Վիքիպեդիա

Սերգեյ Սկրիպալ

խորհրդային, ռուս և բրիտանացի ռազմական հետախույզ

Սերգեյ Սկրիպալ (ռուս.՝ Сергей Викторович Скрипаль, հունիսի 23, 1951(1951-06-23), Կալինինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ[2][3][4]), խորհրդային, ռուս և բրիտանացի ռազմական հետախույզ, մինչև 1999 թվականը՝ հետախուզական վարչության աշխատակից, ոստիկանության գնդապետ։ 2006 թվականին Ռուսաստանում պետական դավաճանության համար դատապարտվել է (Մեծ Բրիտանիայի գաղտնի հետախուզական ծառայությունների օգտին լրտեսություն կատարելու համար), զրկվել է զինվորական կոչումից։ 2010 թվականից, ներում ստանալուց և Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի լրտես բանտարկյալների փոխանակումից հետո, ապրել է Մեծ Բրիտանիայում, որտեղ ստացել է բրիտանական քաղաքացիություն[5], պահպանելով նաև ռուսականը[6]։

Սերգեյ Սկրիպալ
ռուս.՝ Сергей Викторович Скрипаль
Ծնվել էհունիսի 23, 1951(1951-06-23) (72 տարեկան)
ԾննդավայրԿալինինգրադ, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն Միացյալ Թագավորություն,  Ռուսաստան[1] և  ԽՍՀՄ
ԿրթությունՎ. Կույբիշևի անվան ռազմաինժեներական ակադեմիա
Մասնագիտությունհետախույզ, սպա, կրկնակի գործակալ և գնդապետ
ԱշխատավայրՄեծ Բրիտանիայի գաղտնի հետախուզական ծառայության և Ռուսաստանի զինված ուժեր
ԵրեխաներYulia Skripal?[1]

2018 թվականի մարտի 4-ին Սոլսբերի քաղաքում Սկրիպալը և նրա դուստրը՝ Յուլիան, ենթադրաբար դարձել են կանխամտածված թունավորման զոհ, այդ թույնը ունի նյարդա–կաթվածային ազդեցություն[7]։ Ըստ բրիտանական կառավարության, թունավորմանը մեղսակից է Ռուսաստանը, սակայն Ռուսաստանի ղեկավարությունը բոլոր մեղադրանքները հերքել է։ Թունավորումը առաջացրել է միջազգային մեծ սկանդալ, որի արդյունքում ավելի քան 30 երկիր և կազմակերպություններ արտաքսել են ռուս դիվանագետներին։

Կենսագրություն խմբագրել

Սերգեյ Սկրիպալը ծնվել է 1951 թվականի հունիսի 23-ին Կալինինգրադում[2][3] (այլ տեղեկություններով՝ Կիևում[4])։ Մանկությունն անցկացրել է Օզերսկում (Կալինինգրադի մարզում Լեհաստանի սահմանից 8 կմ դեպի հյուսիս)։ Ըստ ԶԼՄ-ների, նրա հայրը՝ Վիկտոր Սկրիպալը, ղեկավարել է Օզերսկի մոտ գտնվող հրթիռային զորամասը, ավելի ուշ նա ղեկավարել է քաղաքացիական պաշտպանության շրջանային բաժանմունքը և դասավանդել է տեխնիկումում[8]։ Նրա մայրը՝ Ելենա Սկրիպալը, եղել է ԽՄԿԿ շրջանային կոմիտեի առաջին քարտուղարը[8], 1978-1979 թվականներին եղել է Օզերսկի աշխատավոր երիտասարդության երեկոյան միջնակարգ դպրոցի տնօրեն[9]։ Սերգեյը եղել է կոմսոմոլի կոմիտեի դպրոցի քարտուղարը, դեռ մանկուց նա սկսել է երազել հետախուզությունում ծառայության մասին։ 1968 թվականին ավարտել է Օզերսկի դպրոցը[8][10]։ Հետագայում Սկրիպալի ծնողները լքել են Օզերսկը։ Նախ տեղափոխվել են Կալինինգրադ, հետո՝ Մերձմոսկվա[10]։

