Պապին Ղանդիլյան

Պապին Ղանդիլյան;
Ծնվել է	մարտի 15, 1929
Ծննդավայր	Հացառատ, Հայաստան
Մահացել է	մարտի 26, 2001 (72 տարեկան)
Մահվան վայր	Երևան, Հայաստան
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և Հայաստան
Կրթություն	Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարան (1952)
Գիտական աստիճան	կենսաբանական գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն	կենսաբան, բուսաբան և գենետիկ
Աշխատավայր	Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարան
Պարգևներ և ; մրցանակներ	; և

Պապին Արտաշեսի Ղանդիլյան (մարտի 15, 1929(1929-03-15), Հացառատ, Հայաստան - մարտի 26, 2001(2001-03-26), Երևան, Հայաստան), հայ բուսաբան, գենետիկ-ընտրասերումնաբան։ Կենսաբանական գիտությունների դոկտոր (1973), պրոֆեսոր (1974): ՀԳԳԱ ակադեմիկոս (1994): IPGRI, ICARDA, SIMMYT-ի գծով բուսական գենետիկ ռեսուրսների ազգային համակարգող։ Էրեբունի արգելոցի գլխավոր խորհրդատու։

Կենսագրություն Խմբագրել

Պապին Ղանդիլյանը ծնվել է 1929 թվականի մարտի 15-ին, Հացառատ (Գավառ քաղաքի շրջագծում) գյուղում։ 1952 թվականին ավարտել է Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտի Ագրոնոմիական ֆակուլտետը։ 1955 թվականին դասավանդել է Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտում. 1973 թվականից կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, 1974 թվականից՝ պրոֆեսոր։ 1978-1992 թվականներին եղել է Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտի գիտական աշխատանքների գծով պրոռեկտոր, 1981-2001 թվականներին՝ Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտի բույսերի գենոֆոնդի և սելեկցիայի գիտահետազոտական լաբորատորիայի վարիչ, 1988-2000 թվականներին՝ Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտի բուսաբանության ամբիոնի վարիչ, 1994-2001 թվականներին՝ ՀՀ ԳԱԱ բուսաբուծության, բույսերի ընտրասերման և սերմնաբուծության բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար^[1]^[2]^[3]։

Պապին Ղանդիլյանը զբաղվել է բուսական գենետիկական ռեսուրսների, հատկապես վայրի հացազգիների (Triticum L., Aegilops L., Hordeum L., Secale L.) ուսումնասիրությամբ։ Աշխատանքները վերաբերում են հասկավոր հացաբույսերի ու դրանց վայրի ազգակիցների դասակարգման, գենետիկայի և ընտրասերմնաբանության խնդիրներին։ Ղանդիլյանը հայտնաբերել և նկարագրել է Հայաստանում աճող վայրի ցորենի, գարու, աշորայի, այծակնի նոր տեսակներ ու տարատեսակներ, կազմակերպել է Հայաստանում և աշխարհում մշակովի բույսերի վայրի ազգակիցների գենոֆոնդի պահպանման աշխատանքները։ Նրա հետևողական ջանքերի շնորհիվ 1981 թվականին Հայաստանում հիմնվեց վայրի ցորենների պահպանման «Էրեբունի» արգելոցը, որը միակն է աշխարհում, և որտեղ աճում են ցորենի վայրի չորս տեսակներից երեքը։ Հայաստանի տարածքի համակողմանի ուսումնասիրությունների արդյունքում Ղանդիլյանի կողմից հայտնաբերվել են էգիլոպսի մի շարք հետաքրքիր` A. crassa Boiss., A. umbellulata Zhuk., գարու H. marinum Huds., H. bulbosum f. segetale տեսակները, ինչպես նաև առաջին անգամ նկարագրվել գարու նոր տետրապլոիդ տեսակներ` H. hrasdanicum Gandil., Agropyrum semiaristatum Gandil, հասկավոր հացաբույսերի 8 խումբ (convarietas) և ավելի քան 70 նոր տարատեսակ (varietas): Նրա անմիջական ղեկավարությամբ ստեղծվել են աշնանացան գարու Արարատի-7, աշնանացան ցորենի Ոսկեհասկ, ցորենաշորայի (տրիտիկալե) Սիս-1 սորտերը։ Համահեղինակ է «Բուսաբանական բառարանի» (1975): Բազմաթիվ գիտական հոդվածների հեղինակ է։

