Վիքիպեդիա

Ջեյմս Ռենդի

կանադացի ամերիկյան աճպարար և գիտական սկեպտիկ

Ջեյմս Ռենդի ծնունդով՝ Ռենդալլ Ջեյմս Հեմիլտոն Ցվինգե (անգլ.՝ James Randi, Randall James Hamilton Zwinge, օգոստոսի 7, 1928(1928-08-07)[1], Տորոնտո, Կանադա - հոկտեմբերի 20, 2020(2020-10-20)[2][3], Պլանտեշյն, Բրովարդ շրջան, Ֆլորիդա, ԱՄՆ), կանադա-ամերիկյան[7] իլյուզիոնիստ և գիտական սկեպտիկ[8][9][10]։ «Պարանորմալ երևույթների մասին հայտարարությունների գիտական հետաքննության կոմիտեի» (CSICOP) հիմնադիրներից մեկն է և Ջեյմս Ռենդի կրթական հիմնադրամի հիմնադիրը (անգլ.՝ JREF), Բրայթս շարժման հայտնի մասնակից[11]։

Ջեյմս Ռենդի
անգլ.՝ James Randi
Ծննդյան անունանգլ.՝ Randall James Hamilton Zwinge
Ծնվել էօգոստոսի 7, 1928(1928-08-07)[1]
ԾննդավայրՏորոնտո, Կանադա
Վախճանվել էհոկտեմբերի 20, 2020(2020-10-20)[2][3] (92 տարեկան)
Վախճանի վայրՊլանտեշյն, Բրովարդ շրջան, Ֆլորիդա, ԱՄՆ
Մասնագիտությունփիլիսոփա, ձեռնածու-աճպարար, գրող և աճպարար
Քաղաքացիություն Կանադա և  ԱՄՆ
ԿրթությունԿիրակնօրյա դպրոց
Գրական ուղղություններաթեիզմ
ԱնդամակցությունBrights movement?
Պարգևներ
ԱմուսինDeyvi Orangel Peña Arteaga?
Изображение автографа
Կայքrandi.org
Ջեյմս Ռենդի Վիքիքաղվածքում
 James Randi Վիքիպահեստում
Ջեյմս Ռենդիի ձայնը
CSICOP 2016

Կենսագրություն

խմբագրել

Ջեյմս Ռենդին ծնվել է 1928 թվականի օգոստոսի 7–ին Կանադայի Օնտարիո նահանգի Տորոնտո քաղաքում և եղել է ընտանիքի երեք երեխաներից ամենամեծը։ Հեծանվով վթարի ենթարկվելուց հետո տղան 13 ամիս գիպսի մեջ է անցկացրել, և չնայած բժիշկները պնդում էին, թե նա երբեք չի կարող քայլել, բայց ապաքինվել է՝ հերքելով բոլոր հոռետեսական կանխատեսումները։ Ռենդին վնասվածքներից ապաքինման ընթացքում կարդացել է շատ գրականություն և հետաքրքրվել է իլյուզիոնիզմով։

17 տարեկանում Ջեյմս Ռենդին թողել է ուսումը և սկսել է աճպարարություն անել փողոցային ներկայացումների ժամանակ։ Ավելի ուշ, աշխատելով ֆիլիպինյան գիշերային ակումբներում և Ճապոնիայում, Ռենդին ականատես է եղել բազմաթիվ հնարքների, որոնք իլյուզիոնիստները ներկայացնում էին որպես հրաշք։

Գործունեություն

խմբագրել

1946 թվականին Ջեյմս Ռենդին սկսել է իր՝ իլյուզիոնիստի մասնագիտական գործունեությունը։ Սկզբնական շրջանում հանդես է եկել որպես Ռենդալ Ցվինգե, այնուհետև սկսել է աշխատել Ամազինգ Ռենդի (The Amazing Randi, բառացի՝ ապշեցուցիչ Ռենդի) բեմական կեղծանվամբ։