1972 թվականին Սերգեյ Սկրիպալը Բորիսովո գյուղում (Կալինինգրադի կազմում) ավարտել է ռազմա-ինժեներական ուսումնարանը, ստանալով սակրավոր-դեսանտի մասնագիտությունը։ Ուսումնարանից հետո ընդունվել է Կույբիշևի անվան ռազմա-ինժեներական ակադեմիա, ուսումնասիրելով դեսանտի մասնագիտությունը։ Օդադեսանտային զորքերից տեղափոխվել է Գլխավոր հետախուզական վարչություն։

1999 թվականին գնդապետի կոչումով անցել է պահեստային։

Մինչև 2001 թվականը աշխատել է Ռուսաստանի ԱԳՆ-ում, ապա Մոսկվայի մարզի տարածքային կառավարման նախարարությունում[11]։ Դասավանդել է Ռազմա-դիվանագիտական ակադեմիայում[12]։

2000-ականների սկզբներին Սկրիպալը եղել է «Յունիէքսպլ» ընկերության համասեփականատեր (10%), որը զբաղվում է տեղանքի ականազերծմամբ, իրականացնում է հատուկ պայթեցման աշխատանքներ և օգտահանում է հնացած զինամթերքները և ռազմական տեխնիկան[11]։ Ընկերությունը փակվել է 2016 թվականի օգոստոսին։

Քրեական հետապնդումը Ռուսաստանում խմբագրել

2004 թվականի դեկտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի ԱԴԾ-ը ձերբակալել է Սկրիպալին Մեծ Բրիտանիայի հետ հետախուզության համագործակցության մեղադրանքով։ Նախաքննության ընթացքում քրեական օրենսգրքի 275-րդ հոդվածով (Պետական դավաճանություն), պարզվել է, որ Սկրիպալը 1995 թվականին Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժերի գլխավոր հետախուզական վարչության զինվորական ծառայության ժամանակ հավաքագրել է ՄԻ-6 ինքնաթիռը։ Դա տեղի է ունեցել Իսպանիայի գործուղման ժամանակ, որտեղ Սկրիպալը աշխատել է որպես Ռուսաստանի դեսպանատան ռազմական կցորդ։

BBC-ի ռուսական ծառայությունը հարցազրույց է վերցրել հատուկ ծառայությունների պատմաբան և հետախուզական վարչության պաշտոնաթող գեներալ-մայոր անվանող Վալերի Մալևանիից, որի համաձայն, Սկրիպալի հավաքագրման համար օգտագործվել է, այսպես կոչված, «մեղրային ծուղակը», որը ըստ լրտեսների ժարգոնի, ենթադրում է ինտիմ կապը օբյեկտի հետ[11]։

Ավելի ուշ հայտնվեցին հրապարակումներ[13][14], որտեղ պնդվում է, որ այս գործակալը Գլխավոր հետախուզական վարչության գեներալ չէ և չի և կապ չունի հատուկ ծառայությունների հետ։ Ըստ Life տեղեկությունների, զինվորգրումը կապված էր փողերի հետ[4]։ Սկրիպալի հավաքագրման կազմակերպիչը եղել է բրիտանացի կադրային հետախույզ Պաբլո Միլլերը, որն աշխատում էր Անտոնիո Ալվարես դե Իդալգոն անվան տակ[11]։ Իսպանիայից վերադառնալուց հետո Սկրիպալը ղեկավարել է Գլխավոր հետախուզական վարչության կադրերի բաժինը և այս հանգամանքի հետ կապված լավ գիտեր ռուսական ռազմական հետախույզներին, որոնք քողարկված աշխատում էին տարբեր երկրներում։ Սկրիպալից բրիտանական ՄԻ-6 հետախուզությունը տեղեկություններ է ստացել մի քանի տասնյակ ռուսական գործակալների մասին, որոնք գործում են արտասահմանում[11]։ 1999 թվականի վերջում զինվորական ծառայությունից ազատվելուց հետո Սկրիպալը շարունակել է համագործակցել բրիտանական հետախուզության հետ, նրա ղեկավարների հետ հանդիպումների համար եղել է Իսպանիայում, Մալթայում և Մեծ Բրիտանիայում։

