Վիքիպեդիա

Սահմանադրական ճգնաժամ Վրաստանում (2024-2025)

Վրաստանում սահմանադրական ճգնաժամ է սկսվել 2024 թվականի հոկտեմբերին Վրաստանի խորհրդարանական ընտրությունների օրինականության վերաբերյալ վեճից՝ դրա անցկացման վերաբերյալ մտահոգությունների պատճառով[1]։ Այն ավելի է սրվել խորհրդարանի հակասահմանադրական ինքնագումարով[2], իշխող կուսակցության՝ ԵՄ անդամակցության բանակցությունները դադարեցնելու որոշմամբ[3], խորհրդարանի կողմից նոր վիճելի նախագահի ընտրությամբ[4] և Միխայիլ Կավելաշվիլիի երդմնակալությունը 2024 թվականի դեկտեմբերի 29-ին վիճարկվող խորհրդարանի ինքնակոչ նիստում[5]։

Սահմանադրական ճգնաժամ Վրաստանում (2024-2025)
Ամսաթիվ2024 հոկտեմբերի 26 - ներկա (4 ամիս, 3 շաբաթ և 6 օր)
ՎայրՎրաստան
Պատճառ
  • 2024 թվականի հոկտեմբերի 26-ի խորհրդարանական ընտրությունների վիճարկվող արդյունքները
  • 2024 թվականի դեկտեմբերի 14-ին կայացած նախագահական ընտրությունների վիճարկվող արդյունքները
  • Հանրային անկարգություններ և զանգվածային բողոքներ՝ կապված ենթադրյալ ընտրակեղծիքների և կառավարության գործողությունների հետ
ՄեթոդԲողոքի ցույցեր, օտարերկրյա դիվանագիտական ճնշումներ և միջազգային պատժամիջոցներ
Հակամարտող կողմեր

{{{2}}} {{{2}}} Ընդիմություն

  • Փոփոխությունների կոալիցիա
  • Միասնություն-ազգային շարժում
  • Ուժեղ Վրաստան
  • Վրաստանի համար

Աջակցող կողմ:

Բիձինա Իվանիշվիլի

  • {{{2}}} Կոբախիձեի Կառավարություն
  • Վրացական երազանք
  • Ժողովրդական իշխանություն

Supported by:

Սահմանադրական ճգնաժամը շարունակվում է 2024-2025 թվականների վրացական բողոքի ցույցերի ֆոնին, որոնց ընթացքում հարյուրավոր մարդիկ են ձերբակալվել, դաժան ծեծի են ենթարկվել և խոշտանգվել իշխող կուսակցությանը կից բռնի խմբերի կողմից[6][7]։

Նախապատմություն

խմբագրել

Մինչև 2024 թվականը նախկին վարչապետ և միլիարդատեր Բիձինա Իվանիշվիլին համարվել է որպես Վրաստանի դե ֆակտո կառավարիչ, որտեղ ֆորմալ առաջնորդներն ու ինստիտուտները կատարում էին նրա հրամանները, բացառությամբ նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլիի, որը պահպանել է անկախ դիրք[8][9][10][11]։ 2024 թվականի դեկտեմբերի վերջին քաղաքագետ Սթիվեն Ֆ. Ջոնսը հայտարարել է, որ Իվանիշվիլին դարձել է Վրաստանի «չճշտված և անվերահսկելի տիրակալը»[12]։

2024 թվականի հոկտեմբերի խորհրդարանական ընտրություններ

խմբագրել

2024 թվականի հոկտեմբերին Վրաստանի խորհրդարանական ընտրություններից առաջ՝ 2023 թվականին և կրկին 2024 թվականի ապրիլին, «Վրացական երազանքը» (ՎԵ) առաջարկել է օտարերկրյա գործակալների օրենքի երկու հաջորդական տարբերակ՝ կապված օտարերկրյա ֆինանսավորում ստացող ոչ կառավարական կազմակերպությունների հետ: Երկու տարբերակներն չեն ընդունել ժողովրդի կողմից, ինչը հանգեցրել է փողոցային բողոքի ցույցերի հաջորդական փուլերի՝ ի դեմ օրենքի[13] և զգալիորեն թուլացնելով ժողովրդական աջակցությունը կուսակցության հանդեպ[14]։

