Ռեկետ

Ռեկետ (անգլ.՝ racket՝ իտալ.՝ ricatto բառից, շանտաժ), շորթում, սովորաբար կիրառվող ձև կազմակերպված հանցագործությունների մեջ, օգտագործելով սպառնալիք, դաժան բռնություն և առևանգում։

1991 թվականի օրացույցի վրա

Անգլերեն racket բառը նշանակում է ցանկացած կազմակերպված հանցավոր գործունեություն, եզակի protection racket («պաշտպանություն»), սակայն նաև numbers racket (ապօրինի վիճակախաղ)։

Հավաքելով տուրքը, սովորաբար հանցավոր կազմակերպությունները երաշխավորում են գործարարների պաշտպանությունն այլ հանցավոր խմբերից կամ միայնակ հանցագործներից։ Կայուն վճար ապահովելու համար, ռեկետերները ձգտում են իրենց վրա վերցնել գերագույն իրավարարի դերը վիճելի հարցերում, որոնք կապված են իրենց հաճախորդների գույքային վիճաբանությունների հետ (պարտքային պարտավորություն, պայմանագրային համաձայնագրերի կատարում)։

Ռեկետը Ռուսաստանում

«Ռեկետ» հասկացությունը ռուսերենում լայնորեն մտել է 1980 - ական թվականներին, կապված ԽՍՀՄ - ում, իսկ հետո Ռուսաստանում ձեռնարկատիրական գործունեության զարգացման հետ, թեև տերմինը հանդիպում է Վարլամ Շալամովի «Բանտի զոդում» պատմվածքում, որը լույս է տեսել 1959 թվականին։ Ռեկետը (ռուս.՝ ракет – հայերեն՝ հրթիռ բառի տառադարձությամբ), որպես տերմին հանդիպել է նաև ավելի շուտ՝ Իլյա Իլյֆի և Եվգենի Պետրովի «Միհարկանի Ամերիկա» ուղեգրություններում, հրատարակված 1937 թվականին։

1979 թվականին Կիսլովոդսկում անկազմակերպ կողոպուտներին փոխարինում է պլանաչափ՝ գործարարները վճարում են իրեն աշխատած ընդհատակյա եկամտի 10 % - ը («տասնորդական») հանցավոր աշխարհից երաշխավորված անվտանգության դիմաց։ «Կիսլովոդսկյան կոնվեկցիան» ԽՍՀՄ - ի ի սկզբանե գործել է միայն հարավային շրջաններում, որտեղ ընդհատակյա ձեռնարկատիրությունը ծաղկում էր, բայց հետո կամաց-կամաց դարձավ օրինակ, որի վրա կառուցվում են հարաբերություններ ստվերային գործարարների և հանցագործների հետ այլ շրջաններում։ Քանի որ գործարարները չստացան նույնիսկ մի փոքր իրավական աջակցություն (Քրեական օրենսգրքի հոդվածը, որը գործարարությունը հայտարարում էր հանցագործություն, չեղյալ է հայտարարվել միայն 1991 թվականի դեկտեմբերին) նրանք ստիպված էին համագործակցել կազմակերպված հանցավորության հետ։

1990-ական թվականների կեսերին ավազակային տանիքների վերահսկողության տակ է եղել (ըստ որոշ գնահատականների) առևտրային ձեռնարկությունների մոտ 85% - ը (համարյա ամեն ինչ, բացի թիկնապահական բիզնեսից կամ իրավապահ մարմինների ուղիղ հովանավորությամբ տակ աշխատողմերից), ընդ որում, ըստ գործարարների սոցիոլոգիական հարցումների, ուժային շորթման բախվելլ են միայն 30-45 % - ը։

Հանցագործների և ոստիկանների տանիքների միջև մրցակցությունը աճեց և բերեց նրան, որ 1990 - ականների բուռն պոռթկումից հետո քրեական ուժային տանիքները գործարարներին վերադարձրեցին սկզբանական իրավիճակի, որը գոյություն է ունեցել մինչև բիզնեսների օրինականացումը։ Մինչև 1990 - ականների ավարտն ավազակային տանիքների տակ են մնացել հիմնականում շուկայի այն հատվածը, որտեղ բարձր է անօրինականությունների բաժինը։

Մշակույթի ստեղծագործություններում

Կինո

• Օրենքով գողերը (1988, ԽՍՀՄ)
• Երկրպագուն (1989, ԽՍՀՄ)
• կինոժուռնալ «Խառնաշփոթություն» («Կոոպերատիվ գործեր» սյուժե, 1989) և 1995 թվականին («Վրաերթ» սյուժե)
• Եզրագծից այն կողմ (1991 , ԽՍՀՄ)
• Ռեկետ (1992, Ռուսաստան)
• Ամերիկացի տղա (1992 , ԱՄՆ-Ռուսաստան-Ուկրաինա)
• Հաջողություն ձեզ, պարոնայք (1992, Ռուսաստան)
• Բրիգադա (2002, Ռուսաստան)
• Հակադիպուկահար (2002, Ռուսաստան)
• Բռնոցի (2005, Ռուսաստան)
• Խոշոր շանտաժիստ (2007, Ղազախստան)
• Ուրիշի (2010, Ռուսաստան)
• Բաբլո (2011, Ռուսաստան)

Երաժշտություն

• Ռեկետ Ռոբին Հուդ (Վալերի Սյուտկին և «Ֆեն-օ-մեն» խումբ)
• Պատգամավոր Պրոկոպենկո («ԴԴՏ» խումբ)
• Ռեկետմենտներ (Վլադիմիր Ասմոլով)
• Թվում է, ընտանիք (ռեկետ)
• Ես չեմ հաճախել կարատեի (Հարրի Պոլսկի և Mad Show Boys խումբ)
• Ռեկետ («Կաիր» խումբ)
• Իննուսականներ (OQJAV խումբ)

Գրականություն

• Ոչ ոք (վեպ, Ալբերտ Լիխանով)
• «Կոկորդիլոս» ամսագիր, օրինակ՝ 1990 թվականի հունիսի համարների կազմ նվիրված ռեկետին
• Կվադրոլոգիա Դալին Կորեցկիի «Հակադիպուկահար», «Հակադիպուկահար 2», «Հակադիպուկահար 3, Հարցաքննության հակում» և «Հակադիպուկահար 4։ Երջանիկ հանցագործներ չեն լինում»
• Անդրեյ Վոզնեսենսկիի «Առու» պոեմ