Ըստ The Times թերթի, նա հաճախ է այցելել Իսպանիա  վերապատրաստման դասընթացներ անցնելու համար և «MI6-ը նրա համար Մալագայի կողքին հանգստյան տուն է գնել թայմշերի կարգի, և պատասխանատու աշխատակիցը [բրիտանական հետախուզության] հանդիպումների համար շտապում էր այնտեղ յուրաքանչյուր երեք օրը մեկ, որոնք շարունակվում էին երեք-չորս ժամ։ Յուրաքանչյուր հանդիպումից հետո Սկրիպալը $5000–6000 կանխիկ վարձավճար էր տալիս, որոնք նա փոխանցում էր իր Իսպանիայի բանկային հաշվին[15]։

Ռուսաստանում Սկրիպալյովին հետևելով պարզվեց, որ կասկածյալը  շփվել է Մոսկվայում հավատարմագրված բրիտանացի դիվանագետների հետ, իսկ Մեծ Բրիտանիայում՝ ՄԻ-6 գաղտնի հետախուզական ծառայության գործակալների հետ։ Սկրիպալը բրիտանացիներին փոխանցել է ռուսական ռազմական օբյեկտների մասին գաղտնի տեղեկություններ, այդ թվում Պլեսեցկի և Արխանգելսկի մարզի ռազմական տիեզերակայնի մասին, ընդհանուր առմամբ շուրջ 20 հազար բոլորովին գաղտնի փաստաթղթեր։ Պետական գաղտնիք համարվող տեղեկությունները, որոնք Սկրիպալը փոխանցել է բրիտանացիներին զինվորական ծառայությունից ազատվելուց հետո, նա հավաքել էր նախկին ծառայակիցների միջոցով։ Գաղտնիացված տեղեկություններով հետաքրքրվելը նա բացատրում է նրանով, որ ցանկություն ունի ունենալ  ինսայդերական տեղեկատվություն հաջող բիզնես վարելու համար[16]։

Քննության տվյալներով, Սկրիպալը էական վնաս է պատճառել Ռուսաստանի պաշտպանունակությանը և անվտանգությանը։ Յուրաքանչյուր գաղտնի հանդիպման ընթացքում, ըստ ՌԴ ԱԴԾ տեղեկությունների բրիտանական հետախուզության ներկայացուցիչները տեղեկատվություն ստանալու համար Սկրիպալին արտարժույթով էին վճարում։ Նա նաև հաշիվ է ունեցել իսպանական բանկում, որտեղ նրան ամսական դրամական միջոցներ էին փոխանցում։ Սկրիպալը բրիտանական հետախուզության հետ 9 տարի համագործակցելու համար ստացել է ավելի քան 100 հազար դոլար[11]։ ԱԴԾ-ում կարծում են, որ վնասի ծավալով նրան կարելի է համեմատել սուպեր գործակալ Օլեգ Պենկովսկու հետ[17]։

Հետաքննության ընթացքում Սկրիպալը իրեն մեղավոր է ճանաչել։ Մանրամասն ցուցմունք է տվել իր գործունեության մասին, որը պատիժը նշանակելիս հաշվի է առնվել դատարանի կողմից որպես մեղմացուցիչ հանգամանք։ 2006 թվականի  օգոստոսի 9-ին Մոսկվայի մարզային ռազմական դատարանը կայացրել է մեղադրական դատավճիռ։ Սկրիպալը զրկված է եղել բոլոր կոչումների և պարգևներից[18] և դատապարտվել է 13 տարվա ազատազրկման խիստ ռեժիմի գաղութում։ Ռուսաստանի քաղաքացիությունից Սկրիպալը զրկված չի եղել[12]։

Ներում խմբագրել

2010 թվականի հուլիսի 9-ին Ռուսաստանի նախագահը ներման հրամանագիր է ստորագրել Ռուսաստանի չորս քաղաքացիների համար, այդ թվում՝ Սկրիպալին[19]։ Ընդ որում, հաշվի է առնվել այն, որ դատապարտված բոլոր անձինք, արդեն պատիժ կրել են (Սկրիպալը ներման պահին գտնվում էր ազատազրկման վայրերում շուրջ հինգ ու կես տարի)[20]։ Ներումը շնորհվել է Ռուսաստանի չորս քաղաքացիների փոխանակմամ գործողության շրջանակներում, որոնք դատապարտված էին ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի օգտին լրտեսություն կատարելու համար և իրենց պատիժը կրում էին Ռուսաստանում, ինչպես նաև՝ տասը ռուսական հատուկ ծառայությունների գործակալներին (Ռուսաստանի քաղաքացիներ), որոնք ձերբակալվել էին 2010 թվականի հունիսի 9-ին[21]։