Ընտրությունները տեղի են ունեցել 2024 թվականի հոկտեմբերին։ Սալոմե Զուրաբիշվիլին և չորս հիմնական ընդդիմադիր խմբերը ընտրությունները համարել են օրինականորեն անվավեր՝[15] ընտրությունների անցկացման զգալի խախտումների պատճառով[16][17]։ Ընտրություններից հետո ամեն օր փողոցային բողոքի զանգվածային ցույցեր էին տեղի ունենում՝ ոստիկանության բռնաճնշումներով հանդերձ։ Դեկտեմբերի 18-ին Վրաստանի հանրային պաշտպանը հայտարարել է, որ իր ներկայացուցիչներն այցելել են 327 կալանավորի, որոնցից 225-ը նշել են, որ իրենց նկատմամբ դաժան վերաբերմունք է եղել, իսկ 157-ի մոտ առկա են ֆիզիկական վնասվածքների տեսանելի նշաններ։ Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ Վրաստանը, Վրաստանի եվրոպական ուղեծրի և օրենքի գերակայության կենտրոնի ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ «Վրացական երազանքը ծրագրել է խաղաղ ցուցարարների համակարգային խոշտանգում»՝ «նախապես [ծրագրված] խոշտանգումների համակարգով»։ Նրանք հայտարարել են, որ ձերբակալվածները «վնասվածքներ են ստացել դեմքին, գլխին, աչքի խոռոչներին, կողերին, [և] երիկամներին», իսկ անվտանգության ուժերի կողմից ձերբակալվածներից հափշտակվել են անձնական իրերը[18]։

Ընդդիմադիր լրատվամիջոցները դեկտեմբերի սկզբին կառավարության պաշտոնյաների հրաժարականները որակել են որպես «համակարգի փլուզում»: Բաթումի առափնյա պահպանության ծովային անվտանգության վարչության նախկին ղեկավար Գոչա Բերիձեի խոսքով, Վրաստանի ՆԳՆ 49 աշխատակիցներ հրաժարական են տվել, ինչպես նաև 16 հատուկ նշանակության ջոկատի հրահանգի հոգեբանական վերապատրաստման ծառայության ղեկավարը և նրա տասներկու անդամները և բոլոր 16 ջրցան մեքենաների օպերատորները[19]։ 2024 թվականի դեկտեմբերի վերջին, իր և իր ընտանիքի անվտանգության համար Վրաստանը լքելուց հետո, Շայշմելաշվիլին ընդարձակ հարցազրույց է տվել։ Նա հայտարարել է, որ ոստիկանության կողմից բռնությունները համակարգված են եղել և իրականացվել են նախարարության հատուկ առաջադրանքների դեպարտամենտի ղեկավար Զվիադ Խարազիշվիլիի և «Վրացական երազանքի» հիմնադիր Բիձինա Իվանիշվիլիի հրամաններով, որոնք, Շահիշմելաշվիլիի խոսքով, միմյանց մտերիմ գործընկերներն են[20]։ Շահիշմելաշվիլին հայտարարել է, որ ոստիկանության կողմից բռնության փաստով ոչ մի հետաքննություն չի անցկացվել[21]։

2024 թվականի դեկտեմբերի վերջին Զուրաբիշվիլին հայտարարել է լայն մասնակցությամբ խորհուրդ ստեղծելու պլանների մասին՝ ընտրությունների կրկնությունը կազմակերպելու համար[22][23], ինչպես խորհուրդ է տվել Եվրախորհրդարանը[24]։

