Ջովաննի Բելլինի
Ջովաննի Բելլինի (իտալ.՝ Giovanni Bellini, մոտ 1430[2][3], Վենետիկ, Վենետիկի հանրապետություն[4][5][6] - նոյեմբերի 29, 1516[7][8][9][…], նոյեմբերի 26, 1516[10] կամ նոյեմբերի 29, 1516[6], Վենետիկ, Վենետիկի հանրապետություն[4][5][6]), Վերածննդի դարաշրջանի իտալացի նկարիչ, թերևս լավագույնը Վենետիկի Բելլինիների հայտնի նկարիչների ընտանիքից Վենետիկի գեղարվեստի դպրոց։ Նրա հայրը Յակոպո Բելլինին էր, եղբայրը՝ Ջենտիլե Բելլինին, իսկ նրա եղբոր աները Անդրեա Մանտենյան էր, որը համարվում է վենետիկյան գեղանկարչության հեղափոխողը դեպի ավելի զգայական ու գունային ոճ։ Նավթի ու ներկերի դանդաղ չորացման հատուկ միջոցներով Ջովաննին ստեղծեց խոր, հարուստ երանգներ։ Նրա ճոխ գունավորումն ու սահուն մակերևույթներն ունեցել են մեծ ազդեցություն Վենետիկի նկարչական դպրոցում, հատկապես նրա աշակերտների` Ջորջոնեի ու Տիցիանի վրա։
Ջովաննի Բելլինի իտալ.՝ Giovanni Bellini | |
|---|---|
 | |
| Կեղծանուն | Giambellino[1] |
| Ծնվել է | մոտ 1430[2][3] |
| Ծննդավայր | Վենետիկ, Վենետիկի հանրապետություն[4][5][6] |
| Վախճանվել է | նոյեմբերի 29, 1516[7][8][9][…], նոյեմբերի 26, 1516[10] կամ նոյեմբերի 29, 1516[6] |
| Մահվան վայր | Վենետիկ, Վենետիկի հանրապետություն[4][5][6] |
| Քաղաքացիություն |  Վենետիկի հանրապետություն |
| Մասնագիտություն | նկարիչ, մանրանկարիչ և գծանկարիչ |
| Ոճ | Վերածնունդ[11][12] |
| Ժանր | պատմական գեղանկարչություն[4][5], կրոնական նկարչություն[5], այլաբանություն[5], կենդանիների նկարչություն[5], Ֆիգուր[5], ժանրային նկարչություն[5], բնանկար[5], նյու[5] և դիմապատկեր[5] |
| Թեմաներ | գեղանկարչություն |
| Ուշագրավ աշխատանքներ | Drunkenness of Noah?, The Clemency of Scipio? և Allegories? |
| Ուսուցիչ | Յակոպո Բելլինի |
| Աշակերտներ | Ջորջոնե և Տիցիան |
| Հայր | Յակոպո Բելլինի |
| Ազգականներ | Անդրեա Մանտենյա |
 Giovanni Bellini Վիքիպահեստում | |
Վաղ շրջան խմբագրել
Բելլինին արդեն կյանքի ընթացքում ճանաչված վարպետ էր, որը կատարել էր բազմաթիվ հեղինակավոր պատվերներ, սակայն նրա ստեղծագործական ճակատագիրը, ինչպես և իր կարևոր ստեղծագործությունների ճակատագրերը, վատ է փաստագրած։ Այդ պատճառով նկարների մեծամասնության թվագրումը մոտավոր է։ Անհայտ է նաև նկարչի ծննդյան ճշգրիտ տարեթիվը։ Եթե հավատալ Ջորջո Վազարիի խոսքերին, որը հավաստիացնում էր, թե Ջովաննին մահացել է 90 տարեկանում, 1516 թվականին, հետևաբար նրա ծննդյան տարեթիվը պետք է համարել 1426 թվականը։ Սակայն դա հակասում է պահպանված փաստաթղթերին։
Ջովաննին ծնվել է նկարիչ Յակոպո Բելլինիի ընտանիքում, որը բացի Ջովաննիից ուներ երկու որդի՝ Նիկոլոն և Ջենտիլե Բելլինին և դուստր՝ Նիկոլոզիա Բելլինին։ Ընդ որում, ըստ ունեցած փաստերի՝ ավագ որդին Ջենտիլեն էր։ Յակոպո Բելլինիի կինը, Աննա Ռինվերսին, 1429 թվականին, առաջին ծննդաբերությունից առաջ, կտակ էր գրել, որը պահպանվել է նոտարական արխիվում։ Քանի որ առաջին ծննդաբերությունը 1429 թվականին էր, ապա Ջովաննին 1426 թվականին ծնվել չէր կարող։ Հետազոտողները նրա ծննդյան տարեթիվը դասում են 1430-33 թվականներին կամ ավելի ուշ։