Lenta.ru կայքի պնդմամբ ռուսական բանտարկյալների փոխանակման համար ցանկը առաջարկվել էր ամերիկյան իշխանությունների կողմից։ Ըստ Բի-Բի-Սի-ի, Սկրիպալին փոխանակման ցանկի մեջ ներառելու համար պնդել է Մեծ Բրիտանիան, որը համարում էր նրան «առանձնապես արժեքավոր գործակալ»։ Մեծ Բրիտանիան Սկրիպալին թոշակ է տրամադրել աջակցության երաշխիք կյանքում ցանկացած խնդիրների լուծման համար[11][22]։

Գործունեությունը Մեծ Բրիտանիայում խմբագրել

Ազատ արձակվելուց հետո Սկրիպալը ընտանիքի հետ հիմնավորվել է (կնոջ, որդու և դստեր հետ) Մեծ Բրիտանիայի հարավ-արևմուտքում, Սոլսբերի փոքրիկ քաղաքում, որտեղ նաև բնակվել է նրան հավաքագրած բրիտանական հետախուզության վետերան Միլլերը։ Սոլսբերիի տունը, որտեղ բնակություն է հաստատել Սկրիպալը, գնահատվել է 350 հազար ֆունտ, ճանապարհորդում էր նա անձնական BMW 320D մեքենայով[11][22][23]։ Մեծ Բրիտանիայում Սկրիպալը  ռազմական ակադեմիաների սովորողների համար կարդացել է դասախոսություններ ռուսական ռազմական հետախուզության ՄԻ-6-ի մասին, ինչպես նաև խորհրդատվություն է տվել ռազմա-հետախուզական հարցերի վերաբերյալ[11]։ Մասնավորապես, Սկրիպալը ուսուցողական նպատակներով օտարերկրյա հատուկ ծառայություններին պատմել է ռուսական հետախույզների օպերատիվ աշխատանքի մեթոդների մասին, նրանց արևմտյան երկրներ ներթափանցելու տարբերակների,  նրանց հավաքագրելու համար կիրառվող տեխնոլոգիաներ, ինչպես նաև այն մասին, թե ինչպես պետք է արդյունավետորեն հակազդել ռուսական հետախուզությանը[24]։ Բրիտանական The Telegraph թերթի լրագրող Ռոբերտ Մենդրիկը հաղորդում է, որ Սկրիպալը սերտ կապերի մեջ է եղել բրիտանացու հետ, որը աշխատում էր Orbis Business Intellegence հետաքննությունների  մասնավոր գործակալության բրիտանական MI-6 հետախուզության նախկին աշխատակցի հետ, որը պատրաստել և փոխանցել էր ամերիկյան իշխանություններին Տրամպի մասին ռուսական տեղեկություններ[25][26]։

 
Պանդոկ, որտեղ Սկրիպալը այցելել է դստեր հետ  թունավորման օրը

Գերմանական Focus ամսագրի թղթակից Յոզեֆ Հուֆելշուլտը վկայակոչելով ՆԱՏՕ-ի Միացյալ հրամանատարության հակահետախուզության բարձրաստիճան աշխատակցին, պնդում է, որ մինչև 2017 թվականը Սկրիպալը աշխատել է չորս երկրների հետախուզության կազմում, որոնք մտնում էին դաշինքի կազմի մեջ։ 2012 թվականին նա MI6 աշխատակիցների հետ այցելել է Պրահա, որտեղ պետական անվտանգության չեխական մարմիններին հայտնել է Ռուսաստանում գոյության ունեցող ճյուղավորված հետախուզական ցանցերի մասին։ Ինչպես նաև 2016 թվականի ամռանը տեղեկացրել է Էստոնիայի հատուկ ծառայություններ ռուսական հետախույզների գոյության մասին, տրամադրելով այնքան հավաստի տեղեկություններ, որ հայտնաբերվել են երեք ռուս լրտեսներ, այդ թվում՝ էստոնիայի բանակի սպան և նրա հայրը՝ Պետրոս Վոլինը[27][28][29][30]։

Թունավորում Սոլսբերիում խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Սերգեյ և Յուլյա Սկրիպալների թունավորումը