1956 թվականին նա հայտնվել է «Այսօրվա շոու» (The Today Show) հաղորդման թողարկումներից մեկում, իսկ 1960-ականների կեսերին «Ռենդիի զարմանալի շոու» (The Amazing Randi Show) հաղորդումը վարել է նյույորքյան ռադիոյում։ Արդեն 1960-ական թվականների վերջին և 1970-ական թվականների առաջին կեսին նա հանդես է եկել ամերիկյան հեռուստահաղորդումներում՝ որպես իլյուզիոնիստ։ Էլիս Քուփերի 1973-1974 թվականների շրջագայության ժամանակ Ռենդին կատարել է ատամնաբույժի և դահիճի դեր, ինչպես նաև հանդես է եկել բեմական ռեկվիզիտի մի մասի, այդ թվում գիլիոտինի ստեղծողը։

Պարանորմալ բացահայտում

խմբագրել

1970-ական թվականներից Ռենդին զբաղվել է պարանորմալ երևույթների, հրաշքների, հոգեկան ունակությունների մասին հաղորդումների հրապարակային բացահայտմամբ։ Առավել մեծ հնչեղություն ստացածներից է 1972 թվականի պատմությունը, երբ Ռենդին դեմ է արտահայտվել այդ պահին փառքի գագաթնակետին գտնվող Ուրի Գելլերին, որի խաղացանկի ամենահաջողված համարը հայացքի ուժով գդալի ծռելն էր։ Ռենդին հայտարարել է, որ համարը սովորական հնարք է, և հեռուստաստուդիայի անձնակազմին, որտեղ ելույթ էր ունենալու Գելլերը, խորհուրդ է տվել` ինչպես բացառել խաբեության հնարավորությունը։ Հետագայում Ռենդին բազմիցս հանդես է եկել Գելլերի դեմ՝ բացահայտելով նրան որպես շառլատանի։ Գելլերը 19 անգամ հրապարակայնորեն սպառնացել է Ռենդիին դատական հայցով, վեց դեպքերում հայցերն իսկապես ներկայացվել են և հասել դատարան, բայց ոչ մի դեպքում Գելլերին չի հաջողվել Ռենդիից փոխհատուցում կամ թեկուզ փոքր գումար ստանալ։

1970-ական թվականներին Ջեյմս Ռենդին ընդունել է «Պարանորմալ երևույթների վերաբերյալ հայտարարությունների գիտական հետաքննության կոմիտեի» կազմակերպմանն ու աշխատանքին մասնակցելու հրավերը[12]։

1983 թվականին Ռենդին հրապարակավ հայտարարել է, որ իր նախաձեռնությամբ իր երկու գործընկերները՝ պրոֆեսիոնալ իլյուզիոնիստները, ներթափանցել են Վաշինթոնի Սենտ Լուիս համալսարանի այսպես կոչված «պսի-լաբորատորիա»՝ որպես փորձարարներ, այնտեղ ստուգումներ են անցել և նրանց երևակայական էքստրասենսորային ունակություններն իսկական են ճանաչվել[13][14]։ Բազմամիլիոնանոց բյուջե ունեցող լաբորատորիան իրականցրել է տելեկինեզի, հեռուստահաղորդման և պարանորմալ ունակությունների հետազոտության նախագիծ, հետազոտողները պնդում էին, որ թեստավորման մեթոդիկան կատարյալ է և անհնար է խաբել։ Ռենդին ծաղրել է «գիտնականներին», ովքեր չեն կարողացել տարբերել կեղծ աճպարարներին էքստրասենսներից[15]։ Այդ սկանդալից հետո ԱՄՆ–ում փակվել են պարանորմալ հետազոտությունների ֆինանսավորման բազմաթիվ ծրագրեր[16][17][18]։

Գրական գործունեություն

խմբագրել
 
ԱՆգլիական ITV անկախ հեռուստատեսության «James Randi, Psychic Investigator» սերիալի գովազդային պաստառ

Ջեյմս Ռենդին մի քանի գրքերի հեղինակ է։ Այսպես, 1982 թվականի իր «Ճշմարտությունը Ուրի Գելլերի մասին» (The Truth About Uri Geller) գրքում նա կասկածի է ենթարկում Ուրի Գելլերի պարանորմալ ունակությունները և պնդում է, որ գդալի ճկմամբ հնարքը կարող է կատարել ցանկացած աճպարար՝ օգտագործելով որոշակի մանիպուլիացաներ։

1992 թվականին լույս է տեսել նրա «Կախարդանք» (Conjured) աշխատանքը, որն իր մեջ ներառում է մի քանի հայտնի իլյուզիոնիստների կենսագրություններ։

