Սադափ

Սադափ, (գերմ.՝ Perlmutter «մարգարիտի մայր»), քաղցրահամ ջրերի և ծովային փափկամարմինների խեցիների ներքին շերտը, բնական ծագում ունեցող օրգանական և անօրգանական նյութերի համակցություն, արտադրվում է փափկամարմինների կողմից, կազմում է նաև մարգարիտների արտաքին ծածկույթը։ Ամուր է, դիմացկուն և ծիածանագույն փայլով։ Գտնվում է երկփեղկանիների, փորոտանիների և գլխոտանիների մի քանի հնագույն տարատեսակների խեցիներում։ Փափկամարմինների խեցիների ճնշող մեծամասնության մեջ ներքին շերտն օժտված չէ սադափե երփներանգ փայլով։ Մարգարիտի արտաքին, նրա ոստրեի ներքին շերտերը և քաղցրահամ ջրերի մարգարիտների ոստրեների մակերևույթը իրենցից ներկայացնում են սադափ։

Արդյունահանում խմբագրել

Սադափի շերտերի կառուցվածքի սխեման

Սադափի ճեղքավորված մակերևույթի պատկերը էլեկտրոնային մանրադիտակով

Սադափի խեցիների արդյունահանման գլխավոր վայրերն են Պարսից ծոցը, Կարմիր ծովը, Ցեյլոնը, Ճապոնիան, Բոռնեոն, Ֆիլիպինները, Խաղաղ օվկիանոսի մի քանի արևադարձային կղզիներ։ Սադափը ստանում են նաև քաղցրահամ ջրերում ապրող փափկամարմինների մի քանի տեսակներից, մասնավորապես սովորական մարգարտախեցիներից։

Հաճախ այդ խեցիները հանդիսանում են մարգարտի արտադրության (մարգարտի արհեստական աճեցում) կողմնակի արդյունքը։

2012 թվականին հետազոտողները, նմանակելով սադափի աճի բնական ընթացքը, լաբորատորիայում ստացան կալցիումական սադափ^[1]։ 2014 թվականին սադափի անալոգ ստանալու նպատակով հետազոտողներն օգտագործեցին լազերային ճառագայթներ ապակու մեջ եռաչափ միկրոճաքեր առաջացնելու համար։ Այնուհետև, երբ այդ շերտերը հարվածների ենթարկվեցին, միկրոճեղքերը ցրում էին էներգիան և թույլ չէին տալիս ապակուն փշրվել։ Ընդհանուր առմամբ մշակված ապակին ըստ հաղորդած տվյալների 200 անգամ ավելի կարծր է քան անմշակ ապակին^[2]։

Ֆիզիկական հատկություններ խմբագրել

Նավախեցու յուրահատուկ ծիածանափայլ սադափով պատված խեցի: Պենսիլվանիայի երկրաբանների կողմից գնահատված որպես աշխարհում արագոնիտային սադափի հնագույն հանածոն:^[3]

Կառուցվածք և արտաքին տեսք խմբագրել

Սադափը բաղկացած է 10-20 մկմ լայնությամբ և 0,5 մկմ հաստությամբ արագոնիտի (կալցիումի կարբոնատ) հեքսագոնալ սկավառակներից։ Այդ շերտերն իրարից բաժանված են օրգանական մատրիցաների թերթիկերով, որոնք իրենցից ներկայացնում են էլաստիկ կենսապոլիմերներ, ինչպիսիք են խիտինը և մետաքսանման սպիտակուցները։ Այդ փխրուն շերտերի ու էլաստիկ բիոպոլիմերների ամբողջությունը նյութը դարձնում է ամուր և առաձգական, Յունգի մոդուլը 70ԳՊա, երբ սադափը գտնվում է չոր վիճակում^[4]։ Ամրությունն ու առաձգականությունը կապված են նրա շերտերի «աղյուսաձև» կառուցվածքի հետ, որը խոչընդոտում է ուղղահայաց ճեղքերի առաջացմանը։ Շերտերի ավելացմանը զուգընթաց մեծանում է ամրությունը, խոշոր չափերի դեպքում սադափի ամրությունն այնքան է մեծանում, որ այն կարելի է համեմատել սիլիցիումի ամրության հետ։