2018 թվականի մարտի 4-ին, կիրակի՝ ժամը 16:15-ին, Սկրիպալին իր 33-ամյա դստեր Յուլիայի հետ, որը եկել էր  Մոսկվայից այցելելու հորը[31], անգիտակից վիճակում, առանց տեսանելի մարմնական վնասվածքների գտնում են Սոլսբերի[32] առևտրի կենտրոնի մոտ գտնվող նստարանի մոտ[33]։ Նրանց ծանր վիճակում շտապ տեղափոխել են քաղաքի հիվանդանոց՝ նյարդա-կաթվածային հազվադեպ նյութով թունավորված[34][35]։ Երկուսն էլ հայտնվել են վերակենդանացման բաժանմունքում կոմայի մեջ[36]։ Ընդամենը միջադեպի արդյունքում տուժել է 21 մարդ, այդ թվում հոսպիտալացվել է առաջին ժամանած վայր ոստիկան Նիկ Բեյլին[35]։

Հակաահաբեկչական բաժնի ղեկավար Սքոթլանդ Յարդան հայտարարել է, որ թունավորում է եղել նյարդակաթվածային նյութի օգնությամբ[37], որը հետագայում բացահայտվել է որպես Նորեկ դասին պատկանող մարտական թունավոր նյութ։ Մեծ Բրիտանիայի իշխանությունները Սկրիպալի թունավորումը որակել են որպես մահափորձ[38]։

Ռուսական կողմը հայտնել է, որ չունի որևէ լրացուցիչ տեղեկություններ դեպքի մասին, և համաձայնություն է հայտնել համագործակցել հետաքննության հետ[39]։

Բրիտանացի պաշտոնյաները խիստ արձագանքեցին Սկրիպալի թունավորման միջադեպին, որը ռուս-բրիտանական հարաբերություններում հանգեցրել է էական լարվածության[40], երկու կողմից էլ հետ են կանչվել զգալի թվով դիվանագետներ[41]։

2018 թվականի մայիսի 18-ին Անգլիայի Առողջապահության ազգային ծառայությունը   տեղեկացրել է Սոլսբերի քաղաքային հոսպիտալից Սերգեյ Սկրիպալիին դուրս գրելու մասին[42]։

Ընտանիք խմբագրել

Կինը՝ Լյուդմիլա Սկրիպալը, (ծնվ․ 1952 թվական), մահացել է արգանդի քաղցկեղից  2012 թվականի հոկտեմբերի 23-ին Մեծ Բրիտանիայում, 59 տարեկան հասակում[43][44]։

Որդին՝ Ալեքսանդրը (ծնվ․ 1974 թվական), մահացել է Սանկտ-Պետերբուրգում 43 տարեկան հասակում սուր լյարդային անբավարարությունից՝ 2017 թվականի հուլիսի 18-ին Ռուսաստան մեկնելու ընթացքում։ Սերգեյ Սկրիպալը կարողացավ կազմակերպել մարմնի փոխադրումը և թաղել որդուն Սոլսբերի գերեզմանատանը՝ մոր կողքին[11][43][45]։ Մնաց միայն նրա կինը՝ Նատալյան[46]։

Սերգեյ Սկրիպալի մայրը՝ Ելենա Սկրիպալը, Երկրորդ աշխարհամարտի վետերանի այրին, բնակվում է Յարոսլավլում, նա ավելի քան 90 տարեկան է։ Նաև Յարոսլավլում բնակվում է նրա զարմուհին Վիկտորիա Սկրիպալը[47], 1972 թվականին ծնված, գործազուրկ,  2018 թվականի սեպտեմբերի 9-ին նա Արդար Ռուսաստան կուսակցությունների ցուցակում առաջադրել էր իր թեկնածությունը Յարոսլավի մարզային դումայի ընտրությունների ժամանակ, սակայն չի ընտրվել[48]։ Նրա դուստրը դպրոց է հաճախում[49]։ Մյուս զարմուհին՝ Ելենա Սկրիպալը, բնակվում է Պրիմորիեի երկրամասում[46]։

2016 թվականին մահացել է Սերգեյի ավագ եղբայրը՝  օդադեսանտային զորքերի վետերան Վալերի Սկրիպալը։ Այսպիսով, հինգ տարվա ընթացքում Սկրիպալը կորցրել  իր ընտանիքի երեք անդամներին[50]։