Բելլինիների ընտանիքի իրադարձություններում կա մի հետաքրքիր շրջադարձ ևս․ 1471 թվականի նոյեմբերին Աննա Ռինվերսին, լինելով արդեն Յակոպոյի այրին, որը հավանաբար մահացել էր դրանից մի քանի ամիս առաջ, կազմել էր իր վերջին կտակը, համաձայն որի ողջ ունեցվածքը փոխանցվում էր Ջենտիլեյին, Նիկոլոյին և Նիկոլոզիային։ Ջովաննին այդ կտակում ինչ-որ պատճառով չի հիշատակված։ Որոշ հետազոտողներ շտապեցին անել հետևություններ, թե Ջովաննին ծնված էր սիրուհուց, կամ ըստ վարկածի՝ համարվում է Յոկոպո բելլինիի առաջին ամուսնությունից ունեցած որդի։ Բայց այդ ենթադրությունը փաստերի բացակայության պատճառով մեծ ճանաչում չստացավ։
Բելլինիի բոլոր ուսումնասիրողներըգտնում են, որ ուսում նա ստացել է իր հոր արվեստանոցում։ Նրա 1445-50 թվականներին պատկանող վաղ շրջանի աշխատանքները առաջվա նման համարվում են վիճաբանության առարկա, քանի որ գիտնականների մեջ կա այդ ստեղծագործությունների բնորոշման տարակարծիքություն։ Նրա երկու նկարները՝ «Սբ. Իերոնիմը քարոզում է առյուծին» Բիրմինգհեմի Բարբերայի Ինստիտուտից և «Խաչելություն»-ը Միլանի Պոլդի-Պեցցոլի թանգարանից, որոնք առաջ համարվում էին նրա վաղ շրջանի աշխատանքներ, այսօր կասկած են հարուցում մի շարք հետազոտողների մոտ։
Ջովաննի Բելլինիի կենսագրության մեջ առաջին ճշգրիտ թվականը 1459 թվականի ապրիլի 9 է, երբ նրա մասին հիշատակվել է վենետիկցի նոտար Ջուզեպպե Մոիզիսի մոտ որպես վկա։ Այդ ժամանակ նա արդեն ապրում էր առանձին Սան-Լիո թաղամասում, բայց առաջվա պես աշխատում էր հոր արվեստանոցում, որին օգնում էր կատարել ավելի խոշոր պատվերներ։ Ըստ Ֆրա Վալերիո Պոլիդորոյի վկայության 1460 թվականին նա հոր և Ջենտիլե եղբոր հետ աշխատում էր Գաթեմելատայի դիմանկարի վրա Պադուի Սուրբ-Անտոնիո տաճարում, որը ավաղ չի պահպանվել։
Վենետիկյան գեղանկարչությունը 15-րդ դարում գտնվում էր երկու մշակույթների ազդեցության տակ՝ բյուզանդական և նիդերլանդական։ Բյուզանդական սրբապատկերային դիմանկարների ոգեշնչված վեհությունը և հյուսիսային դպրոցի մանրակրկիտ բնապաշտությունը ծառայեցին որպես վարպետի ստեղծագործական կայացման հիմք։ Որպես մեկ այլ ոգեշնչման աղբյուր ծառայեցին ֆլորենտացի քանդակագործ Դոնատելլոյի աշխատանքները Պադուում։ Սակայն ամենաուժեղ ազդեցությունը Ջովաննիի վրա թողեց Անդրեա Մանտենյայի ստեղծագործությունները, որը դարձել էր Բելլինիների հարազատը՝ 1453 թվականին ամուսնանալով Ջովաննիի քույր Նիկոլոզիի հետ։