Ջեյմս Ռենդին հիվանդ էր քաղցկեղով․ 2009 թվականի հունիսին նրա մոտ ախտորոշվել է հաստ աղիքի չարորակ նորագոյացություն[19]։ 2010 թվականին նա հայտարարել է, որ բուժումը հաջող է անցել և ինքն այժմ առողջ է[20]։

2010 թվականի մարտին դիտելով «Հարվի Միլք» ֆիլմը՝ կատարել է քամինգ աութ՝ որպես բաց գեյ։

Ջեյմս Ռենդին մի շարք գրքերի հեղինակ է՝ այդ թվում նաև «Ոգեհարցության և գերբնականության առեղծվածայնացման նկրտումների, խարդախությունների և մոլորեցումների հանրագիտարան» տեղեկագիրքը (An Encyclopedia of Claims, Frauds, and Hoaxes of the Occult and Supernatural)[21]։

Ջեյմս Ռենդի հիմնադրամ

խմբագրել

1996 թվականին արդեն նախկին իլյուզիոնիստը հիմնադրել է Ջեյմս Ռենդի կրթական հիմնադրամը, որն աջակցում է երիտասարդների աշխարհայացքի ձևավորմանն ուղղված կրթական ծրագրերին, հրատարակում է գրականություն, օգնում՝ ուսումնական ծրագրերի ստեղծմանը։ Հիմնադրամը տարեկան մի քանի հազար ԱՄՆ դոլարի ընդհանուր չափով պարգևավճարներ է վճարում ամերիկացի աշակերտներին լավագույն աշխատանքների համար, որոնք ցույց են տալիս այդ աշխատանքի հեղինակի գիտական ներուժը՝ ընտրված գիտական ուղղության քննադատական մոտեցման հետ միասին[22]։

Հիմնադրամն զբաղվում է նաև պարանորմալ երևույթների մասին հաղորդումների ուսումնասիրությամբ և ստուգմամբ։ Այն մեկ միլիոն դոլարի չափով մրցանակ է երաշխավորում յուրաքանչյուրին, ով կկարողանա ցուցադրել էքստրասենսորային, պարանորմալ կամ գերբնական բնույթի ցանկացած հմտություն լաբորատոր հսկողության պայմաններում[23]։ Այսօրվա դրությամբ ոչ մեկին չի հաջողվել մրցանակ ստանալ[24]։

Քննադատություն

խմբագրել
 
Ռենդին ցույց է տալիս հոգեբանական վիրահատություն ITV-ի «Ջեյմս Ռենդին հոգեբանական հետազոտող» սերիալում 1991 թվական Open Media շարք

Լիլի Բլաքը «Էքստրասենսերի բոլոր գաղտնիքները» գրքում նշել է․

  Հնարավոր է երկու տարբերակ․ կամ պարանորմալ ընդունակություններ ընդհանրապես գոյություն չունեն, կամ Ջեյմս Ռենդի հիմնադրամում փորձարկումներն այնպես են կազմակերպում, որ գործնականում անհնար է ապացուցել արտասովոր ունակությունների առկայությունը․․․  

Մեդիում Ռոզմարի Ալտեյը CNN–ին տված հարցազրույցում կասկած է հայտնել, որ մրցանակային ֆոնդն ընդհանրապես գոյություն ունի, ինչը նշանակում է, որ նույնիսկ հաղթանակի դեպքում գումարը չի վճարվի[25]։

Ստյուարդ Գորդոնն իր «Պարանորմալ երևույթների հանրագիտարան» գրքի 377 էջում նշել է․

  Պարահոգեբաններ Հարոլդ Պատհոֆը և Ռասել Թարգը Ռենդիի զեկույցի 28 էջերում 24 փաստական սխալներ են գտել, որոնք նվիրված էին Ուրի Գելլերի ուժերի՝ Ստենֆորդի հետազոտությունների ինստիտուտում (СИИ) կատարված ստուգումներին՝ կապված նրա «Ուրի Գելլերի մոգությունը» գրքի հետ։ Պարզվել է, որ «յուրաքանչյուր օրինակում Ռենդին, փորձելով հերքել СИИ–ի փորձերը, եկել է «սողանցքների» գոյության վարկածին, որն իրականում չի եղել» <…>։ Այս ոլորտում լուրջ հոգեկան հետազոտությունների վրա նրա գովազդված հարձակումները շարունակվում են։ Օրինակ, իր վերջին «Ալֆա» նախագծով նա երկու երիտասարդների, որոնք, իբր, ունեն պսի–ունակություններ, ուղարկել է հոգեկան հետազոտությունների Մագդոնելա լաբորատորիա, և գիտնականները, բնականաբար, հանդես են եկել Ռենդիին ձեռնտու եզրակացություններով։  

