Պրոմեթիում

քիմիական միացություն

Պրոմեթիում (լատին․՝ Prometium), քիմիական տարր է, որի նշանն է Pm, տարրերի պարբերական համակարգի 6-րդ պարբերության 3-րդ խմբի արհեստական ռադիոակտիվ տարր։ Պատկանում է լանթանիդների ընտանիքին։ Կարգահամարը՝ 61, ստացվել են 141-154 զանգվածի թվերով իզոտոպներ, որոնցից ամենակայունն է 145 Pm(T1/2 = 18 տարի)։

61 Նեոդիմ

Պրոմեթիում Սամարիում

Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգՋրածինՀելիումԼիթիումԲերիլիումԲորԱծխածինԱզոտԹթվածինՖտորՆեոնՆատրիումՄագնեզիումԱլյումինՍիլիցիումՖոսֆորԾծումբՔլորԱրգոնԿալիումԿալցիումՍկանդիումՏիտանՎանադիումՔրոմՄանգանԵրկաթԿոբալտՆիկելՊղինձՑինկԳալիումԳերմանիումԱրսենՍելենԲրոմԿրիպտոնՌուբիդիումՍտրոնցիումԻտրիումՑիրկոնիումՆիոբիումՄոլիբդենՏեխնեցիումՌութենիումՌոդիումՊալադիումԱրծաթԿադմիումԻնդիումԱնագԾարիրՏելուրՅոդՔսենոնՑեզիումԲարիումԼանթանՑերիումՊրազեդիումՆեոդիմՊրոմեթիումՍամարիումԵվրոպիումԳադոլինիումՏերբիումԴիսպրոզիումՀոլմիումԷրբիումԹուլիումԻտերբիումԼուտեցիումՀաֆնիումՏանտալՎոլֆրամՌենիումՕսմիումԻրիդիումՊլատինՈսկիՍնդիկԹալիումԿապարԲիսմութՊոլոնիումԱստատՌադոնՖրանցիումՌադիումԱկտինիումԹորիումՊրոտակտինիումՈւրանՆեպտունիումՊլուտոնիումԱմերիցիումԿյուրիումԲերկլիումԿալիֆորնիումԷյնշտեյնիումՖերմիումՄենդելեևիումՆոբելիումԼոուրենսիումՌեզերֆորդիումԴուբնիումՍիբորգիումԲորիումՀասիումՄայտներիումԴարմշտադտիումՌենտգենիումԿոպեռնիցիումՆիհոնիումՖլերովիումՄոսկովիումԼիվերմորիումԹենեսսինՕգանեսոն
Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ
61Pm
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվՊրոմեթիում / Promethium (Pm), Pm, 61
Ատոմային զանգված
(մոլային զանգված)
144,9127 զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա[Xe] 4f5 6s2
Ատոմի շառավիղ183 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ199 պմ
Իոնի շառավիղ(+3e)111 պմ
Էլեկտրաբացասականություն1,1 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալPm←Pm3+ −2,29В
Օքսիդացման աստիճաններ3
Իոնացման էներգիա
(առաջին էլեկտրոն)
 536,0(5,56) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան1441 Կ
Եռման ջերմաստիճան~3273 Կ
Մոլյար ջերմունակություն27,6[1] Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ19,96 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածքվեցանկյուն
Բյուրեղացանցի տվյալներa=3,65 c=11,65
C/a հարաբերություն3,19
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն(300 Կ) 17,9 Վտ/(մ·Կ)
CAS համարCAS գրանցման համար?
61
Պրոմեթիում
144,913
4f56s2

Պրոմեթիումի կայուն իզոտոպները հայտնի չեն, նրանց մեծ մասը β-ճառագայթողներ են։ f-տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 4s2 4p6 4d10 4f5 5s2 5p6 6s2[2]։

Պատմություն խմբագրել

Բնության մեջ №JSP 61 տարրը հայտնաբերելու փորձերը սկսվել են 20-րդ դարի 20-ական թվականներիցо[3].։ Պրոմեթիումը ՝147Pm և 149Pm առաջինը ստացել են (5-10−6 գ) ամերիկացի քիմիկոսներ Ջ․ Մարինսկին, Լ․ Դլենդենինը և Չ․ Կորիելը (1945)՝ անջատելով ուրանի քայքայման արգասիքներից։