Անդամակցություն Խմբագրել

Բուսաբուծության (ՀՀ ԳԱԱ բուսաբուծության ինստիտուտի) և գյուղատնտեսության (Հայկական գյուղատնտեսական ակադեմիա) մասնագիտությունների գծով դիսերտացիաների պաշտպանության ВАК-ի մասնագիտացված խորհրդի անդամ։
Հայկական բուսաբանական ընկերության անդամ։
Ռուսական բուսաբանական ընկերության անդամ։
Ն. Ի. Վավիլովի անվան ВОГиС-ի անդամ։
Ն. Ի. Վավիլովի անվան ВОГиС-ի հայկական բաժանմունքի անդամ։
Հայաստանի Բնության պահպանության ընկերության անդամ։
«Հայաստանի բուսաբանական ամսագիր», «ՀԽՍՀ պետագրոարդի գյուղատնտոսական գիտությունների տեղեկագիր», «Հայաստանի բնություն», «Գիտություն և արտադրություն» ամսագրերի խմբագրական խորհրդի անդամ։

Պարգևներ Խմբագրել

Անանիա Շիրակացու մեդալ։
ԽՍՀՄ գյուտարար։

Երկեր Խմբագրել

Բուսաբանության դասընթացի մեթոդական ցուցումներ և ուսումնական առաջադրանքներ։ (Ագրանոմ.. և այգեգործ. ֆակ. ուսանողների համար), Երևան, Ա. հ., 1962 (համահեղինակ)^[4]։
Հասկավոր հացաբույսեր։ (Որոշիչ), Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Երևան, Հայպետհրատ, 1963^[5]։
Բուսաբանական բառարան։ Համառոտ բուսակարգաբանություն, Երևան, «Հայաստան», 1975 (համահեղինակ)^[6]։
Определитель пшеницы, эгилопса, ржи и ячменя. (Определительные и справочные таблицы видов и разновидностей), 1980.
Կարևորագույն բույսերի պատկերազարդ ցուցակ։ (Ծածկասերմերի դասերի, կարևորագույն ընտանիքների, ցեղերի ու տեսակների հայերեն, լատիներեն, ռուսերեն անվանումները և ծաղիկների կազմությունը արտահայտված բանաձևի տեսքով), Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտ, Բուսաբանության ամբիոն, Երևան, Ա. հ., 1981 (համահեղինակ)^[7]։
Ռուս-անգլերեն-հայերեն կենսաբանական բացատրական բառարան։ Երևան, Գիտություն, 1998 (համահեղինակ)։
Հայաստանի դեղաբույսերը։ [62 տեսակ], Երևան, «Հայաստան», 1983 (համահեղինակ)^[8]։
Ռուս-անգլերեն-հայերեն կենսաբանական բացատրական բառարան։ 1998, տիտղթ. (խմբ.՝ Պ. Ա. Ղանդիլյան)^[9]։

