Վիքիպեդիա

Ջոն Ջեյմս Օդյուբոն

ամերիկացի թռչնաբան, բնագետ և նկարիչ

Ջոն Ջեյմս Օդյուբոն (անգլ.՝ John James Audubon, ծննդյան անուն՝ Ժան Ռաբին, ապրիլի 26, 1785(1785-04-26)[1][2][3][…], Լես Կայես, Սան Դոմինգո[4][5] - հունվարի 27, 1851(1851-01-27)[1][2][6][…], Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4][5]), ամերիկացի թռչնաբան, բնագետ և նկարիչ։ Նա հատկապես հայտնի է ամերիկյան բոլոր թռչունների վերաբերյալ իր լայնածավալ աշխատություններով և թռչունների մանրամասն նկարներով՝ նրանց բնական միջավայրում։ Նրա գլխավոր աշխատությունը՝ «Ամերիկայի թռչունները» (1827–1839 թթ.) պատկերազարդ գունագեղ գիրքը համարվում է երբևէ շարադրված ամենահրաշալի թռչնաբանական աշխատություններից մեկը։ Օդյուբոնը հայտնաբերել է ամերիկյան թռչունների 25 նոր տեսակներ։

Ջոն Ջեյմս Օդյուբոն
անգլ.՝ John James Audubon և ֆր.՝ Jean‐Jacques Audubon
Դիմանկար
Ծնվել էապրիլի 26, 1785(1785-04-26)[1][2][3][…]
ԾննդավայրԼես Կայես, Սան Դոմինգո[4][5]
Մահացել էհունվարի 27, 1851(1851-01-27)[1][2][6][…] (65 տարեկան)
Մահվան վայրՆյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4][5]
ԳերեզմանTrinity Church Cemetery and Mausoleum
Քաղաքացիություն ԱՄՆ և  Ֆրանսիա
ԵրկերOsprey and the Otter and the Salmon? և Ամերիկայի թռչուններ
Մասնագիտությունբուսաբան, թռչնաբան, նկարիչ, կենդանաբան, կենսաբան, գիտական պատկերազարդող, գրող, լուսանկարիչ, գծանկարիչ, նկարիչ-փորագրող և բնագետ
ԱմուսինLucy Audubon?[7]
Ծնողներմայր՝ Jeanne Rabine?
ԱնդամությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն, Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Էդինբուրգի թագավորական ընկերություն[8] և Լոնդոնի Լինեական ընկերություն
ԵրեխաներJohn Woodhouse Audubon?[9], Victor Gifford Audubon?[9], Lucy Audubon? և Rose Audubon?
Ստորագրություն
Изображение автографа
 John James Audubon Վիքիպահեստում

