Ռադիոգալակտիկա

Ռադիոգալակտիկա, Գալակտիկայի տեսակ, որը ունի շատ ավելի մեծ ռադիոճառագայթում համեմատ այլ գալակտիկաների հետ։ Այս էներգետիկ ռադիոբլթակները սնուցվում են իր ակտիվ գալակտիկական միջուկից եկող շիթերով^[1]։ Դրանք ունեն մինչև 10³⁹ Վտ լուսատվություն 10 ՄՀց-ից մինչև 100 ԳՀց ռադիոալիքի երկարություններում^[2]։ Ռադիոճառագայթումը պայմանավորված է սինխրոտրոնային պրոցեսով։ Ռադիոճառագայթման դիտարկվող կառուցվածքը որոշվում է երկվորյակ շիթերի և արտաքին միջավայրի փոխազդեցությամբ, որը փոփոխվել է ռելյատիվիստական ճառագայթման ազդեցությամբ։ Հյուրընկալող գալակտիկաները գրեթե բացառապես մեծ էլիպտիկ գալակտիկաներ են։ Ռադիոբարձր ակտիվ գալակտիկաները կարող են հայտնաբերվել մեծ հեռավորությունների վրա, ինչը դրանք դարձնում է արժեքավոր գործիքներ դիտողական տիեզերագիտության համար։ Վերջերս մեծ աշխատանք է կատարվել այս մարմինների ազդեցության վերաբերյալ միջգալակտիկական միջավայրի վրա, մասնավորապես գալակտիկաների խմբերում և կլաստերներում^[3]։

Ալկիոնեուս, հսկա ռադիոգալակտիկա՝ բլթակավոր կառուցվածքներով, որոնք տարածվում են 5 մեգապարսեկ (16×10⁶ լուսատարի) մակերեսով։

«Ռադիոգալակտիկա» տերմինը հաճախ օգտագործվում է ամբողջ ռեակտիվ համակարգի, այլ ոչ թե միայն դրա մայր գալակտիկայի համար։ Որոշ գիտնականներ «սև խոռոչի ռեակտիվ համակարգ» տերմինը համարում են ավելի ճշգրիտ և պակաս շփոթեցնող։ Մոտ 0,7 մեգապարսեկ կամ ավելի չափի հասնող ռադիո գալակտիկաները սովորաբար անվանում են «հսկա ռադիո գալակտիկաներ»^[4]։

Տերմինոլոգիա

«Ռադիոգալակտիկա» տերմինը ներմուծվել է 1949 թվականին, երբ հզոր տիեզերական ռադիոճառագայթման աղբյուրները նույնացվել են հարաբերականորեն թույլ օպտիկական ճառագայթման աղբյուրների՝ հեռավոր գալակտիկաների հետ։ 70-ական թվականների գրականության մեջ (Պախոլչիկ), որը նվիրված է ռադիոգալակտիկաներին, երբեմն այս տերմինով պարզապես հասկանում են գալակտիկաներից դուրս գտնվող ռադիոաղբյուրներ։

Ռադիոգալակտիկաների առանձնացումը որպես առանձին դաս պայմանական է, քանի որ բոլոր գալակտիկաներն էլ որոշ չափով ռադիոճառագայթում են, պարզապես տարբեր հզորությամբ։ Մյուս կողմից, շատ կվազարներ, որոնք նույնպես ռադիոաղբյուրներ են, հանդիսանում են աստղային համակարգեր և կարող են համարվել ռադիոգալակտիկաներ։ Ռադիոգալակտիկաներն ու կվազարները շատ նման են միմյանց բազմաթիվ պարամետրերով։ Օրինակ, ռադիոպատկերների հիման վրա գրեթե անհնար է որոշել, թե տվյալ աղբյուրը որ դասին է պատկանում։

Ներկայումս ռադիոգալակտիկա համարվում են այն գալակտիկաները, որոնց ռադիոճառագայթումը կապված է միջուկի ակտիվության հետ, այլ ոչ թե աստղառեվարձման բռնկումների հետ, ինչպես օրինակ՝ սկավառում։ Այսպիսով, ռադիոգալակտիկաները ներառվում են ակտիվ գալակտիկաների դասի մեջ՝ գալակտիկաներ, որոնք ունեն ակտիվ միջուկ։