Սադափը ծիածանափայլ է երևում, որովհետև արագոնիտի թիթեղների հաստությունը մոտ է տեսանելի լույսի ալիքի երկարությանը։ Շերտավոր կառույցները քայքայում են տեսողության տարբեր անկյուններից տարբեր ալիքի երկարություն ունեցող լույսի ալիքները, առաջացնելով կառուցվածքային գունավորում։

Սադափի բյուրեղի c առանցքը համարյա ուղղահայաց է նրա արտաքին մակերևույթին, մնացած առանցքների ուղղությունները փոփոխվում են խմբերի միջև։ Գտնվել է, որ սադափի հարակից շերտերի c առանցքի կողմնորոշումները կտրուկ տարբերվում են միմյանցից, սովորաբար անկանոն, ուղղահայաց առանցքի նկատմամբ մինչև 20° շեղումներով^[5]^[6]։ Երկփեղկանի և գլխոտանի փափկամարմինների խեցիներում բյուրեղի b առանցքն ուղղված է նրա աճման մակերևույթին ուղղահայաց, այն դեպքում, երբ մոնոպլակոֆորների մոտ այդ առանցքը զուգահեռ է մակերևույթին^[7]։ Սադափի բյուրեղում «աղյուսների» բլոկավորումը մեծ ազդեցություն է թողնում ինչպես նրա դեֆորմացիայի այնպես էլ ամրության վրա^[8]։ Բացի դրանից հանքային և օրգանական կառուցվածքն ապահովում է ավելորդ առաձգականությամբ և ամրությամբ^[9]^[10]^[11]։

Գոյացում, կազմավորում խմբագրել

Սադափով պատված անոթ

Սադափի ձևավորումը դեռ ամբողջությամբ հասկանալի չէ։ «Pinna nobilis» փափկամորթի վրա դիտարկումները ցույց են տվել, որ սկզբում գոյանում են 50-80 նմ չափերով օրգանական մատրիցաները, որոնք ունեն թելանման բազմաբյուրեղային կառուցվածք^[12]։ Օրգանական բաղադրիչներն աստիճանաբար բազմանում են և, երբ հասնում է իրենց կրիտիկական քանակին, միաձուլվում են նախկինում ձևավորված շերտերին։ Սադափի աճը պայմանավորված է անօրգանական շերտերի աճով՝ միջնորդավորված օրգանական բաղադրիչով, որն էլ վերահսկում է բյուրեղի աճի սկիզբը, տևողությունը և ձևը^[13]։ Ենթադրվում է որ արագոնիտային «աղյուսները» արագ աճում, տարածվում են մինչև հարևան «աղյուսները»^[7]։ Դա բերում է սադափին բնորոշ հեքսագոնալային խիտ դասավորություն^[7]։ Աղյուսները կարող են լինել պատահական դիսպերսված տարրերի վրա^[14], սպիտակուցների հստակ որոշակի տեղակայումներով^[15], կամ էլ կարող են աճել հանքային ծագում ունեցող կամրջակներից, որոնք ձգվում են հիմնական շերտից^[16]^[17]։ Սադափը տարբերվում է թելիկավոր արագոնիտից՝ նույն տեսակին պատկանող փխրուն միներալից, նրանով, որ բյուրեղի c առանցքի (սադափում խեցու մակերևույթին ուղղահայաց) աճը սադափի մոտ դանդաղ է, թելիկավոր արագոնիտի մոտ՝ արագ^[18]։ Սադափն արտադրվում է տարբեր փափկամարմինների արտաքին էպիթելային հյուսցածքի բջիջների կողմից։ Սադափն անընդհատ նստում է խեցու ներքին մակերևույթի վրա առաջացնելով ծիածանափայլ սադափի շերտեր, որոնք հարթեցնում են պատյանի պատերը, միևնույն ժամանակ պահպանում են փափուկ հյուսվածքները պարազիտներից և մեկուսացնում են աղբը, այն թողնելով սադափի հերթավորված շերտերի մեջ։ Վերջին դեպքում կամ առաջանում է պատյանի ներսի մակերևույթին կպած մարգարտի բշտիկ, կամ ազատ մարգարիտ՝ փափկամարմնի հյուսվածքներում։ Այս գործընթացը շարունակվում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ փափկամարմինը կենդանի է։

Առևտուր խմբագրել

Առևտրային մարգարիտի հիմնական աղբյուրները եղել են մարգարտային ոստրեները, քաղցրահամ ջրերի մարգարտային միդիաները, և ավելի քիչ՝ ականջախեցին, որը հայտնի է դարձել իր ամրությամբ և գեղեցկությամբ XIX դարի երկրորդ կեսին։

