Մատնոցուկ
| Մատնոցուկ | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||
| Digitalis
L., (1753)
|
||||||||||||
| Տիպիկ ներկայացուցիչներ | ||||||||||||
Մատնոցուկ ջղավոր (Digitalis nervosa) | ||||||||||||
|
|
Մատնոցուկ[1] (լատին․՝ Digitális ), դիգիտալիս, մատնածաղիկ, պուճպուճա, Ջղախոտազգիների ընտանիքի երկամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի երբեմն՝ կիսաթփերի և թփերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 30 (այլ տվյալներով՝ 36) տեսակ։
Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել
Կոճղարմատը կարճ է։ Ցողունն ամուր է, բարձրություն՝ 40-100 սմ։ Տերևները հերթադիր են, նշտարաձև, ամբողջաեզր, ջղավոր, առաջացնում են արմատամերձ վարդակ։ Ծաղկաբույլը ողկուզանման է, ծաղիկները՝ զանգակաձև, ժանգադեղնավուն, դեղին կամ բաց գորշավուն։ Ծաղկում է հունիս-հուլիսին։ Պտուղը ձվաձև, երկբուն տուփիկ է։ Սերմերը մանր են, դարչնագույն։ Ծաղկապատը հնգանդամ է, պսակը՝ երկշուրթ, հիշեցնում է մատնոցի (այստեղից էլ՝ անվանումը)։ Պտուղը տուփիկ է։ Տարածված է Հյուսիսային կիսագնդում (շուրջ 35 տեսակ, ԽՍՀՄ-ում՝ 6, ՀԽՍՀ-ում՝ 2)։
Հայաստանում խմբագրել
ՀՀ-ում՝ 2 տեսակ՝
- Մատնոցուկ ժանգոտ (D. ferruginea)
- Մատնոցուկ ջղավոր (D. nervosa)։
Տարածում խմբագրել
Տարածված է Արագածոտնի, Լոռու, Տավուշի, Կոտայքի, Սյունիքի և այլ մարզերում։ Աճում է անտառներում, թփուտներում, ճամփեզրերին և այլն։
Նշանակություն և կիրառում խմբագրել
Մատնոցուկի բոլոր տեսակներն էլ թունավոր են։ Սրտի մի շարք հիվանդությունների դեպքում օգտագործվում են մատնոցուկի որոշ տեսակների (խոշորածաղիկ մատնոցուկ, ժանգոտ մատնոցուկ, թունավոր մատնոցուկ և այլն) չորացած տերևները և դրանցից ստացվող պատրաստուկները (գիտալեն, դիգալեն, լանաոզիդ, դիգիցիլեն և այլն), որոնք կարգավորում են սրտի աշխատանքը, արագացնում միզազատությունը, իջեցնում այտուցները։ Մատնոցուկի պատրաստուկներն օգտագործվում են փոշիների, թուրմի, մզվածքի ձևով, բժշկի խիստ հսկողությամբ։ Մշակվում է նաև որպես դեկորատիվ բույս։Մատնացուկները բժշկության մեջ կիրառել են 1775 թվականից, այն էլ միայն մեծ դոզաներով՝ փսխում առաջացնլու նպատակով։ Միայն 18-րդ դարի վերջերին անգլիացի բժիշկ Ուիտերինգին հաջողվեց պարզել, որ մատնացուկն ավելի շուտ միզամուղ է, քան փսխեցնող, և ավելի շուտ սրտային, քան միզամուղ։ Բուժման նպատակով հավաքում են միայն 2–ից ավելի տարիք ունեցող բույսի տերևները, որոնք արագ չորացնում են հով տեղում՝ միջանցուկ քամու տակ, կամ վառարանում՝ 40—60 °C պայմաններում։ Չոր հումքը կազմվում է նախահումքի 20–22 %–ը։ Այն ունի յուրահատուկ հոտ, տհաճ, դառը համ․ պահում են մետաղե կամ ապակե ամաններում` չոր տեղում։ Տերևները տարվա ընթացքում հավաքում են 2 անգամ, առաջինը՝ հուլիսի երկրորդ կեսերից, երբ դեղաբույսը դեռ չի ծաղկած, իսկ երկրորդը՝ լրիվ ծաղկելուց հետո։ Հյութը բարձրացնում է կատուների արյան ճնշումը։ Փոքր դոզաներից մեծանում է ինչպես գորտի, այնպես էլ կատվի սրտի կծկման ամպլիտուդան, միաժամանակ դանդաղում ռիթմը։ Հյութի ազդեցությունից սեղմվում են կատվի մեկուսացված ականջի անոթները, մեծանում պսակաձև անոթների արյան հոսքի ծավալային արագությունը։ Ուշագրավ է եղել այն հանգամանքը, որ հյութի ազդեցության տակ բուժվել է կատուների մոտ փորձնականորեն առաջ բերված միոկարդիտը, դանդաղել է սրտի ռիթմը վերականգնվել նախասիրտ–փորոքային հաղորդականությունը[2]։
Տեսակներ խմբագրել
Ըստ GRIN տվյալների հայտնի է 12 տեսակ[3]
- Digitalis ferruginea L.
- Digitalis grandiflora Mill. [syn. Digitalis ambigua Murray]
- Digitalis laevigata Waldst. & Kit.
- Digitalis lanata Ehrh. — Н
-
Digitalis ferruginea -
Digitalis grandiflora -
Digitalis laevigata -
Digitalis lanata
- Digitalis lutea L.[4]
- Digitalis mariana Boiss.
- Digitalis nervosa Steud. & Hochst. ex Benth.
- Digitalis obscura L.
-
Digitalis lutea -
Digitalis mariana -
Digitalis obscura
- Digitalis parviflora Jacq.
- Digitalis purpurea L. — я
- Digitalis purpurea subsp. purpurea [syn. Digitalis nevadensis Kunze]
- Digitalis thapsi L.
- Digitalis viridiflora Lindl.
-
Digitalis parviflora -
Digitalis purpurea -
Digitalis thapsi
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Ботанический словарь. Справочная книга для ботаниковъ, сельскихъ хозяевъ, садоводовъ, лѢсоводовъ, фармацевтовъ, врачей, дрогистовъ, путешественниковъ по Россіи и вообще сельскихъ жителей / Составилъ Н. Анненковъ. — СПб.: Типографія Императорской Академіи наукъ, 1878. — С. 126.
- ↑ Ա․ Թորոսյան,Հայաստանի դեղաբույսեր,«Հայաստան» հրատարակչություն,Երևան,1983
- ↑ По данным сайта GRIN. См. раздел «Ссылки»
- ↑ onego.ru
Գրականություն խմբագրել
- Иванина Л.И. Род 1345. Наперстянка — Digitalis // Флора СССР. В 30 т. / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Ред. тома Б. К. Шишкин и Е. Г. Бобров. — М.—Л.։ Изд-во АН СССР, 1955. — Т. XXII. — С. 514—526. — 861 с. — 3000 экз.
- Richard B. Silverman, The Organic Chemistry of Drug Design and Drug Action.
- Flora of Turkey. Edinburgh University Press.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Наперстянка в Энциклопедии декоративных садовых растений
- Мифологическая энциклопедия
- О дигиталисе в журнале «Провизор»
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 293)։ 
|
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։
|
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մատնոցուկ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մատնոցուկ» հոդվածին։ |