Չալդրանի ճակատամարտ
Չալդրանի ճակատամարտ (թուրք.՝ Çaldıran savaşı, պարս․՝ جنگ چالدران) տեղի է ունեցել 1514 թվականի օգոստոսի 23-ին օսմանյան և սեֆյան բանակների միջև Չալդրանի դաշտավայրում (Մակու քաղաքի մոտ՝ ներկայիս Իրանի հյուսիս-արևմուտքում) 1514-1555 թվականների թուրք-պարսկական պատերազմի սկզբին: Պատերազմն ավարտվել է Օսմանյան կայսրության բանակի հաղթանակով: Թուրքական բանակը մուտք էր գործել Սեֆյանների մայրաքաղաք Թավրիզ, որտեղ, սակայն, մնալ չկարողացավ և ստիպված էր նահանջել:
| Չալդրանի ճակատամարտ | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| |||||||
| Հակառակորդներ | |||||||
 Օսմանյան Թուրքիա
|
.svg){kind=small} Սեֆյան Պարսկաստան
| ||||||
| Հրամանատարներ | |||||||
| Սելիմ Ահեղ | Շահ Իսմայիլ | ||||||
Պատերազմող կողմերԽմբագրել
- Օսմանյան կայսրության բանակը անկանոն ծանր հեծելազորից (սիփհաիններ),հետևակից և կամավոր ստորաբաժանումների հետևակից ու վոյնուկներից (կամավորներ բալկանյան մարզերից) բացի ներառում էր իր մեջ կանոնավոր գվարդիան, որի հիմնական մասը ենիչերների, սիփհայինների ու հրետանու ստորաբաժանումներն էին:
- Սեֆյանների բանակը մեծ մասամբ անկանոն էր, որի հիմքը կազմում էր ղզլբաշների ծանր հեծելազորը: Ծանր հեծելազորի գործունեությանը մեծապես օգնում էր թեթև հեծելազորը: Հետևակ և հրետանի պարսկական բանակը չուներ: Զորքը ձևավորվել էր շահին ենթակա խաների և նրանց անձնական դրուժինայի կոչով:
Ճակատամարտի ընթացքԽմբագրել
Ճակատամարտից առաջ Իսմայիլի հրամանատարներն առաջարկել էին գիշերով հարձակվել հակառակորդի վրա, որպեսզի օսմանյան հրետանու համար լինեն անխոցելի, ինչին Իսմայլը պատասխանել է. «Ես գիշերով քարավանի վրա հարձակվող ավազակ չեմ»: Արդյունքում, ճակատամարտը սկսվել էր առավոտյան թուրքական ենիչերների հարձակմամբ: Դրան ի պատասխան, Իսմայիլը հրամայել էր կասեցնել հարձակումը ծանր հեծելազորով: Շահ Իսմայիլն անձամբ էր պայքարել թուրքական բանակի հրամանատար Մալկոչողլու Բալի-Բեյի դեմ: Սեֆյանների խանի հեծելազորը պարտության էր մատնել ենիչերներին, բայց թուրքերն օգնության ուղարկեցին իրենց հեծելազորին՝ սիփհայիններին: Սակայն սրանք հաջողություն չունեցան և հետ շպրտվեցին: Շահ Իսմայիլը հրամանայել էր հարձակվել թուրքերի վրա բոլոր ուղղություններով: Նրա բանակը գլխավորում էր ծանր հեծելազորը: Բայց, հայտնվելով հակառակորդի շարքերում, պարսկական ծանր հեծելազորը անզոր եղավ թուրքական հրետանու հուժկու հարվածներին, որը կրակում և շարքից հանում էր հեծելազորին՝ թույլ չտալով նրանց մոտենալ թուրքական բանակի դիրքերին: Կործանելով ծանր հրետանին, որը պարսկական բանակի գլխավոր հարվածային ուժն էր ճակատամարտում, փաստորեն, որոշել էր պայքարի ելքը, քանի որ թեթև հեծելազորը և հետևակը ազդեցիկ դեր չունեին և չէին կարող մրցակցել ենիչերների ստորաբաժանման հետ: Իսկ թուրքերի նոր հարձակումը բերեց պարսիկների պարտության:
Ճակատամարտի ելքի վրա մեծապես ազդեցություն են ունեցել թուրքական բանակի տեխնիկական ու որակական առավելությունները, որն ուներ կանոնավոր ծանր հեծելազոր, ինչպես նաև կանոնավոր հետևակ ու հրետանի ի տարբերություն պարսկականի, որն իրենից ներկայացնում էր տիպիկ միջնադարյան բանակ, որի գլխավոր ուժը համարվում էր անկանոն ծանր հեծելազորը: Միայն ծանր հեծելազորն էր ի վիճակի հաղթանակ ապահովել իրենց բանակին. հակառակորդի հրետանին ուժեղ գտնվեց:
Ճակատամարտի դաշտԽմբագրել
Ճակատամարտի տեղանքը գտնվում է Չալա Աշակ գյուղից ոչ հեռու, Մակուից հարավ: 2003 թվականին ճակատամարտի վայրում կառուցվել է մեծ աղյուսե գմբեթ և պարսիկների գլխավոր հրամանատարներից մեկի՝ Սեյիդա Սադրադինի հուշարձանը:
ՆշանակությունԽմբագրել
- Թուրք-իրանական ներկայիս սահմանի ձևավորում
- Սեֆյանների մայրաքաղաքաի տեղափոխում Թավրիզից Ղազվին