Խորհրդարանի ինքնագումարը և ԵՄ անդամակցության կասեցում

խմբագրել

Հոկտեմբերի ընտրություններից հետո Զուրաբիշվիլին հրաժարվել է Վրաստանի խորհրդարանի նիստ գումարել ընտրությունների պաշտոնական արդյունքներով ընտրված անդամների հետ։ Խորհրդարանը ինքնագումարվեց, նախագահ Զուրաբիշվիլին և Վրաստանի բարձրագույն իրավական և սահմանադրական փորձագետները խորհրդարանի ինքնագումարումը հակասահմանադրական են համարել[25][26][27]։

Նոյեմբերի 28-ին Կոբախիձեի հայտարարությունը ԵՄ-ին միանալու բանակցությունները դադարեցնելու մասին լայնորեն հակասահմանադրական է համարվել, քանի որ Վրաստանի Ազգային բանկի երկու հարյուր աշխատակիցներ հայտարարել են, որ կասեցումը չի համապատասխանում Սահմանադրության 78-րդ հոդվածին: Հայտարարությանը հաջորդել է բողոքի նոր փուլ[28]։

Նախագահական ընտրություններ

խմբագրել

Խորհրդարանը Վրաստանի նոր նախագահ է ընտրել 2024 թվականի դեկտեմբերի 14-ին։ Զուրաբիշվիլին ընտրությունները համարել է անվավեր։ Հհայտարարել է, որ ընտրությունների անվավեր լինելու պատճառով կպահպանի նախագահի կարգավիճակը[29]։ Բողոքի ցույցերը շարունակվել են նախագահական ընտրություններից հետո[30]։

2024 թվականի դեկտեմբերի 29-ին Միխեիլ Կավելաշվիլին ստանձնել է նախագահի պաշտոնը։ Զուրաբիշվիլին լքել է Օրբելիանի պալատը, որը 2018 թվականին ընտրել է որպես նախագահական նստավայր՝ Հավլաբարի նախագահական նստավայրի փոխարեն[31] ՝ նշելով, որ ինքը մնացել է օրինական նախագահը, քանի որ պալատը միայն խորհրդանիշ է[32][33]։ Զուրաբիշվիլին երդմնակալությունը որակել է որպես «ժողովրդավարության ծաղր» և հայտարարել է, որ «Վրացական երազանքը» «կողպված է, վախեցած, կոռումպացված, անօրինական, չճանաչված, ենթակա է պատժամիջոցների»[34]։

Քաղաքացիական ծառայության պաշտոնանկություններ և աշխատանքից ազատումներ

խմբագրել

Ի լրումն 2024 թվականի դեկտեմբերին ՆԳՆ 49 անդամների հրաժարականներից բացի[35][36] քաղաքացիական ծառայության մի քանի աշխատակիցներ ազատվել են աշխատանքից։ Դեկտեմբերի 31-ին Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի (ԿԸՀ) խորհրդական Վակո Մաիսուրաձեն հայտարարել է, որ ինքը և ԿԸՀ մյուս աշխատակիցներին աշխատանքից ազատել են առցանց սոցիալական ցանցերում ՎԵ-ին քննադատելու համար[37]։ 2025 թվականի հունվարի 3-ին OC Media-ն պաշտոնանկությունների ընդհանուր օրինաչափությունը նկարագրել է որպես «կառավարությանը քննադատող պետական հատվածի աշխատակիցների մաքրում»[38]։

Միջազգային արձագանքներ

խմբագրել

2024 թվականի նոյեմբերի 28-ին Եվրախորհրդարանը 444 կողմ, 72 դեմ և 82 ձեռնպահ ձայների մեծամասնությամբ հայտարարել է, որ չի ճանաչում հոկտեմբերի խորհրդարանական ընտրությունները[39]։