Ծանոթագրություններ Խմբագրել

↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005:
↑ «Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի :»։ persons.anau.am։ Վերցված է 2019-08-01
↑ Հայկական համառոտ հանրագիտարան, 1999: Հ. 3:
↑ Բադալյան Վիկտոր Սարիբեկի, Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Գյուղատնտեսության մինիստրություն ՀՍՍՌ և այլք:, eds. (1962)։ Բուսաբանության դասընթացի մեթոդական ցուցումներ և ուսումնական առաջադրանքներ: Ագրանոմ.. և այգեգործ. ֆակ. ուսանողների համար։ Երևան: Ա. հ
↑ Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի (1963)։ Հասկավոր հացաբույսեր: Որոշիչ։ Երևան: Հայպետհրատ
↑ Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Հովսեփյան Աստղիկ Եղիշեի, Պետրոսյան Լիդա Բագրատի (1975)։ Աստվածատրյան Զավեն Աշոտի, ed.։ Բուսաբանական բառարան: Համառոտ բուսակարգաբանություն։ Երևան: Հայաստան
↑ Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Հովսեփյան Ա Ե (1981)։ Կարևորագույն բույսերի պատկերազարդ ցուցակ: Ծածկասերմերի դասերի, կարևորագույն ընտանիքների, ցեղերի ու տեսակների հայերեն, լատիներեն, ռուսերեն անվանումները և ծաղիկների կազմությունը արտահայտված բանաձևի տեսքով։ Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտ։ Երևան: Ա. հ
↑ Թորոսյան Արշավիր Անդրանիկի, Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Գաբրիելյան Էմիլ Սամսոնի (1983)։ Ղազանչյան Հ Հ, ed.։ Հայաստանի դեղաբույսերը: 62 տեսակ։ Երևան: Հայաստան
↑ Սիմոնյան Արմեն Արշալույսի, Բատիկյան Իդա Հրանտի (1998)։ Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Հարությունյան Ռուբեն Միքայելի, eds.։ Ռուս-անգլերեն-հայերեն կենսաբանական բացատրական բառարան =: Русско-англо-армянский биологический толковый словарь= Russian-english-armenian biological explanatory dictionary։ Երևան: Գիտություն

[1] Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005:

[2] «Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի :»։ persons.anau.am։ Վերցված է 2019-08-01

[3] Հայկական համառոտ հանրագիտարան, 1999: Հ. 3:

[4] Բադալյան Վիկտոր Սարիբեկի, Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Գյուղատնտեսության մինիստրություն ՀՍՍՌ և այլք:, eds. (1962)։ Բուսաբանության դասընթացի մեթոդական ցուցումներ և ուսումնական առաջադրանքներ: Ագրանոմ.. և այգեգործ. ֆակ. ուսանողների համար։ Երևան: Ա. հ

[5] Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի (1963)։ Հասկավոր հացաբույսեր: Որոշիչ։ Երևան: Հայպետհրատ

[6] Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Հովսեփյան Աստղիկ Եղիշեի, Պետրոսյան Լիդա Բագրատի (1975)։ Աստվածատրյան Զավեն Աշոտի, ed.։ Բուսաբանական բառարան: Համառոտ բուսակարգաբանություն։ Երևան: Հայաստան

[7] Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Հովսեփյան Ա Ե (1981)։ Կարևորագույն բույսերի պատկերազարդ ցուցակ: Ծածկասերմերի դասերի, կարևորագույն ընտանիքների, ցեղերի ու տեսակների հայերեն, լատիներեն, ռուսերեն անվանումները և ծաղիկների կազմությունը արտահայտված բանաձևի տեսքով։ Հայկական գյուղատնտեսական ինստիտուտ։ Երևան: Ա. հ

[8] Թորոսյան Արշավիր Անդրանիկի, Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Գաբրիելյան Էմիլ Սամսոնի (1983)։ Ղազանչյան Հ Հ, ed.։ Հայաստանի դեղաբույսերը: 62 տեսակ։ Երևան: Հայաստան

[9] Սիմոնյան Արմեն Արշալույսի, Բատիկյան Իդա Հրանտի (1998)։ Ղանդիլյան Պապին Արտաշեսի, Հարությունյան Ռուբեն Միքայելի, eds.։ Ռուս-անգլերեն-հայերեն կենսաբանական բացատրական բառարան =: Русско-англо-армянский биологический толковый словарь= Russian-english-armenian biological explanatory dictionary։ Երևան: Գիտություն

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Պապին Ղանդիլյան
Ծնվել է	մարտի 15, 1929(1929-03-15)
Ծննդավայր	Հացառատ, Հայաստան
Մահացել է	մարտի 26, 2001(2001-03-26) (72 տարեկան)
Մահվան վայր	Երևան, Հայաստան
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և Հայաստան
Կրթություն	Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարան (1952)
Գիտական աստիճան	կենսաբանական գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն	կենսաբան, բուսաբան և գենետիկ
Աշխատավայր	Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարան
Պարգևներ և մրցանակներ	և