Անվանվել է ի պատիվ հին հունական դիցաբանական հերոս Պրոմեթեոսի։ Միջուկային ռեակտորներում զգալի քանակներով ստացվում է 147Pm (T1/2 = 2,64 տարի), որը կարելի է անջատել գրամներով և պրոմեթիումմ ամենալավ ուսումնասիրված իզոտոպն է։

Բնության մեջ խմբագրել

Բնության մեջ պրոմեթիումը առաջանում է աննշան քանակներով, որպես միջուկային ռեակցիաների արդյունք։ Բնական պրոմեթիումը հայտնաբերվել է 1968 թվակականին և գործնական նշանակություն չունի։

Հատկություններ խմբագրել

Ֆիզիկական խմբագրել

Տարրական պրոմեթիումը առաջին անգամ ստացվև է 1963 թվականին, այն արծաթափայլ, դեղնավուն մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ մոտ 1080 °C, եռմանը՝ 3200 °C, խտությունը՝ 7260 կգ/մ3։ Միացություններում պրոմեթիումի օքսիդացման աստիճանը + 3 է։

Քիմիական խմբագրել

Հայտնի են պրոմեթիումի օքսիդը՝ Pm2O3, հիդրօքսիդը՝ Pm(OH)3, ջրում լուծելի նիտրատը՝ Рm(NO3)3, քլորիդը՝ РmСl3 և այլն։

Բանաձև Սիմետրիա Բյուրեղագրաֆիկ խումբ Ոչ Պիրսոնի սինվոլ a (pm) b (pm) c (pm) Z խտություն,
գ/սմ3
α-Pm վեցանկյուն[4][5] P63/mmc 194 hP4 365 365 1165 4 7.26
β-Pm Խորանարդային համակարգ Fm3m 225 cF4 410 410 410 4 6.99
Pm2O3 Խորանարդ Ia3 206 cI80 1099 1099 1099 16 6.77
Pm2O3 Մոնոցիկլիկ[6] C2/m 12 mS30 1422 365 891 6 7.40
Pm2O3 Վեցանկյուն P3m1 164 hP5 380.2 380.2 595.4 1 7.53

Կիրառություն խմբագրել

Պրոմեթիումը ամենաշատ օգտագործվող (պլուտոնիումից, նեպտունիումից և տեխնիցիումից հետո) արհեստական տարրերից է, որն անջատում են միջուկային ռեակտորների բեկորային մետաղներից։

147Рm օգտագործվում է ատոմական մարտկոցներ պատրաստելու համար, որոնցում տեղի է ունենում β-ճառագայթման էներգիայի փոխարկում էլեկտրականի։ Հեռանկարային է նրանց օգտագործումը ժամացույցներում, լսողական և այլ ռադիոէլեկտրոնային սարքերում[7]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.) Химическая энциклопедия: в 5 т. — Москва: Советская энциклопедия, 1995. — Т. 4. — С. 100. — 639 с. — 20 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8
  2. Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 1233. ISBN 0080379419.
  3. Фигурновский Н. А. Открытие элементов и происхождение их названий. — М.: Наука, 1970.
  4. Pallmer, P.G.; Chikalla, T.D. (1971). «The crystal structure of promethium». Journal of the Less Common Metals. 24 (3): 233. doi:10.1016/0022-5088(71)90101-9.
  5. Gschneidner, K.A., Jr. (2005). «Physical Properties of the rare earth metals». In Lide, D. R. (ed.). CRC Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (86th ed.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 10-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  6. Chikalla, T. D.; McNeilly, C. E.; Roberts, F. P. (1972). «Polymorphic Modifications of Pm2O3». Journal of the American Ceramic Society. 55 (8): 428. doi:10.1111/j.1151-2916.1972.tb11329.x.
  7. Лаврухина А. К., Поздняков А. А. Аналитическая химия технеция, прометия, астатина и франция. — Наука, 1966. — С. 308. стр.118

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել


Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։