Վայմարի եռանկյունու (Ֆրանսիա, Գերմանիա, Լեհաստան) արտաքին գործերի նախարարների կարծիքով՝ ընտրական խախտումները և ցուցարարների, լրագրողների և ընդդիմադիր քաղաքական գործիչների նկատմամբ բռնությունները ժողովրդավարական հետընթաց էին: Նախարարները հայտարարել են, որ կիրականացնեն Եվրամիության (ԵՄ) որոշումը՝ դադարեցնելու վրացի պաշտոնյաների համար առանց վիզայի ռեժիմը[40]։

Վերլուծություն

խմբագրել

Սահմանադրական իրավունք

խմբագրել

Վրաստանի մի քանի բարձրակարգ իրավական և սահմանադրական փորձագետներ, այդ թվում՝ Վախուշտի Մենաբդեն, Վախթանգ Խմալաձեն և Սանդրո Բարամիձեն, հայտարարել են, որ ՎԵ-ի վարքագիծը խախտում է Վրաստանի սահմանադրությունը, ինչպես նաև խորհրդարանի սեփական կանոններն ու ընթացակարգերը, և որ արդյունքում ընտրված խորհրդարանը կամ նախագահը չեն կարող լեգիտիմ համարվել[41][42]։ Սահմանադրագետ Վախթանգ Խմալաձեն, որը Վրաստանի գործող սահմանադրության հեղինակներից է և ինքն էլ ՎԵ-ի նախկին անդամ է, Կավելաշվիլիի ընտրությունը որակել է որպես «ոչ լեգիտիմ»[43]։ Ի լրումն խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ կեղծիքների և խախտումներից ոչ մեկի հասցեականության, Խմալաձեն հայտարարել է, որ խորհրդարանի անդամները ապօրինաբար հաստատել են իրենց մանդատները, երբ դա անելու փաստացի իրավասություն չեն ունեցել, քանի որ ընտրությունների արդյունքները դեռ քննարկվում են դատարանում[42]։

Վրաստանի Ազգային բանկի երկու հարյուր անդամներ հայտարարել են, որ ԵՄ-ին անդամակցելու բանակցությունների կասեցումը հակասահմանադրական է, քանի որ այն դեմ է սահմանադրության 78-րդ հոդվածին[44]։