Ծանոթագրություններ

↑ David J. Adams; David John Adams; Alan Cayless; Anthony W. Jones (2004). Mark H. Jones; David J. Adams; Robert J. Lambourne (eds.). An Introduction to Galaxies and Cosmology. Cambridge University Press. էջեր 142–144. ISBN 978-0-521-54623-2.
↑ «9.3 Fanaroff-Riley Classification». NASA/IPAC Extragalactic Database (NED). California Institute of Technology. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 24-ին.
↑ Oei, Martijn S. S. L.; Hardcastle, Martin J.; Timmerman, Roland; Gast, Aivin R. D. J. G. I. B.; Botteon, Andrea; Rodriguez, Antonio C.; Stern, Daniel; Calistro Rivera, Gabriela; Van Weeren, Reinout J.; Röttgering, Huub J. A.; Intema, Huib T.; De Gasperin, Francesco; Djorgovski, S. G. (2024 թ․ սեպտեմբերի 18). «Black hole jets on the scale of the cosmic web». Nature. 633 (8030): 537–541. arXiv:2411.08630. Bibcode:2024Natur.633..537O. doi:10.1038/s41586-024-07879-y. PMID 39294348. {{cite journal}}: Check |pmid= value (օգնություն)
↑ Oei, Martijn S. S. L.; van Weeren, Reinout J.; Gast, Aivin R. D. J. G. I. B.; Botteon, Andrea; Hardcastle, Martin J.; Dabhade, Pratik; Shimwell, Tim W.; Röttgering, Huub J. A.; Drabent, Alexander (2023). «Measuring the giant radio galaxy length distribution with the LoTSS». Astronomy & Astrophysics. 672: A163. arXiv:2210.10234. Bibcode:2023A&A...672A.163O. doi:10.1051/0004-6361/202243572. ISSN 0004-6361. Վերցված է 2024 թ․ սեպտեմբերի 19-ին – via cdsarc.cds.unistra.fr.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռադիոգալակտիկա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 9, էջ 563)։

[JonesAdamsLambourne2004-1] David J. Adams; David John Adams; Alan Cayless; Anthony W. Jones (2004). Mark H. Jones; David J. Adams; Robert J. Lambourne (eds.). An Introduction to Galaxies and Cosmology. Cambridge University Press. էջեր 142–144. ISBN 978-0-521-54623-2.

[2] «9.3 Fanaroff-Riley Classification». NASA/IPAC Extragalactic Database (NED). California Institute of Technology. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 24-ին.

[3] Oei, Martijn S. S. L.; Hardcastle, Martin J.; Timmerman, Roland; Gast, Aivin R. D. J. G. I. B.; Botteon, Andrea; Rodriguez, Antonio C.; Stern, Daniel; Calistro Rivera, Gabriela; Van Weeren, Reinout J.; Röttgering, Huub J. A.; Intema, Huib T.; De Gasperin, Francesco; Djorgovski, S. G. (2024 թ․ սեպտեմբերի 18). «Black hole jets on the scale of the cosmic web». Nature. 633 (8030): 537–541. arXiv:2411.08630. Bibcode:2024Natur.633..537O. doi:10.1038/s41586-024-07879-y. PMID 39294348. {{cite journal}}: Check |pmid= value (օգնություն)

[4] Oei, Martijn S. S. L.; van Weeren, Reinout J.; Gast, Aivin R. D. J. G. I. B.; Botteon, Andrea; Hardcastle, Martin J.; Dabhade, Pratik; Shimwell, Tim W.; Röttgering, Huub J. A.; Drabent, Alexander (2023). «Measuring the giant radio galaxy length distribution with the LoTSS». Astronomy & Astrophysics. 672: A163. arXiv:2210.10234. Bibcode:2023A&A...672A.163O. doi:10.1051/0004-6361/202243572. ISSN 0004-6361. Վերցված է 2024 թ․ սեպտեմբերի 19-ին – via cdsarc.cds.unistra.fr.

[1]

[2]

[3]

[4]