Լայնորեն կիրառվում էր սադափե կոճակների արտադրությունում, հատկապես 1900-ական թվականներին։ Մարգարտի միջազգային առևտուրը կարգավորվում է վայրի ֆլորայի և ֆաունայի՝ ոչնչացման վտանգի տակ գտնվող տեսակների մասին միջազգային Կոնվենցիայով, համաձայնությունը ստորագրել են ավելի քան 170 երկրներ^[19]։

Դեկորատիվ կիրառումներ խմբագրել

Սադափը դարեր շարունակ օգտագործվել է տարբեր դեկորատիվ նպատակներով
Զոհասեղան, որում օգտագործված են փորագրված սադափներ, 1520-ական թվականներ
Փայլեցված սադափից պատրաստած անոթ, ծովային խոշար խխունջ, 1750-ական թվականներ
Դրվագագործություն սադափից, խճանկար, Ստամբուլ Թոփքափի պալատ, Բաղդադի տաղավար
Սադափից պատրաստած դեկորատիվ իր
Սադափից փորագրված կախազարդեր Սողոմոնյան կղզիներ 1838 թվական

Սադափի կտոր
Սադափով պատված զարդատուփ, թանգարանային նմուշ
Սադափով պատված զարդատուփ, թանգարանային նմուշ
Սադափով պատված ժամանակակից զարդատուփ
Սադափից խճանկարներ անելու համար խեցիների ձևավորում
Խեցիների պաշար ձևվածքներ անելու համար

Ճարտարապետություն խմբագրել

Սպիտակ սադափից խճանկար Կրիտերիոն ռեստորանի առաստաղին, Լոնդոն

Սադափե թևնոցներ

Բոլոր գույների սադափներն օգտագործվում են ճարտարապետության մեջ։ Բնական սադափը արհեստականորեն կարելի է ներկել ցանկացած գույն, այն կարելի է նաև կտրել, խճանկարներ ձևավորել։ Սադափե խճանկարները ձեռքով կիպ դասավորելուց հետո լամինացնում են (լամինացիոն շերտի հաստությունը մոտ 2 մմ)։ Այնուհետև լաքապատում ու փայլեցնում են, նրան հաղորդելով ամուր և ապակենման փայլուն մակերևույթ։ Այս կերպ սադափե խճանկարը կարելի է կպցնել ոչ միայն մարմարի, կամ շինարարական սալիկի հիմքի վրա, այլ նաև թեթև սինթետիկ նյութերի մակերևույթներին, արդյունքում ստացվում է թեթև շինանյութ, որի չափերը սահմանափակ չեն։ Այդպիսի սադափե սալիկները կարող են օգտագործվել ներսի հատակների համար, արտաքին և ներքին պատերի համար, դռների, առաստաղների և սեղանի երեսների համար։ Սադափը հեշտությամբ է ներդրվում ճարտարապետեկան տարրերում, օրինակ՝ սյուներ, կահույք և այլն։

Երաժշտական գործիքներ խմբագրել

Սադափը հաճախ օգտագործվում է երաժշտական գործիքների ստեղնաշարերի վրա, ինչպես նաև այլ դեկորատիվ նպատակներով։ Երբեմն ակկորդեոնների և տարբեր այլ համերգային գործիքների ամբողջ իրանը պատված են լինում սադափով, իսկ որոշ կիթառների նվագատախտակը, կամ գլուխը պատում են սադափով։ Երբեմն կիթառների համապատասխան մասերը պատում են պլաստիկի շերտով սադափի տեսք ստանալու համար։ Բուզուկին և բուլամին (ջնարի կամ վինի ընտանիքին պատկանող հունական կսմիթավոր լարային գործիք) սովորաբար ունենում են սադափե զարդանախշեր այնպես, ինչպես մերձավոր արևելյան ուդը (սովորաբար ձայնային անցքերի շուրջը և գործիքի հակառակ կողմը)։ Աղեղնալարային գործիքներ, ինչպիսիք են ջութակը և թավջութակը, ևս հաճախ ունենում են սադափե դրվագազարդում։ Այն ավանդաբար օգտագործում են սաքսոֆոնի բանալիների, ինչպես նաև փողային և լատունից պատրաստված այլ գործիքների ստեղնների վրա։