Ռուսամետությունն ընդդեմ ԵՄամետ քաղաքականության

խմբագրել

ՎԵ-ն դիտվում է որպես Ռուսաստանին աջակցող կուսակցություն[45]։ Կուսակցությունը հերքում է ռուսամետ լինելը[46] և հայտարարում է, որ ինքը Եվրամիության (ԵՄ) կողմնակից է։ Դեկտեմբերի 29-ին Վրաստանի դեսպանների հանդիպման ժամանակ Կավելաշվիլին, Շալվա Պապուաշվիլին և ՎԵ-ի կողմից նշանակված վարչապետ Իրակլի Կոբախիձեն հայտարարել են, որ Վրաստանը շարունակում է առաջընթացը ԵՄ-ին անդամակցելու ուղղությամբ[47]։ Ավելի վաղ՝ նոյեմբերի 28-ին, Կոբախիձեն հայտարարել է, որ կառավարությունը հետամուտ չի լինի ԵՄ անդամակցության բանակցությունների բացմանը մինչև 2028 թվականի վերջը[48]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ «IRI Releases Final Report on Georgia's Parliamentary Elections». International Republican Institute (անգլերեն). 2024-12-23. Արխիվացված օրիգինալից 2025-01-04-ին. Վերցված է 2025-01-04-ին. «Georgia's parliamentary elections were fundamentally flawed ... '... only new elections can restore the Georgian people's confidence in their government's legitimacy', said [IRI President Dr. Daniel] Twining.»
  2. ↑ «President: Parliament Meeting Unconstitutional». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Նոյեմբեր 25일. Wikidata Q131573888. Արխիվացված է օրիգինալից 20 դեկտեմբեր 2024-ին.
  3. ↑ Stephen F. Jones (2024년 Դեկտեմբեր 3일). «Are we witnessing revolution in Georgia? Pro-EU protests sweep the nation». openDemocracy (անգլերեն). Wikidata Q131620435. Արխիվացված է օրիգինալից 25 դեկտեմբեր 2024-ին.
  4. ↑ «'I Remain President,' Says Zurabishvili Urging Firmer Western Stance». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 27일. Wikidata Q131573576. Արխիվացված է օրիգինալից 27 դեկտեմբեր 2024-ին.
  5. ↑ «Zourabichvili to leave Orbeliani Palace». OC Media (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 29일. Wikidata Q131582642. Արխիվացված է օրիգինալից 29 դեկտեմբեր 2024-ին.
  6. ↑ «Georgia: Protesters face arrests, abuse, and denial of fair trial rights». Amnesty International. 2 December 2024. Վերցված է 2 December 2024-ին.
  7. ↑ Felix Light, Georgian rights official condemns use of 'torture' against protesters, Reuters: 4 December 2024: Quote: "The location, character, and degree of the injuries create a credible impression that the police use violent methods against citizens in order to punish them. Intentional, severe violence for the purpose of punishment constitutes an act of torture."
  8. ↑ «Oligarch Bidzina Ivanishvili - the real ruler of Georgia and the architect of Georgia's pro-Russian shift». Transparency International (անգլերեն). Վերցված է 2024-08-18-ին.
  9. ↑ «The oligarch behind Georgia's pivot to Russia». DW (անգլերեն). Վերցված է 2024-08-18-ին.
  10. ↑ Sauer, Pjotr; Walker, Shaun (2024-05-16). «Bidzina Ivanishvili: Georgia's billionaire 'puppet master' betting the house on Moscow». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2024-08-18-ին.
  11. ↑ «Georgia's Lazarus Bidzina Ivanishvili's latest political comeback and the law of diminishing returns». Meduza (անգլերեն). Վերցված է 2024-08-18-ին.
  12. ↑ Stephen F. Jones (2024년 Դեկտեմբեր 3일). «Are we witnessing revolution in Georgia? Pro-EU protests sweep the nation». openDemocracy (անգլերեն). Wikidata Q131620435. Արխիվացված է օրիգինալից 25 դեկտեմբեր 2024-ին.
  13. ↑ Nate Ostiller (2024년 Օգոստոս 1일). «Georgia's foreign agent law comes into effect». The Kyiv Independent (անգլերեն). Wikidata Q131623896. Արխիվացված է օրիգինալից 3 հունվար 2025-ին.
  14. ↑ Stephen F. Jones (2024년 Դեկտեմբեր 3일). «Are we witnessing revolution in Georgia? Pro-EU protests sweep the nation». openDemocracy (անգլերեն). Wikidata Q131620435. Արխիվացված է օրիգինալից 25 դեկտեմբեր 2024-ին.