Յուլյայի աղջիկը, ծնված 1985 թվականին,  2010 թվականից հոր հետ ապրել է Մեծ Բրիտանիայում, 2014 թվականին վերադարձել է Մոսկվա և մինչև 2016 թվականը աշխատել է PepsiCo Russia[51][52]։ Այլ տվյալներով՝ հոր  ձերբակալման պահին և  նրա փոխանակման ժամանակ Յուլիան աշխատել է  Nike ընկերության մոսկովյան ներկայացուցչությունում, 2016 թվականին նա վերադարձել է Ռուսաստան և տեղավորվել է աշխատանքի՝ Քեմբրիջի միջազգային դպրոցի մոսկովյան մասնաճյուղում, իսկ հետո, որպես Ավանտա Սոլյուշենս միջազգային ընկերության մոսկովյան սպառողների փոխգործակցության բաժանմունքի մասնագետ, որը ծառայություններ է մատուցում ընտրության անձնակազմին[53]։ 2018 թվականի մարտի 3-ին ժամանել է Մեծ Բրիտանիա, որպեսզի այցելի հորը։

Դաշնային գործակալության Ազդակ կոմբինատի դաշնային պետական հաստատության պետական ռեզերվների ղեկավար, 2014 թվականից՝ Ժամանակակից անվտանգության խնդիրների ինստիտուտ ՀԿ ՍՊԸ-ի ղեկավար, որը պահանջված էր Նորիլսկի նիկել լեռնամետալուրգիական ընկերության կողմից։ Ստեփանի հայրը՝ Վլադիմիրը նախկին վերականգնիչ է, որն աշխատել է Պոդոլսկում և վերականգնել բազմաթիվ տաճարներ։ Թունավորումից հետո Ստեփան Վիկեևը «անցել է ընդհատակ»։ Նրան ոչ ոք չի տեսել և նրա հետ կապը խզվել է, հեռախոսազանգերին և հաղորդագրություններին չէր պատասխանում[54]։

«Մոսկովսկի կոմսոմոլեց» թերթի տեղեկություններով ընտանիքում կոնֆլիկտ է եղել երկուսենյականոց բնակարանի վաճառքի հետ կապված, որի մակերեսը 58 քմ է, գտնվում է Գլխավոր հետախուզական վարչության[55] գերատեսչական տան 16-րդ հարկում (Մոսկվայի Կռիլատսկի թաղամասի Աշնանային բուլվար փողոց, տուն 10, բնակարան 2), այն Սերգեյ Սկրիպալը ստացել է Գլխավոր հետախուզական վարչությունում գնդապետ կոչումով ծառայությելու ժամանակ։ 2016 թվականին Յուլյա Սկրիպալը իր սիրեցյալի պնդմամբ որոշել է փոխանակել ընտանեկան բնակարանը այլ՝ ավելի վատ պայմաններով տան հետ, ինչի դեմ էր Յուլիայի ավագ եղբայր Ալեքսանդրը, նրա կինը՝ Նատալյան և Յուլիայի հորեղբոր դուստրը՝ Վիկտորիան։

