| Crataegus orientalis Pali
|
Սզնի արևելյան (լատին․՝ Crataegus orientalis), վարդազգիների ընտանիքի, սզնի ցեղի բույս։
Նկարագրություն խմբագրել
2,5 մ բարձրությամբ և 5-10 սմ բնի տրամագծով, տերևաթափ, փոքր ծառ կամ խոշոր թուփ է։ Ճյուղերը մերկ են, կարմրադարչնագույն (երիտասարդ ճյուղերը թաղիքամազմզուկապատ են)։ Կարճացած ընձյուղների մեծ մասը վերածվել են տերևակալած փշերի։ 1-2,5 սմ երկարությամբ անտերև փշերն ուղիղ են։ 3-5 սմ երկարությամբ և 2-4 սմ լայնությամբ, ամուր, անփայլ, երկու կողմից խիտ մոխրավուն աղվամազով ծածկված և հազվադեպ եռաբլթակ տերևները երկարավուն ձվաձև են կամ հակառակ ձվաձև, սուր կամ բութ գագաթով և նեղ սեպաձև հիմքով, խոր կտրատված, թեքությամբ դեպի վեր ուղղված, նեղ և գագաթնային մասում սեպաատամնավոր կամ բլթականման կտրված մասերով։ Տերևակոթունը ունի 0,5-1,2 սմ երկարություն։ Մանգաղանման և աղեղնասղոցաեզր տերևակիցը վաղ է թափվում։ 4-10 ծաղիկներից կազմված ծաղկաբույլերը խիտ են և կարճ կոթունավոր։ 1,5-2,0 սմ տրամագծով ծաղիկները սպիտակ են։ Սրածայր և ամբողջաեզր բաժակաթերթիկները մնում են պտուղների վրա և ինչպես հիպանթիումը ծածկված են սպիտակ թաղիքանման աղվամազով, սպիտակ փոշանոթներով առէջները 20 հատ են, իսկ սռնակները՝ 5, հազվադեպ 4։ Ուտելի պտուղները գնդաձև են, խիստ տափակած, ինչ-որ չափով հնգանկյուն, կարմրանարնջագույն, թույլ մազմզուկապատ կամ մերկ, ունեն հաճելի և թթվաշ համ։ Կորիզները 5 կամ 4 հատ են։ Ծաղկում է հունիսին, հուլիսին, պտուղները հասունանում են սեպտեմբերին։ Դանդաղ է աճում։ Բավականին ցրտադիմացկուն է, լուսասեր և չորադիմացկուն, լավ է տանում երկարատև երաշտը[1]։
Տարածվածություն խմբագրել
Աճում է բոլոր տիպերի հողերում։ Պիտանի է չոր, քարքարոտ հողերի ամրացման համար։ Լավ է դիմանում քաղաքի յուրահատուկ պայմաններին։ Տարածված է Կովկասում, Ղրիմում, Փոքր Ասիայում։ Հայաստանի սահմաններում հանդիպում է Աշոցքում, Արարատյան դաշտի նախալեռնային գոտում, Վայքում, Մեղրու հյուսիսարևելյան անտառային շրջաններում, ստորինից մինչև միջին լեռնային գոտում, չոր լանջերում և թփուտներում[1]։
Նշանակություն խմբագրել
Լայնորեն օգտագործվում է նաև կանաչապատման բնագավառում, քանի որ աչքի է ընկնում դեկորատիվ բարձր հատկանիշներով[1]։ Բույսի ծաղիկների և պտուղների ոգեթուրմը կամ ջրային էքստրակտը կիրառում են սիրտանոթային հիվանդությունների բուժման նպատակով։ Կոկոնները և ծաղիկներն ունեն թույլ յուրահատուկ հոտ և դառնավուն համ։ Ծաղիկներից և տերևներից պատրաստում են թեյ։ Ծաղիկները պարունակում են ֆլավոնոիդային գլիկոզիդներ (հիպերոզիդ, վիտեքսին, ացետիլվիտեքսին, կվերցիտին և այլն), սապոնիններ, ալկիլամիններ, օրգանական թթուներ (սրճաթթու, քլորոգենաթթու), դաբաղանյութեր, կարոտինոիդներ, խոլին, ացետիլխոլին և այլն։ Ծաղկաբույլերի թուրմն ունի առավելապես սրտախթանիչ և հանգստացնող ազդեցություն։ Չորացրած պտուղներից ստանում են ալյուր, որն օգտագործում են հաց և հրուշակեղենի որոշ տեսակներ պատրաստելիս[2]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Հարությունյան Լ․ Վ․, Հարությունյան Ս․ Լ․, Հայաստանի դենդրոֆլորան, հ. 1, Երևան, «Լույս հրատարակչություն», 1985, էջ 372։
- ↑ Ծատուրյան, Թամարա; Գևորգյան, Մարգարիտա (2014). Պողոսյան, Ա․; Զաքարյան, Ն․ (eds.). Հայաստանի վայրի դեղաբույսեր. Երևան: Լուսակն. էջ 315. ISBN 9789939834689.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սզնի արևելյան» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սզնի արևելյան» հոդվածին։ |