  15. ↑ Pjotr Sauer (2024년 Հոկտեմբեր 27일). «Georgia's pro-EU opposition calls for protest over 'rigged' election result». The Guardian (անգլերեն). ISSN 0261-3077. Wikidata Q131554944. Արխիվացված է օրիգինալից 28 հոկտեմբեր 2024-ին.
  16. ↑ «IRI Releases Final Report on Georgia's Parliamentary Elections». International Republican Institute (անգլերեն). 2024-12-23. Արխիվացված օրիգինալից 2025-01-04-ին. Վերցված է 2025-01-04-ին. «Georgia's parliamentary elections were fundamentally flawed ... '... only new elections can restore the Georgian people's confidence in their government's legitimacy', said [IRI President Dr. Daniel] Twining.»
  17. ↑ Georgia – Parliamentary elections – 26 October 2024 – ODIHR Election Observation Mission Final Report (PDF) (անգլերեն), Office for Democratic Institutions and Human Rights, 2024년 Դեկտեմբեր 20일, Wikidata Q131531638, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 21 դեկտեմբեր 2024-ին
  18. ↑ «NGOs on pro-European rallies: Along with the beatings, the special forces robbed the detainees». Georgia Today (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 18일. Wikidata Q131477264. Արխիվացված է օրիգինալից 19 դեկտեմբեր 2024-ին.
  19. ↑ «'System Collapse': Mass Resignations Of Enforcers In Georgia As Protest». Charter 97 (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 5일. Wikidata Q131609351. Արխիվացված է օրիգինալից 1 հունվար 2025-ին.
  20. ↑ «Interview With Former Senior Official Reveals Systemic Violations in Ministry of Interior». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 29일. Wikidata Q131609344. Արխիվացված է օրիգինալից 31 դեկտեմբեր 2024-ին.
  21. ↑ «Interview With Former Senior Official Reveals Systemic Violations in Ministry of Interior». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 29일. Wikidata Q131609344. Արխիվացված օրիգինալից 31 դեկտեմբեր 2024-ին.
  22. ↑ «Zourabichvili: the 'regime is [already] collapsing on its own'». OC Media (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 23일. Wikidata Q131546301. Արխիվացված է օրիգինալից 23 դեկտեմբեր 2024-ին.
  23. ↑ «President Discusses with Opposition, CSOs Joint Vision for New Elections». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 25일. Wikidata Q131552311. Արխիվացված է օրիգինալից 25 դեկտեմբեր 2024-ին.
  24. ↑ Resolution on Georgia's worsening democratic crisis following the recent parliamentary elections and alleged electoral fraud (անգլերեն), Եվրոպական խորհրդարան, 2024년 Նոյեմբեր 28일, Wikidata Q131560463, Արխիվացված է օրիգինալից 26 դեկտեմբեր 2024-ին
  25. ↑ «President: Parliament Meeting Unconstitutional». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Նոյեմբեր 25일. Wikidata Q131573888. Արխիվացված է օրիգինալից 20 դեկտեմբեր 2024-ին.
  26. ↑ Georgian Dream opens new parliament in apparent breach of constitution, OC Media: 25 November 2024 (Արխիվացված 2 Հունվար 2025 archive.today)
  27. ↑ ორი პარასკევი 14-დან 29 დეკემბრამდე – რა ხდება ყაველაშვილის ინაუგურაციის შემდეგ?, Radio Free Europe: 14 December 2024
  28. ↑ Stephen F. Jones (2024년 Դեկտեմբեր 3일). «Are we witnessing revolution in Georgia? Pro-EU protests sweep the nation». openDemocracy (անգլերեն). Wikidata Q131620435. Արխիվացված է օրիգինալից 25 դեկտեմբեր 2024-ին.
  29. ↑ «'I Remain President,' Says Zurabishvili Urging Firmer Western Stance». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 27일. Wikidata Q131573576. Արխիվացված է օրիգինալից 27 դեկտեմբեր 2024-ին.
  30. ↑ «Thousands in Georgia join human chains in anti-government protests». France 24 (անգլերեն). 28 December 2024. Վերցված է 29 December 2024-ին.
  31. ↑ «Salome Zurabishvili to relocate Presidential Residence from Avlabari to Orbeliani Palace». Agenda.ge (անգլերեն). 2018년 Նոյեմբեր 29일. Wikidata Q131584019. Արխիվացված է օրիգինալից 29 դեկտեմբեր 2024-ին.