Այլ խմբագրել

Սադափը երբեմն օգտագործվում է ձկան խավիարի համար նախատեսված գդալներ պատրաստելու համար, որպեսզի նրա համը չփչանա մետաղյա գդալներից։

Սադափե կոճակներն օգտագործվում են հագուստների վրա կամ ֆունկցիոնալ կամ դեկորատիվ նպատակներով։

Սադափն օգտագործվում է նաև դեկորատիվ ժամացույցների, դանակների, զենքերի, ինչպես նաև ոսկերչության մեջ։

Սադափե կոճակներ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Aron Jacob (հուլիսի 24, 2012)։ «Artificial mother of pearl follows nature's recipe»։ New Scientist։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-10-02-ին։ Վերցված է 2018-12-03
↑ «Super-tough glass based on mollusk shells»։ Gizmag.com։ Վերցված է 2014-02-13
↑ Buckhorn Lagerstätte of Oklahoma Click on photo for more information.
↑ Jackson A. P., Vincent J. F. V, Turner R. M. (1988)։ «The mechanical design of nacre»։ Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences (22 Sep 1988) 234 (1277): 415–440։ JSTOR 36211։ doi:10.1098/rspb.1988.0056։ Վերցված է 2013-11-12
↑ Metzler Rebecca, Abrecht Mike, Olabisi Ronke, Ariosa Daniel, Johnson Christopher, Frazer Bradley, Coppersmith Susan, Gilbert PUPA (2007)։ «Architecture of columnar nacre, and implications for its formation mechanism»։ Physical Review Letters 98 (26): 268102։ PMID 17678131։ doi:10.1103/PhysRevLett.98.268102
↑ Olson Ian, Kozdon Reinhard, Valley John, Gilbert PUPA (2012)։ «Mollusk shell nacre ultrastructure correlates with environmental temperature and pressure»։ Journal of the American Chemical Society 134 (17): 7351–7358։ PMID 22313180։ doi:10.1021/ja210808s
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Checa Antonio G., Ramírez-Rico Joaquín, González-Segura Alicia, Sánchez-Navas Antonio (2008)։ «Nacre and false nacre (foliated aragonite) in extant monoplacophorans (=Tryblidiida: Mollusca)»։ Naturwissenschaften 96 (1): 111–22։ PMID 18843476։ doi:10.1007/s00114-008-0461-1
↑ Katti Kalpana S., Katti Dinesh R., Pradhan Shashindra M., Bhosle Arundhati (2005)։ «Platelet interlocks are the key to toughness and strength in nacre»։ Journal of Materials Research 20 (5): 1097։ doi:10.1557/JMR.2005.0171
↑ Ghosh Pijush, Katti Dinesh R., Katti Kalpana S. (2008)։ «Mineral and Protein-Bound Water and Latching Action Control Mechanical Behavior at Protein-Mineral Interfaces in Biological Nanocomposites»։ Journal of Nanomaterials 2008: 1։ doi:10.1155/2008/582973
↑ Mohanty Bedabibhas, Katti Kalpana S., Katti Dinesh R. (2008)։ «Experimental investigation of nanomechanics of the mineral-protein interface in nacre»։ Mechanics Research Communications 35: 17։ doi:10.1016/j.mechrescom.2007.09.006
↑ Ghosh Pijush, Katti Dinesh R., Katti Kalpana S. (2007)։ «Mineral Proximity Influences Mechanical Response of Proteins in Biological Mineral−Protein Hybrid Systems»։ Biomacromolecules 8 (3): 851–6։ PMID 17315945։ doi:10.1021/bm060942h
↑ Hovden Robert, Wolf Stephan, Marin Frédéric, Holtz Meganc, Muller David, Lara Estroff (2015)։ «Nanoscale assembly processes revealed in the nacroprismatic transition zone of Pinna nobilis mollusc shells»։ Nature Communications 6: 10097։ PMC 4686775։ PMID 26631940։ doi:10.1038/ncomms10097
↑ Jackson D. J., McDougall C., Woodcroft B., Moase P., Rose R. A., Kube M., Reinhardt R., Rokhsar D. S. և այլք: (2009)։ «Parallel Evolution of Nacre Building Gene Sets in Molluscs»։ Molecular Biology and Evolution 27 (3): 591–608։ PMID 19915030։ doi:10.1093/molbev/msp278
↑ Addadi Lia, Joester Derk, Nudelman Fabio, Weiner Steve (2006)։ «Mollusk Shell Formation: A Source of New Concepts for Understanding Biomineralization Processes»։ ChemInform 37 (16)։ doi:10.1002/chin.200616269
↑ Nudelman Fabio, Gotliv Bat Ami, Addadi Lia, Weiner Steve (2006)։ «Mollusk shell formation: Mapping the distribution of organic matrix components underlying a single aragonitic tablet in nacre»։ Journal of Structural Biology 153 (2): 176–87։ PMID 16413789։ doi:10.1016/j.jsb.2005.09.009
↑ Schäffer Tilman, Ionescu-Zanetti Cristian, Proksch Roger, Fritz Monika, Walters Deron, Almquist Nils, Zaremba Charlotte, Belcher Angela, Smith Bettye, Stucky Galen (1997)։ «Does abalone nacre form by heteroepitaxial nucleation or by growth through mineral bridges?»։ Chemistry of Materials 9 (8): 1731–1740։ doi:10.1021/cm960429i
↑ Checa Antonio, Cartwright Julyan, Willinger Marc-Georg (2011)։ «Mineral bridges in nacre»։ Journal of Structural Biology 176 (3): 330–339։ PMID 21982842։ doi:10.1016/j.jsb.2011.09.011
↑ Bruce Runnegar & S Bengtson։ «1.4»։ Origin of Hard Parts — Early Skeletal Fossils
↑ Jessica Hodin, "Contraband Chic: Mother-of-Pearl Items Sell With Export Restrictions", Archived 2010-11-25 at the Wayback Machine. New York Observer, October 20, 2010