Վաղ կյանք խմբագրել

Օդյուբոնը ծնվել է Հայիթիի Սեն Դոմինգ ֆրանսիական գաղութի Լես Կայես քաղաքում[10] , որտեղ նրա հայրը շաքարեղեգի պլանտացիայի սեփականատեր էր։ Օդյուբոնը ծնվել է հոր՝ ֆրանսիացի նավատորմի նախկին լեյտենանտ Ժան Օդյուբոնի և նրա 27-ամյա աղախնու՝ Ժանի Ռաբինի կապի արդյունքում[11][12] : Նրանք տղային կոչեցին Ժան Ռաբին[12]։ Երբ Ժանը մի քանի տարեկան էր, մայրը մահացավ արևադարձային ինչ-որ հիվանդությունից, որից տառապում էր կղզի տեղափոխվելուց ի վեր։ Հայրը, որ մինչ այդ արդեն բազմաթիվ խառնածին երեխաներ ուներ՝ որոշներն իր մուլատ տնտեսուհուց՝ Քեթրին Սանի Բուֆարից, Ժանիի մահից հետո վերականգնում է հարաբերությունները Բուֆարի հետ, որն էլ ստանձնում է փոքրիկ Ժանի խնամքը[13]։ Սեն Դոմինգում գաղութարարների և ստրուկների միջև աճող լարվածությունը ստիպում են ավագ Օդյուբոնին վերադառնալ Ֆրանսիա, որտեղ նա դառնում է Ֆրանսիայի հանրապետական գվարդիայի անդամ։ 1791 թվականին նա կազմակերպում է իր սպիտակամորթ երեխաների՝ Ժանի և Մագի տեղափոխվելը Ֆրանսիա[14][15][16]։ Երեխաները մեծանում են Նանտի մոտ՝ Քոերոն (ֆր.՝ Couëron) գյուղաքաղաքում, Օդյուբոնի և նրա ֆրանսուհի կնոջ՝ Ան Մոնե Օդյուբոնի ընտանիքում, որի հետ նա ամուսնացել էր նախքան Հայիթի գնալը։ 1974 թվականին նրանք օրինականացնում են երեխաների կարգավիճակը և համապատասխանեցնում իրենց ֆրանսիական կեցությանը[15]։ Տղային անվանակոչում են Ժան Ժակ, իսկ աղջկան՝ Ռոզ[17]։ Երբ 1803 թվականին 18-ամյա Օդյուբոնը բարձրանում է Միացյալ Նահանգներ ուղևորվող նավի վրա, «անգլիականացնում» է անունը, դարձնելով Ջոն Ջեյմս Օդյուբոն[18]։ Դեռ կյանքի վաղ տարիներին Օդյուբոնը մեծ հետաքրքրություն էր ցուցաբերում բոլոր տեսակի թռչունների նկատմամբ։ Հայրը նույնպես քաջալերում էր որդու սերը բնության հանդեպ։ Ֆրանսիայում երիտասարդ Օդյուբոնը ստացել էր փայլուն կրթություն և դարձել վայելչակազմ և կիրթ երիտասարդ։ Նա նվագում էր սրինգ, դաշնամուր, սովորել էր ձիավարություն, սուսերամարտ և պար։ Սիրում էր ժամերով թափառել վայրի բնության գրկում և այդ զբոսանքներից հաճախ վերադառնում էր թռչունների բներ և ձվեր բերելով, որոնք հետո մեծ ճշտությամբ նկարում էր[19]։ Հայրը որդու համար կանխորոշել էր ծովայինի կարիերա և նույնիսկ 12 տարեկան որդուն ուղարկում է ռազմածովային դպրոց։ Սակայն տղան շուտով հասկանում է, որ անկարող է հաղթահարել ծովային հիվանդությունը՝ երկարատև ծովային ուղևորության ժամանակ։ Ծովային սպաների որակավորման քննությունից ձախողվելուց հետո Օդյուբոնը թեթևացած սրտով վերադառնում է ամուր գետնի վրա և նորից նվիրվում բնությունը հետազոտելուն, կենտրոնանալով թռչունների վրա[20]։

Արտագաղթ Միացյալ Նահանգներ խմբագրել

 
Փնթփնթան աքերիններ «Ամերիկայի թռչունների» 41-րդ պրակ

1803 թվականին Օդյուբոնի հայրը որդու համար կեղծ անձնագիր է ձեռք բերում և ուղարկում նրան Միացյալ Նահանգներ, որպեսզի որդին խուսափի նապոլեոնական պատերազմների մեջ ընդգրկվելուց։ Ավագ Օդյուբոնը նախապես Փենսիլվանիայում, Միլ Գրովում մի կալվածք էր ձեռք բերել, ուր և ուղևորվեց որդին[21][22]։