Նկարչի վաղ շրջանի աշխատանքներին են վերաբերում մի քանի «Աստվածամայրը մանուկի հետ» նկարների շարքը, 1450-60-ականներին թվագրված «Աստվածամայրը մանուկի հետ» Պավիայի Մալսապինա թանգարանից, «Աստվածամայրը մանուկի հետ» Ջոն Ջոնսի հավաքածուից (Ֆիլադելֆիա), «Լեման Մադոննային»-ը Լեմանի հավաքածուից Նյու-Յորք, որում արդեն տեսանելի է Մանտենյեի ազդեցությունը, ինչպես նաև այսպես ասած «Հունական մադոննային» նկարը Բրերա պատկերասրահից (Միլան)։ Վերջինս այդ շարքում համարվում է անվիճելի գլուխգործոց։ Իր ստեղծվելու պահից սկսած այն զարդարել է Դոժերի պալատը Վենետիկում։ Բրերա պատկերասրահ է ընկել 1808 թվականին՝ Նապոլեոնի կողմից եկեղեցական բռնագրավումների ժամանակ։ Առաջ համարվում էր, որ նկարը արված է բյուզանդական կերպով՝ ոսկեզօծ ֆոնին, սակայն ավելի ուշ ուսումնասիրությունները պարզեցին, որ «Աստծո մայր» և «Քրիստոս» ոսկով մակագրությունները ավելացվել են 16-րդ դարում, ինքը՝ Բելլինին, ի սկզբանե Աստվածամորը պատկերել էր կապույտ երկնքի ֆոնին։
Վենետիկյան տներում պահպանվել է մեծ քանակությամբ բյուզանդական և կրիտո-հունական ծագման սրբապատկերներ, դրանց ազդեցությունը Բելլինիի ստեղծագործական աշխատանքի վրա անվիճելի է. հետազոտողները նշում են բելլինիական մադոննաների «մեղմ անվրդովությունը»` ուղղակիորեն այն կապելով բյուզանդակամ ժառանգության հատկանիշների հետ։ Սակայն հենց նկարի ստեղծման տեխնոլոգիան վերցված է նիդերլանդացի վարպետներից։
Նկարչի ստեղծագործության մյուս թեման էր «Քրիստոսի ողբ»-ը (Պյետա), որի ծագումը նույնպես բխում է բյուզանդական ավանդույթներից։ Բերգամոյի Կարրարա Ակադեմիայի «Պյետա»-ն և Միլանի Պոլդի-Պեցցոլիի թանգարանի «Պյետա»-ն դարձան նկարների ողջ շարքի նախատիպ, որոնք ներկայացնում էին մահացած Քրիստոսի դամբարանից երկինք բարձրացող կիսամարմինը։ Այդ ձևը տարածվեց նաև Վենետիկից դուրս։ «Պյետա»-ն Բերգամոյից շատ ողբերգական է, սակայն նրա գործող անձանց դեմքերը ավելի շուտ հիշեցնում են դիմակներ։ Թեման բոլորովին այլ կերպ է լուծված Կորրերի թանգարանի «Մահացած Քրիստոսը` հրեշտակներով պահված» նկարում։ Նկարի վրա կա կեղծ տարեթիվ, 1499 թվական, և Ալբրեխտ Դյուրերի անվավեր մակագրությունը։ Ստեղծագործությունն ամբողջությամբ ներծծված է Մանտենյեի ոգով, հետազոտողները համարում են, որ այն ստեղծվել է մոտավորապես 1460 թվականին։ Քրիստոսի անկենդան մարմինը կարծես կերտված լինի սառը մարմարից։
-
Բելլինի, Սբ. Հիերոնիմոսը քարոզում է առյուծին (մոտ. 1450). Բիրմինհեմ, Բարբերի ինստիտուտ -
Բելլինի, Հունական մադոննա, 1450-60, Բրերա պատկերասրահ, Միլան -
Ջովաննի Բելլինի Պյետա, մոտ. 1450-55, Կարրերի ակադեմիա, Բերգամո -
Բելլինի, Մահացած Քրիստոսը՝ հրեշտակներով պահված (մոտ. 1460). Կորրերի թանգարան, Վենետիկ
Բելլինի և Մոնտենյա խմբագրել
Անդրեա Մոնտենյայի ազդեցությունը կարելի է տեսնել Բելլինիի մի քանի հայտնի աշխատանքներում։ Դրանցից են օրինակ «Խաչելություն»-ը Վենետիկի Կորրերի թանգարանում, որն առաջ գտնվել է Սան-Սալվատորե եկեղեցում, ճշգրիտ թվագրություն չկա։ Այնտեղ զգացվում է լարվածություն՝ արտահայտված խաչի հետևում տարածված անսովոր բնապատկերով։ Նախկինում «Խաչելություն»-ը վերագրում էին Էրկոլե դե Ռոբերտիին։ Կորրերի թանգարանի «Կերպանափոխություն» կոմպոզիցիայում պատկերված են Եղյան ու Մովսեսը