Բնակարանից ստացված գումարի մի մասով Յուլիայի ընկերը որոշել էր Ֆիլի Դավիդովկո թաղամասի առաջին հարկում գնել 47 քմ մակերեսով երկուսենյականոց բնակարան, իսկ մնացած գումարով պլանավորել էր ձեռք բերել Range Rover ավտոմեքենա։ Մեծ Բրիտանիայից վերադառնալուց հետո Յուլիան պատրաստվում էր ամուսնանալ։ 2018 թվականի փետրվարին մինչև վաճառքը այդ բնակարանը Յուլիան վերանորոգում է, վաճառքից ստացված գումարը ամուսինները ցանկանում են խնայել և հետագայում գնել ավելի մեծ բնակարան[46]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
  2. ↑ 2,0 2,1 Gordon Corera (10 марта 2018). «Sergei Skripal — the Russian former spy at centre of poison mystery». BBC. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 10-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Сперанский Л. (23 апреля 2018). «Стало известно, кто может скрываться под псевдонимом отравителя Скрипалей». Московский комсомолец. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 23-ին. (в печатном издании: Сперанский Л. В деле Скрипалей зашуршала Литва // "Московский комсомолец" №27671 от 25 апреля 2018)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Тихомиров, Владимир (2018 թ․ մարտի 8). «Яд для шпиона. Кто и зачем отравил экс-разведчика Сергея Скрипаля?». Life. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 11-ին.
  5. ↑ «Russian spy: May to announce measures against Russia». BBC. 14 марта 2018. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 14-ին.
  6. ↑ «Джонсон: у Великобритании есть доказательства разработки "Новичка" в России Путина». Newsru.com. 2018 թ․ մարտի 18. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 18-ին.
  7. ↑ Vikram Dodd, Luke Harding, Ewen MacAskill (2018 թ․ մարտի 8). «Sergei Skripal: former Russian spy poisoned with nerve agent, say police» (անգլերեն). The Guardian. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Костоглодов Д. «Задолго до Солсбери»: репортаж из Озёрска — города детства шпиона Сергея Скрипаля // Калининград.Ru. Информационно-аналитический портал Калининграда, 16.03.2018
  9. ↑ Фуксон Л. М., Кретинин Г. В. История города // Балтийский альманах № 9
  10. ↑ 10,0 10,1 Ржевский В. В деле Скрипаля обнаружился «калининградский след» // Կոմսոմոլսկայա պրավդա, 15.03.2018
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 Горяшко, Ольга Ившина, Сергей (2018 թ․ մարտի 8). «"Сергей всегда был начеку": как жил Скрипаль в России и Британии». Русская служба Би-би-си (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մարտի 8-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  12. ↑ 12,0 12,1 «Что известно о Сергее Скрипале». ТАСС. 2018 թ․ մարտի 6. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 6-ին.
  13. ↑ Канев С. Намалеванный генерал Главный эксперт по спецслужбам, «генерал ГРУ», «золотое перо ФСБ» Валерий Малеваный оказался судимым растратчиком. // Центр управления расследованиями, 26.03.2018.
  14. ↑ Осторожно! Фальшивка! // Союз Ветеранов Анголы
  15. ↑ Мария Бондаренко The Times узнала сумму гонораров Скрипаля во время работы на MI6 // РБК, 10.03.2018
  16. ↑ Скрипаль оказался любопытным любителем попоек // Lenta.ru, 16.03.2018
  17. ↑ Кого обменяли на разведчиков // Газета «Коммерсантъ». — № 123 от 10.07.2010. — С. 3
  18. ↑ Макаров В. «Вы меня переиграли» // ФСБ: за и против. — 2010. — № 10. — С. 62—63
  19. ↑ Медведев подписал Указ о помиловании четырёх граждан РФ, в том числе Сутягина, признавших свою вину в ранее совершённых преступлениях — Тимакова // Интерфакс, 9 июля 2010
  20. ↑ Президент РФ, подписывая прошения о помиловании четырёх граждан РФ, учитывал отбытые ими сроки — источник // Интерфакс, 9 июля 2010
  21. ↑ Россия и США провели обмен шпионами // РБК, 09.07.2010
  22. ↑ 22,0 22,1 «Глава МИД Великобритании Борис Джонсон предположил, что за отравлением Сергея Скрипаля стоит Москва». Первый канал. 2018 թ․ մարտի 7. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 8-ին.
  23. ↑ «Британская полиция опубликовала фото машины экс-сотрудника ГРУ Скрипаля». РБК. 2018 թ․ մարտի 18. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 18-ին.
  24. ↑ «FT узнала о работе Скрипаля на спецслужбы Запада после обмена и эмиграции». РБК. 2018 թ․ մարտի 9. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 9-ին.
  25. ↑ Mendick, Robert (2018 թ․ մարտի 7). «Poisoned Russian spy Sergei Skripal was close to consultant who was linked to the Trump dossier». The Telegraph (բրիտանական անգլերեն). 0307-1235. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 9-ին.