  32. ↑ «Mikheil Kavelashvili, ex-Man City Striker and Georgia's Disputed Far-Right President». Kyiv Post (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 29일. ISSN 1563-6429. Wikidata Q131582646. Արխիվացված է օրիգինալից 29 դեկտեմբեր 2024-ին.
  33. ↑ «Zourabichvili to leave Orbeliani Palace». OC Media (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 29일. Wikidata Q131582642. Արխիվացված է օրիգինալից 29 դեկտեմբեր 2024-ին.
  34. ↑ Martin Fornusek (2024년 Դեկտեմբեր 29일). «Anti-Western Kavelashvili sworn in as Georgia's president, pro-EU Zourabichvili disputes legitimacy». The Kyiv Independent (անգլերեն). Wikidata Q131583080. Արխիվացված է օրիգինալից 29 դեկտեմբեր 2024-ին.
  35. ↑ «'System Collapse': Mass Resignations Of Enforcers In Georgia As Protest». Charter 97 (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 5일. Wikidata Q131609351. Արխիվացված է օրիգինալից 1 հունվար 2025-ին.
  36. ↑ «Interview With Former Senior Official Reveals Systemic Violations in Ministry of Interior». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 29일. Wikidata Q131609344. Արխիվացված է օրիգինալից 31 դեկտեմբեր 2024-ին.
  37. ↑ «Central Election Commission fires critical adviser». OC Media (անգլերեն). 2025년 Փետրվար 1일. Wikidata Q131620193. Արխիվացված է օրիգինալից 2 հունվար 2025-ին.
  38. ↑ «UNM says Georgian Dream won't be able to establish authoritarianism because public sector against them». OC Media (անգլերեն). 2025년 Հունվար 3일. Wikidata Q131627734. Արխիվացված է օրիգինալից 3 հունվար 2025-ին.
  39. ↑ Resolution on Georgia's worsening democratic crisis following the recent parliamentary elections and alleged electoral fraud (անգլերեն), Եվրոպական խորհրդարան, 2024년 Նոյեմբեր 28일, Wikidata Q131560463, Արխիվացված է օրիգինալից 26 դեկտեմբեր 2024-ին
  40. ↑ Joint Statement by the Foreign Ministers of France, Germany and Poland on Georgia (անգլերեն), Council of Ministers, 2024년 Դեկտեմբեր 31일, Wikidata Q131608442, Արխիվացված է օրիգինալից 31 դեկտեմբեր 2024-ին
  41. ↑ Georgian Dream opens new parliament in apparent breach of constitution, OC Media: 25 November 2024 (Արխիվացված 2 Հունվար 2025 archive.today)
  42. ↑ 42,0 42,1 ორი პარასკევი 14-დან 29 დეკემბრამდე – რა ხდება ყაველაშვილის ინაუგურაციის შემდეგ?, Radio Free Europe: 14 December 2024
  43. ↑ «Mikheil Kavelashvili, ex-Man City Striker and Georgia's Disputed Far-Right President». Kyiv Post (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 29일. ISSN 1563-6429. Wikidata Q131582646. Արխիվացված է օրիգինալից 29 դեկտեմբեր 2024-ին.
  44. ↑ Stephen F. Jones (2024년 Դեկտեմբեր 3일). «Are we witnessing revolution in Georgia? Pro-EU protests sweep the nation». openDemocracy (անգլերեն). Wikidata Q131620435. Արխիվացված է օրիգինալից 25 դեկտեմբեր 2024-ին.
  45. ↑ «Thousands in Georgia join human chains in anti-government protests». France 24 (անգլերեն). 28 December 2024. Վերցված է 29 December 2024-ին.
  46. ↑ Felix Light (2024년 Նոյեմբեր 29일), Protesters clash with Georgian police over government's EU application delay (անգլերեն), Ռոյթերս, Wikidata Q131608585, Արխիվացված է օրիգինալից 31 դեկտեմբեր 2024-ին
  47. ↑ «2024 Ambassadorial – GD Leaders Claim Georgia is Progressing Towards EU». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Դեկտեմբեր 30일. Wikidata Q131604707. Արխիվացված է օրիգինալից 31 դեկտեմբեր 2024-ին.
  48. ↑ «GD Aborts EU Accession». Civil Georgia (անգլերեն). 2024년 Նոյեմբեր 28일. Wikidata Q131608370. Արխիվացված է օրիգինալից 31 դեկտեմբեր 2024-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սահմանադրական_ճգնաժամ_Վրաստանում_(2024-2025)&oldid=10201651» էջից