Քրիստոսի կողքին Թաբոր լեռան վրա, իսկ ներքևում՝ կատարվածից զարմացած Պետրոս, Հակոբ և Հովհաննես առաքյալները։ Նկարը երկար ժամանակ համարվել է՝ Մոնտենյայի աշխատանքը, նրանց կատարման եղանակները այդ շրջանում շատ մոտ են եղել։ Մեկ այլ «Կերպարանափոխություն»` կատարված նշանակալիորեն ավելի ուշ, պահվում է Նեապոլի Կապոդիմոնտե թանգարանում։ Նրա վրա կա մակագրություն Ioannes Belli/nus me pinxit, այն թվագրված է՝ 1490-95 թվականներ։
Երկու նկարիչների փոխհարաբերությունները հասկանալու համար ավելի էական աշխատանքներ են համարվում «Աղոթք գավաթի համար»-ը Լոնդոնի ազգային պատկերասրահում և «Տաճար բերելը» Վենետիկի Քվերինի Ստամպալի թանգարանում։ «Աղոթք գավաթի համար»-ը շատ նման է Մոնտենյայի համանուն աշխատանքին նույն պատկերասրահից, և նախկինում այդ երկու աշխատանքներն էլ վերագրվում էին նրան։ Այնտեղ կարելի է տեսնել կարծրացած, մեռած մթնոլորտ և մերկ, գրեթե բուսականությունից զուրկ բնապատկեր, որը առաջացնում է զգացողություն՝ թե ժամանակը կանգ է առել։ Հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ բնապատկերի մեծ մասը վերցված էր Ջովաննիի հոր՝ Յակոպո Ջովաննիի ծոցատետրից։
Երկու վարպետներին համեմատելու հնարավորություն է տալիս նաև «Տաճար բերելը» թեմայով երկու նկարները։ Նրանցից մեկը՝ նկարված Բելլինիի կողմից, պահպանվում է Վենետիկի Քվերինի Ստամպալի պատկերասրահում, մյուսը՝ Մանտենյայի ստեղծածը, Բեռլինի պետական թանգարանում։ Նրանք նման են կոմպոզիցիայով և ունեն նույն թեմատիկան. առաջին պլանում Աստվածամայրը մանկան հետ և ծեր քահանան։ Նրանց շրջապատող անձանց մասին հետազոտողները տարբեր ենթադրություններ են անում։ Արվեստաբանների մի մասը շարունակում է պնդել, որ Բելլինին իր տարբերակում ներկաների մեջ պատկերել է մորը՝ Աննա Ռինվերսին, քրոջը՝ Նիկոլոզիային, հորը՝ Յակոպոյին, իսկ աջ կողմից՝ Անդրեա Մոնտենյային և իրեն։ Մոնտենյայի նկարը հավանաբար հայտնվել է Բելլինիի նկարից հետո։ Նրա մեջ գործող անձիք փակված են հանդիսատեսից պատկերված տեսարանը անջատող շրջանակի մեջ։ Նրանք սառած են և կարծես ամենքն ապրում են իրենց առանձին կյանքով։ Բելլինիի նկարում նրանք կազմում են մարդկային և ավելի դինամիկ բազմություն։ Քննադատները չունեն միասնական կարծիք նկարի թվագրության վերաբերյալ։
.jpg)
Մանտենյայի ուժեղ ազդեցության շրջանին են դասվում նաև «Քրիստոսի օրհնությունը» Լուվրից, Փարիզ, որը նկարված է 1460 թվականից ոչ շատ ուշ, և հրաշալի «Պյետա»-ն Բրերի թանգարանից, Միլան։ Վերջին աշխատանքում Բելլինին պատկերել է ցածրիկ եզրապատի մոտ մահացած Քրիստոսին, որի մարմինը պահում են Աստվածամայրն ու Հովհաննեսը։ Եզրապատին նկարիչը արել է լատիներեն մակագրություն HAEC FERE QUUM GEMITUS TURGENTIA LUMINA PROMANT / BELLINI POTERAT FLERE JOANNIS OPUS (Երբ այս ուռած աչքերը հառաչանքներ կհարուցեն, Ջովաննի Բելլինիի ստեղծագործությունը կկարողանա արցունքներ կորզել)։ Հետազոտողները նշում են, որ այդ խոսքերը, որոնք վերցված են Սեքստա Պրոպերցիայի «Էլեգիա» գրքից, վկայում են նկարչի լուրջ աստվածաբանական պատրաստվածության մասին։