  26. ↑ Christopher David Steele (2016). «US Presidential Election: Republican Candidate Donald Trump's Activities in Russia and Compromising Relationship with the Kremlin» (PDF).
  27. ↑ Josef Hufelschulte Vergifteter Doppelagent Skripal war bis 2017 für vier Geheimdienste tätig // Focus, 28.09.2018
  28. ↑ Business FM поговорила с выпускниками «училища Чепиги», в том числе с тем, который есть на упомянутом в расследовании фото // Business FM, 28.09.2018
  29. ↑ Скрипаль работал на разведку четырех стран НАТО — СМИ // Реальное время, 28.09.2018
  30. ↑ СМИ: Сергей Скрипаль работал на разведки четырех стран НАТО // Коммерсантъ, 29.09.2018
  31. ↑ «Poisoned Skripals 'were perfect family'». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2018 թ․ մարտի 10. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 11-ին.
  32. ↑ «Two critical after Salisbury substance 'exposure'». BBC News. 2018 թ․ մարտի 5. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 8-ին.
  33. ↑ «Update on major incident in Salisbury - Wiltshire Police». www.wiltshire.police.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 11-ին.
  34. ↑ «Би-би-си сообщила об отравлении шпионившего в пользу Лондона россиянина». РБК. 2018 թ․ մարտի 5. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 5-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 «Полиция сообщила о 20 пострадавших при отравлении экс-агента ГРУ в Англии». РБК. 2018 թ․ մարտի 8. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 8-ին.
  36. ↑ «СМИ сообщили о состоянии комы у Скрипаля и его дочери после отравления». РБК. 2018 թ․ մարտի 8. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 8-ին.
  37. ↑ «В Британии квалифицировали отравление Скрипаля как покушение на убийство». Газета.Ru. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 7-ին.
  38. ↑ «Nerve agent used in attempted murder of Russian ex-spy, UK police say». Reuters. Wed Mar 07 17:48:52 UTC 2018. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 7-ին.
  39. ↑ «Би-би-си узнала об отравленной вместе со Скрипалем его дочери». РБК. 2018 թ․ մարտի 6. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 6-ին.
  40. ↑ Сергей Строкань, Максим Юсин, Иван Сафронов, Михаил Коростиков, Всеволод Инютин И яд следовал за ним // Газета "Коммерсантъ". — 2018-03-13. — № 41. — С. 1.
  41. ↑ Нигина Бобоева, Алина Сабитова, Анна Токарева Россия оставляет за собой право принятия других ответных мер // Газета "Коммерсантъ". — 2018-03-17.
  42. ↑ Сергея Скрипаля выписали из госпиталя в Солсбери // ТАСС, 18.05.2018
  43. ↑ 43,0 43,1 «Detectives will investigate deaths of Russian spy's wife and son». The Daily Mail. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 7-ին.
  44. ↑ «Скотленд-Ярд занялся расследованием обстоятельств смерти жены и сына Сергея Скрипаля». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ մարտի 7-ին.
  45. ↑ «Memorials in London Road Cemetery - Find A Grave». www.findagrave.com. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 10-ին.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 Лев Сперанский, Екатерина Свешникова, Анастасия Гнединская. «Семью Сергея Скрипаля раздирали скандалы: в них замешан бойфренд Юлии» (ռուսերեն). Московский комсомолец. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 24-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) (в газете: Московский след в деле Скрипаля // "Московский комсомолец" №27638 от 17 марта 2018)
  47. ↑ Программа «Время», эфир от 28 марта 2018 года
  48. ↑ Виктория Скрипаль не сумела пройти в Ярославскую облдуму Рамблер
  49. ↑ Сергей Горяшко "Я оппонент Путина": на чём заработала племянница Скрипаля и зачем идет в политику // Русская служба Би-би-си, 04.07.2018
  50. ↑ «Племянница Скрипаля рассказала о жизни семьи экс-полковника ГРУ в России». РБК. 2018 թ․ մարտի 28. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 30-ին.
  51. ↑ «Сергей всегда был начеку»: как жил Скрипаль в России и Британии // Русская служба Би-Би-Си, 08.03.2018.
  52. ↑ Скотланд-Ярд расследует отравление Сергея Скрипаля // Радио Свобода, 07.03. 2018.
  53. ↑ За отравление Скрипаля ищут брюнета и блондинку // Росбалт, 13.03.2018
  54. ↑ Станислав Юрьев, Виктория Чумакова Тайны бойфренда Юлии Скрипаль: сблизились на фоне игры в приставку // Московский комсомолец, 06.04.2018
  55. ↑ Евгения Маляренко Племянница Скрипаля рассказала о жизни семьи экс-полковника ГРУ в России // РБК, 28.03.2018.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սերգեյ_Սկրիպալ&oldid=9809821» էջից