 
Վայրի հնդկահավ «Ամերիկայի թռչունների» 1-ին պրակ

Հայրը հույս ուներ, որ որդին կզարգացնի կալվածքի արճիճի հանքերի շահագործումը, քանի որ արճիճը անհրաժեշտ էր փամփուշտների արտադրության համար։ Սա նրան կապահովեր շահավետ զբաղվածությամբ[23]։ Միլլ Գրովում Օդյուբոնը հանդիպում է հարևան կալվածքի տիրոջ Ուիլյամ Բեյքվելի և նրա դստեր՝ Լյուսիի հետ։ Հինգ տարի անց նա ամուսնանում է Լյուսիի հետ։ Երիտասարդ զույգը բազմաթիվ ընդհանուր հետաքրքրություններ ուներ, ներառյալ վայրի բնության հետազոտությունները։ Շուտով Օդյուբոնը ձեռնարկում է Ամերիկայի թռչունների ուսումնասիրությունը, որոշելով իր նյութերին կցել թռչունների ավելի իրական պատկերներ, քան մինչ դա անում էին նկարիչները։ Նախ նա սկսում է ճնճղուկազգիներին պատկանող մի փոքրիկ թռչունից՝ (անգլ.՝ phoebe) նրա ոտքին թել կապելով նա պարզում է, որ թռչունը ամեն տարի վերադառնում է բնադրման նույն վայրը։ 1805 թվականին Օդյուբոնը վերադառնում է Ֆրանսիա, որպեսզի Լյուսիի հետ ամուսնանալու համար հոր համաձայնությունը ստանա։ Նա նաև պիտի ընտանեկան բիզնեսին վերաբերվող հարցեր քննարկեր։ Երբ այնտեղ էր, հանդիպում է բնագետ և ֆիզիկոս Շառլ Մարի դը Օրբինին, որը նրան հետազոտության գիտական մեթոդներ է սովորեցնում[24]։ Վերադառնալով Միացյալ Նահանգներ, նա վերսկսում է թռչունների հետազոտությունը և ստեղծում իր սեփական բնագիտական թանգարանը՝ հավանաբար ներշնչված Ֆիլադելֆիայի բնագիտության պատմության մեծ թանգարանից, որի հիմնադիրը Չարլզ Ուիլսոն Փիլն էր։

Ամուսնություն և ընտանիք խմբագրել

 
Լյուսի Բեյքվել Օդյուբոն
 
Կարոլինյան փասիան (այժմ կոչվում է հառաչող աղավնի)

1808 թվականին Օդյուբոնը տեղափոխվում է Կենտուկի, որը շատ արագ բնակեցվում էր։ Վեց ամիս անց նա ամուսնանում է Լյուսի Բեյքվելի հետ, նրանք ունենում են երկու որդի՝ Վիկտոր (1809–1860) և Ջոն Վուդհաուզ (1812–1862) և երկու դուստր, որոնք մահանում են վաղ տարիքում՝ Լյուսին երկու տարեկանում և Ռոուզը ինն ամսականում[25]։ Երկու որդիներն էլ հետագայում օգնում են հրատարակել իրենց հոր աշխատությունները։ Ջոն Վուդհաուզ Օդյուբոնը դառնում է բնագետ, գրող և նկարիչ[26]։

 
Ջոն Ջեյմս Օդյուբոնի տունը Հենդերսոնում, Կենտուկի

Քաղաքացիություն խմբագրել

 
Դարչնագույն արջ

1812 թվականին, Մեծ Բրիտանիայի դեմ սկսված պատերազմի պատճառով Օդյուբոնը այցելում է այն ժամանակվա մայրաքաղաք Ֆիլադելֆիա և Ամերիկայի քաղաքացիություն ընդունում։ Նա ստիպված հրաժարվում է ֆրանսիական քաղաքացիությունից։

Պարտքի տակ ընկնելը խմբագրել

Ֆիլադելֆիայից Կենտուկի վերադառնալով Օդյուբոնը պարզում է, որ առնետները կերել են իր նկարների ամբողջ՝ երկու հարյուր նկարից բաղկացած հավաքածուն։ Շաբաթներ տևած ընկճախտից հետո նա կրկին վերադառնում է դաշտեր, որոշելով նորից նկարել՝ այս անգամ ավելի մասնագիտորեն[27]։ 1812 թվականի պատերազմը խառնում է Օդյուբոնի Նոր Օրլեան գնալու և այնտեղ բիզնես հիմնելու ծրագրերը։ Լյուսիի եղբոր հետ համագործակցելով նա Հենդերսոնում առևտրային գործ է հիմնում և 1812 թ.-ից մինչև 1919 թվականները վայելում բիզնեսի տված եկամուտները։ Միաժամանակ Օդյուբոնը հող և ստրուկներ է ձեռք բերում և ալրաղաց հիմնում։ 1819 թվականից հետո Օդյուբոնը սնանկանում է և բանտ ընկնում պարտքերի պատճառով։ Միակ սփոփանքն այնտեղ և մի փոքր գումար վաստակելու հույսը մահվան դատապարտվածների դիմանկարները նկարելն էր[28]։