Տես նաև խմբագրել

Մարգարիտ

Արագոնիտ

Գրականություն խմբագրել

Frýda J., Bandel K., Frýdová B. (2009)։ «Crystallographic texture of Late Triassic gastropod nacre: evidence of long-term stability of the mechanism controlling its formation»։ Bulletin of Geosciences 84 (4): 745–754։ doi:10.3140/bull.geosci.1169
Lin A., Meyers, M.A. (2005-01-15)։ «Growth and structure in abalone shell»։ Materials Science and Engineering A 390 (1–2): 27–41։ doi:10.1016/j.msea.2004.06.072։ Արխիվացված է օրիգինալից 2007-05-05-ին։ Վերցված է 2018-12-03
Mayer G. (2005)։ «Rigid biological systems as models for synthetic composites»։ Science 310 (5751): 1144–1147։ PMID 16293751։ doi:10.1126/science.1116994
Bruet B., Qi H.J., Boyce M.C., Panas R., Tai K., Frick L., Ortiz C. (2005)։ «Nanoscale morphology and indentation of individual nacre tablets from the gastropod mollusc Trochus niloticus»։ J. Mater. Res. 20 (9): 2400։ doi:10.1557/JMR.2005.0273
Antonio G. Checa, Julyan H. E. Cartwright, Marc-Georg Willinger and Steven M. Stanley, The Key Role of the Surface Membrane in Why Gastropod Nacre Grows in Towers; Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, Vol. 106, No. 1, Jan. 6, 2009

[1] Aron Jacob (հուլիսի 24, 2012)։ «Artificial mother of pearl follows nature's recipe»։ New Scientist։ Արխիվացված է օրիգինալից 2015-10-02-ին։ Վերցված է 2018-12-03

[2] «Super-tough glass based on mollusk shells»։ Gizmag.com։ Վերցված է 2014-02-13

[3] Buckhorn Lagerstätte of Oklahoma Click on photo for more information.

[Jackson1988-4] Jackson A. P., Vincent J. F. V, Turner R. M. (1988)։ «The mechanical design of nacre»։ Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences (22 Sep 1988) 234 (1277): 415–440։ JSTOR 36211։ doi:10.1098/rspb.1988.0056։ Վերցված է 2013-11-12

[Metzler2007-5] Metzler Rebecca, Abrecht Mike, Olabisi Ronke, Ariosa Daniel, Johnson Christopher, Frazer Bradley, Coppersmith Susan, Gilbert PUPA (2007)։ «Architecture of columnar nacre, and implications for its formation mechanism»։ Physical Review Letters 98 (26): 268102։ PMID 17678131։ doi:10.1103/PhysRevLett.98.268102