Պարգև

խմբագրել

Ջեյմս Ռենդիի պատվին աստերոիդը անվանվել է (3163) Ռենդի - 3163 Randi (1981 QM)[26]։

Պատկերասրահ

խմբագրել
  •  
    Ջեյմս Ռենդին գանգ ձեռնափայտով
  •  
    Ջեյմս Ռենդին արժանացել է CSICon մրցանակին 2018 թվական
  •  
    Ռենդին բարձրացնում է Էդի Լուին
  •  
    Հնարք բոլորի համար

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 The Amazing Randi, Famed Magician and Escapologist, Dies at 92 // The Hollywood Reporter / J. Min — LA: Penske Media Corporation, 1930. — ISSN 0018-3660
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 James Randi obituary // The Guardian — United Kingdom: GMG, 1821. — ed. size: 161152 — ISSN 0261-3077
  4. ↑ https://www.macfound.org/fellows/284/
  5. ↑ https://oberhummeraward.at/
  6. ↑ https://www.aps.org/programs/honors/prizes/burton.cfm
  7. ↑ Натурализованный гражданин США с 1987 года.
  8. ↑ Higginbotham, Adam (2014 թ․ նոյեմբերի 7). «The Unbelievable Skepticism of the Amazing Randi» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  9. ↑ Sullivan, Walter (1988 թ․ հուլիսի 27). «Water That Has a Memory? Skeptics Win Second Round» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  10. ↑ Cohen, Patricia (2001 թ․ փետրվարի 17). «Poof! You're a Skeptic: The Amazing Randi's Vanishing Humbug» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  11. ↑ «Биография Д. Рэнди на русскоязычном сайте Движения Брайтс». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  12. ↑ Официальный сайт CSICOP Արխիվացված 2014-03-16 Wayback Machine. С 2006 года название комитета изменено на Committee for Skeptical Inquiry (CSI).
  13. ↑ «James Randi: The Project Alpha Experiment : Free Download, Borrow, and Streaming». Internet Archive (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  14. ↑ Randi, James. «The Project Alpha Experiment: Part 1 The First Two Years». Internet Archive. Internet Archive. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  15. ↑ Thalbourne, Michael (1995 թ․ հոկտեմբեր). «Science Versus Showmanship: A History of the Randi Hoax» (PDF). Journal of the American Society for Psychical Research. 8: 348 – via Internet Archive.
  16. ↑ Gardner, Martin (Summer 1983). «Notes of a Psi Watcher: Lessons of a Landmark PK Hoax» (PDF). Skeptical Inquirer. 7: 16–19.
  17. ↑ RandomPosts. James Randi and Project Alpha (video). YouTube. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
  18. ↑ Truzzi, Marcello (1987). «Reflections on "Project Alpha": Scientific Experiment or Conjuror's Illusion?» (PDF). Zetetic Scholar: 73–98 – via Internet Archive.
  19. ↑ «Randi On (and Off) Chemotherapy». archive.randi.org. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  20. ↑ «"James Randi Speaks Homeopathy Week 2010" on YouTube».
  21. ↑ «An Encyclopedia of Claims, Frauds, and Hoaxes of the Occult and Supernatural». James Randi Educational Foundation. 2006. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 28-ին.
  22. ↑ «Home». JREF (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  23. ↑ Staff, WIRED (2007 թ․ հունվարի 12). «Skeptic Revamps $1M Psychic Prize». Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  24. ↑ «Если вы маг, экстрасенс, телепат, - получите $1,000,000». www.skeptik.net. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  25. ↑ «CNN.com - Transcripts». transcripts.cnn.com. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  26. ↑ «JPL Small-Body Database Browser». ssd.jpl.nasa.gov. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Ջեյմս Ռենդի հոդվածին

Մեդիա

 Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջեյմս Ռենդի» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջեյմս Ռենդի» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ջեյմս_Ռենդի&oldid=9784115» էջից