  Սիրտս ցավից ծանրանում էր, որ չէի կարողանում իմ սիրելիների ապրուստը հոգալ, բայց նույնիսկ այդ դժնդակ օրերին ես զարգացնում էի իմ այնքան սիրելի կարողություններն ու տաղանդը  

[29]

Թռչնաբանական կարիերա խմբագրել

Բանտից դուրս գալուց հետո Օդյուբոնը ձեռքն է առնում հրացանը և ներկերի արկղիկը և օգնականի ուղեկցությամբ ճանապարհվում Միսսիսիպի։ Նա որոշել էր գտնել և նկարել Ամերիկայի բոլոր թռչուններին իր հավաքածուն վերջնականապես հրատարակության հանձնելու համար։ Նրա նպատակը ամերիկացի բանաստեղծ և թռչնաբան Ալեքսանդր Վիլսոնին[30] գերազանցելն էր։ 1820 թվականին Օդյուբոնը ճանապարհորդում է դեպի Միսսիսիպի, Ալաբամա և Ֆլորիդա՝ որոնելու փետրավորների նոր տեսակներ։ Հետևյալ ամառ նա տեղափոխվում է Լուիզիանա, Օկլի պլանտացիայի սեփականատերերի դստերը նկարչության դասեր տալու։ Չնայած ցածր վարձատրությանը, աշխատանքը գոհացնող էր, քանի որ նա բավական ժամանակ ուներ թափառելու և նկարելու շրջակա անտառներում:Հետագայում պլանտացիան պահպանվեց որպես Օդյուբոնի պատմական կենտրոն։ Օդյուբոնն իր ապագա աշխատությունը կոչեց «Ամերիկայի թռչունները»։ Նա փորձում էր օրը մեկ էջ նկարազարդել։ Նոր հայտնագործված տեխնոլոգիաներով նկարելուց հետո, նա որոշեց, որ իր նախկին գործերը կատարյալ չեն և նորից նկարեց դրանք[31] : Նա որսորդներ էր վարձել, որպեսզի նրանք թռչունների նոր տեսակներ բռնեն իր համար։ Օդյուբոնը հասկանում էր, որ այդ հսկայական աշխատանքը առ ժամանակ կտրելու էր իրեն ընտանիքից։

«Ամերիկայի թռչունները» խմբագրել

Կնոջ աջակցությամբ 1826 թվականին, 41 տարեկան հասակում Օդյուբոնն ուղևորվում է Եվրոպա՝ իր հետ տանելով երեք հարյուր նկարներից բաղկացած իր հավաքածուն և մի քանի երաշխավորական նամակներ։ Հենց այդ նամակների շնորհիվ էլ նա ձեռք է բերում ժամանակի նշանավոր անգլիացիների ուշադրությունը։

  Ես այնտեղ այնպիսի ընդունելություն գտա, որ չէի երազել իմ ամենաոգևորիչ երազներում անգամ։  

[32]