Հասուն տարիներ խմբագրել
1460-ական թվականներին Ջովաննին դառնում է հայտնի վարպետ և սկսում է ստանալ հեղինակավոր պատվերներ եկեղեցական բեմերի համար։ 1460-1464 թվականներին նա մասնակցում էր Սանտա-Մարիա դելա Կարիտա եկեղեցու բեմի կառուցմանը։ Այդ եկեղեցին 15-րդ դարում վերակառուցվում էր, և չորս տոհմական բեմերի համար Բելլինիին պատվիրվեց չորս եռանկար. «Սբ. Լավրենտիի եռանկար», «Սբ. Սեբաստիանի եռանկար», «Աստվածամոր եռանկար» և «Սբ. Ծննդի եռանկար»։ Այսօր դրանք բոլորը պահվում են Վենետիկի Ակադեմիայի պատկերասրահում։ Հետազոտողները համարում են, որ այդ բեմերը մեծ մասամբ նկարել են այլ նկարիչներ, իսկ Ջովաննիին պատկանում է միայն մտահղացումը։ Կասկած չի հարուցում միայն «Սբ. Սեբաստիանի եռանկարը», որն ամբողջությամբ համարվում է Ջովաննի Բելլինիի ձեռքի աշխատանքը։
Վարպետի հաջորդ խոշոր աշխատանքը Սուրբ Վինչենցո Ֆերրերայի եռանկարն էր Սանտի Ջովաննի է Պաոլո եկեղեցում։ Սուրբ Վինչենցոյի բեմի կառուցումն սկսվեց 1464 թվականի հունվարից։ Այդ մասին պահպանվել է փողի ստացական «pro fabrica altaris Sancti Vincentii» (Սբ. Վինչենցոյի բեմի կառուցման համար)` տրված Ջովաննի դ'Մարինո եկեղեցու այն ժամանակվա ավագ քահանա ոմն Օլրիկուս դ'Արջենտինայի կողմից։ Հավանաբար գեղանկարչական աշխատանքները հետևել են անմիջապես դրանից հետո։ Սբ. Վինչենցո Ֆերրերը իսպանացի սուրբ էր, դոմինիկյան շքանշանի ականավոր գործիչ։ Նա հայտնի էր որպես տաղանդավոր բանավիճող, հոգևորական և կրքոտ քարոզիչ, իսկ այնուհետև` որպես Բենեդիկտ 13-րդ պապի կատաղի հակառակորդ։ 1455 թվականին Վինչենցոն օրինականացվեց, ինչից հետո շքանշանը սկսեց զբաղվել լայն քարոզչությամբ և նրա պաշտամունքի ամրապնդմամբ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France Giovanni Bellini (1430?-1516) (ֆր.) — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 Giovanni Bellini
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 http://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=Giovanni+Bellini&role=&nation=&prev_page=1&subjectid=500019244
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 https://rkd.nl/explore/artists/6267
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 https://en.isabart.org/person/28781
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 RKDartists (նիդերլ.)
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Kunstindeks Danmark (դան.)
- ↑ 10,0 10,1 10,2 BeWeB
- ↑ https://www.britannica.com/biography/Giovanni-Bellini-Italian-painter
- ↑ https://www.getty.edu/art/collection/artists/2974/giovanni-bellini-italian-about-14311436-1516/
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջովաննի Բելլինի» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 365)։ 
|