[Olson2012-6] Olson Ian, Kozdon Reinhard, Valley John, Gilbert PUPA (2012)։ «Mollusk shell nacre ultrastructure correlates with environmental temperature and pressure»։ Journal of the American Chemical Society 134 (17): 7351–7358։ PMID 22313180։ doi:10.1021/ja210808s

[Checa2009-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Checa Antonio G., Ramírez-Rico Joaquín, González-Segura Alicia, Sánchez-Navas Antonio (2008)։ «Nacre and false nacre (foliated aragonite) in extant monoplacophorans (=Tryblidiida: Mollusca)»։ Naturwissenschaften 96 (1): 111–22։ PMID 18843476։ doi:10.1007/s00114-008-0461-1

[r1-8] Katti Kalpana S., Katti Dinesh R., Pradhan Shashindra M., Bhosle Arundhati (2005)։ «Platelet interlocks are the key to toughness and strength in nacre»։ Journal of Materials Research 20 (5): 1097։ doi:10.1557/JMR.2005.0171

[r2-9] Ghosh Pijush, Katti Dinesh R., Katti Kalpana S. (2008)։ «Mineral and Protein-Bound Water and Latching Action Control Mechanical Behavior at Protein-Mineral Interfaces in Biological Nanocomposites»։ Journal of Nanomaterials 2008: 1։ doi:10.1155/2008/582973

[r3-10] Mohanty Bedabibhas, Katti Kalpana S., Katti Dinesh R. (2008)։ «Experimental investigation of nanomechanics of the mineral-protein interface in nacre»։ Mechanics Research Communications 35: 17։ doi:10.1016/j.mechrescom.2007.09.006

[r4-11] Ghosh Pijush, Katti Dinesh R., Katti Kalpana S. (2007)։ «Mineral Proximity Influences Mechanical Response of Proteins in Biological Mineral−Protein Hybrid Systems»։ Biomacromolecules 8 (3): 851–6։ PMID 17315945։ doi:10.1021/bm060942h

[Hovden2015-12] Hovden Robert, Wolf Stephan, Marin Frédéric, Holtz Meganc, Muller David, Lara Estroff (2015)։ «Nanoscale assembly processes revealed in the nacroprismatic transition zone of Pinna nobilis mollusc shells»։ Nature Communications 6: 10097։ PMC 4686775։ PMID 26631940։ doi:10.1038/ncomms10097

[Jackson2010-13] Jackson D. J., McDougall C., Woodcroft B., Moase P., Rose R. A., Kube M., Reinhardt R., Rokhsar D. S. և այլք: (2009)։ «Parallel Evolution of Nacre Building Gene Sets in Molluscs»։ Molecular Biology and Evolution 27 (3): 591–608։ PMID 19915030։ doi:10.1093/molbev/msp278

[r5-14] Addadi Lia, Joester Derk, Nudelman Fabio, Weiner Steve (2006)։ «Mollusk Shell Formation: A Source of New Concepts for Understanding Biomineralization Processes»։ ChemInform 37 (16)։ doi:10.1002/chin.200616269

[doi10.1016/j.jsb.2005.09.009-15] Nudelman Fabio, Gotliv Bat Ami, Addadi Lia, Weiner Steve (2006)։ «Mollusk shell formation: Mapping the distribution of organic matrix components underlying a single aragonitic tablet in nacre»։ Journal of Structural Biology 153 (2): 176–87։ PMID 16413789։ doi:10.1016/j.jsb.2005.09.009

[Schaffer1997-16] Schäffer Tilman, Ionescu-Zanetti Cristian, Proksch Roger, Fritz Monika, Walters Deron, Almquist Nils, Zaremba Charlotte, Belcher Angela, Smith Bettye, Stucky Galen (1997)։ «Does abalone nacre form by heteroepitaxial nucleation or by growth through mineral bridges?»։ Chemistry of Materials 9 (8): 1731–1740։ doi:10.1021/cm960429i

[Checa2011-17] Checa Antonio, Cartwright Julyan, Willinger Marc-Georg (2011)։ «Mineral bridges in nacre»։ Journal of Structural Biology 176 (3): 330–339։ PMID 21982842։ doi:10.1016/j.jsb.2011.09.011

[b1-18] Bruce Runnegar & S Bengtson։ «1.4»։ Origin of Hard Parts — Early Skeletal Fossils

[19] Jessica Hodin, "Contraband Chic: Mother-of-Pearl Items Sell With Export Restrictions", Archived 2010-11-25 at the Wayback Machine. New York Observer, October 20, 2010

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]