 
Ամերիկյան ֆլամինգո, Ջոն Օդյուբոն, Բրուկլինի թանգարան
 
Ամերիկյան ագռավ, Ջոն Օդյուբոն, Բրուկլինի թանգարան

Անգլիացիները հիացած էին ամերիկյան վայրի բնության և դրա բնակիչների Օդյուբոնի պատկերներով։ Անգլիայում և Շոտլանդիայում ճանապարհորդելու ընթացքում նա մեծ ընդունելություն է գտնում և բավական գումար է ձեռք բերում հրատարակելու «Ամերիկայի թռչունները»։ Այս մոնումենտալ աշխատությունը ներառում էր 435 նկարներ, որոնք պատկերում էին թռչունների ավելի քան յոթ հարյուր տեսակներ[33][34]։ Էջերը դասավորված էին այնպիսի վարպետությամբ, կարծես ընթերցողը վիզուալ զբոսանք էր կատարում Ամերիկայում[35]։ Առաջին և թերևս ամենահայտնի պատկերը վայրի հնդկահավի նկարն է։ Աշխատությունը տպագրելու համար պահանջվեց հարյուր տասնհինգ հազար վեց հարյուր քառասուն դոլար, որը Օդյուբոնը վճարեց ցուցահանդեսներից և իր որսած կենդանիների մորթիների վաճառքից գոյացած գումարով։ Օդյուբոնի աշխատությունը հսկայական հաջողություն ձեռք բերեց։ Տասնչորս տարի պահանջվեց նախագիծը կյանքի կոչելու համար, ներառյալ նրա մանրակրկիտ հետազոտությունները և տքնաջան ու զգուշորեն ծրագրված կազմակերպչական աշխատանքները։

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 John James Audubon (նիդերլ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 https://americanart.si.edu/artist/john-james-audubon-168
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 RKDartists (նիդերլ.)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 John James Laforest Audubon // Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2017. — ISBN 978-0-19-977378-7 — doi:10.1093/BENZ/9780199773787.ARTICLE.B00008599
  7. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  8. ↑ http://www.rse.org.uk/wp-content/uploads/2016/11/all_fellows.pdf
  9. ↑ 9,0 9,1 Union List of Artist Names — 2021.
  10. ↑ Nelson, Randy F. The Almanac of American Letters. Los Altos, California: William Kaufmann, Inc., 1981: 26. ISBN 0-86576-008-X
  11. ↑ Rhodes, Richard John James Audubon: The Making of an American, New York: Alfred A. Knopf, 2004, p. 4, accessed April 26, 2011.
  12. ↑ 12,0 12,1 Souder, 2005, p. 18
  13. ↑ Souder, 2005, p. 19
  14. ↑ Rhodes, JJ Audubon (2004), p. 6
  15. ↑ 15,0 15,1 Souder, 2005, p. 20
  16. ↑ Shirley Streshinsky, Audubon: Life and Art in the American Wilderness, Villard Books, New York, 1993, ISBN 0-679-40859-2, p. 13
  17. ↑ Stanley Clisby Arthur, Audubon" An Intimate Life of the American Woodsman (Pelican Publishing, 1937), page 478
  18. ↑ Rhodes, John James Audubon (2004), pp. 3–4
  19. ↑ Streshinsky, 1993, p. 14
  20. ↑ Streshinsky, 1993, p. 16–17
  21. ↑ Sharpe, Mary Rozier and James, Louis, Between the Gabouri, History of the Rozier Family, 1981
  22. ↑ Rhodes, John James Audubon (2004), p.
  23. ↑ Streshinsky, 1993, p. 24
  24. ↑ Streshinsky, 1993, p. 39
  25. ↑ "John James Audubon Timeline", American Masters, PBS. Retrieved February 7, 2009.
  26. ↑ Appletons' annual cyclopaedia and register of important events of the year: 1862. New York: D. Appleton & Company. 1863. էջ 672.
  27. ↑ Rhodes, 2004, p. 116
  28. ↑ Ford, 1969, p. 85
  29. ↑ Rhodes, 2004, p. 143
  30. ↑ Ford, 1969, p. 25
  31. ↑ Rhodes, 2004, p. 209
  32. ↑ Rhodes, 2004, p. 261
  33. ↑ Mearns, B. & R., John Kirk Townsend: Collector of Audubon's Western Birds and Mammals (2007)
  34. ↑ Townsend, John Kirk, Excursion to the Oregon, Edinburgh: W. and R. Chambers, 1846
  35. ↑ Rhodes, 2004, p. 303
 Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջոն Ջեյմս Օդյուբոն» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջոն Ջեյմս Օդյուբոն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ջոն_Ջեյմս_Օդյուբոն&oldid=9773408» էջից