Ու Ցզետիան

Ու Ցզետիան
Ծնվել է՝	փետրվարի 17, 624
Ծննդավայր	Guangyuan, Սիչուան
Մահացել է՝	դեկտեմբերի 16, 705 (81 տարեկանում)
Վախճանի վայր	Luoyang, Q11145983?, Տան հարստություն
	Qianling Mausoleum
Քաղաքացիություն	Տան հարստություն; Zhou dynasty (690–705)?
Նախորդ	Emperor Ruizong of Tang?
Տոհմ	Տան հարստություն և Ճոու
	empress consort և բանաստեղծ
Հայր	Wu Shihuo?
Մայր	Lady Yang?
Երեխաներ	Li Hong?, Li Xian?, Emperor Zhongzong of Tang?, Emperor Ruizong of Tang?, Princess Taiping?, Princess Si of Anding? և Wu Shi(Daughter of Wu Ze Tian)?
Կրոնական հավատքներ	բուդդայականություն

Ու Ցզետիան ( չին.` 武則天, փինյին` Wǔ Zétiān, փետրվարի 17, 624, Չանան, Շենսի - դեկտեմբերի 16, 705, Լոյան, Հենան), չինական կայսրուհի, ով կառավարել է Չինաստանը շուրջ 40 տարի` 665 թվականից մինչև իր մահը: Ու Ցզետիանը հիշատակվում է նաև Ու Չժաո, Ու-հոու և Տյան-հոու անուններով:

Ընդհանուր տեղեկությունԽմբագրել

Ու Ցզետիանը կայսրական պալատում հայտնվել է որպես հարճ, Տան դինաստիայի կայսր Տայ-ցզունի օրոք: Կայսրի մահից հետո ընդգրկվել է հարեմ, իսկ հետո ստացել նրա որդու` կայսր Գաո-ցզունի կնոջ տիտղոսը: Ունեցել է չորս որդի և երկու դուստր: Ամուսնու մահից հետո, երկար ժամանակ կառավարել է երկիրը` հերթականությամբ գահին փոխելով իր որդիներին, մինչև որ 690 թվականին, գահին բազմեց անձամբ ինքը, իշխանությունից հեռացնելով իր որդուն` Ժույ-ցզունին: Ստանալով իշխանությունը, նա հռչակեց նոր` Չժոու դինաստիա, սակայն նրա մահից հետո, նրա որդի Չժուն-ցզունը կրկին վերադառնալով գահին, վերականգնեց Տան դինաստիան:

Ու Ցզետիանի կառավարման օրոք Չինաստանը վարում էր զավթողական քաղաքականություն: Մասնավորապես ներխուժել էր Կենտրոնական Ասիա և Կորեա: Դրան զուգահեռ երկրում բուռն կերպով զարգանում էր մշակույթը, դաոսականությունն ու բուդդայականությունը պետականորեն պաշտպանվում էին: Ժամանակի ընթացքում, նրա կառավարման տարիներից պահպանվել են այնպիսի նշանավոր ճարտարապետական կառույցներ, ինչպիսիք են Լունմեն բուդդայական քարանձավները և Ցյանլին դամբարանը, որտեղ թաղված է նաև ինքը, Չինաստանի պատմության մեջ միակ պաշտոնական կայսրուհին: Նրա որդիներից երկուսը դարձել են կայսրեր, իսկ թոռը կայսր Սյուան-ցզուն է, ում կառավարման տարիները համարվում են Տան դինաստիայի «ոսկե դար»:

Ու Ցզետիանի կառավարման առանձնահատկություններից մեկն այն էր, որ նա ընդունել էր «կայսր» տիտղոսը, որն ավանդաբար պատկանում էր միայն տղամարդկանց և Չինաստանի չորսհազարամյա պատմության մեջ միակ կինն էր, որ ստացել էր այդ գերագույն տիտղոսը: Պատմական այլ դեպքերում կին-կառավարչուհիները ընդունում էին այդ տիտղոսը որպես «այրի կայսրուհի» և կառավարում էին մինչև իրենց անչափահաս որդիները զբաղեցնեին գահը^[7]։

Կնոջ դերը բարձրացնելու և տղամարդկանց ստորացնելու նպատակով, Ու Ցզետիանը իր արքունիքում մտցրել էր կունիլինգուսի պարտադիր սովորույթ: Քանի որ ֆելյացիան (մինետ) համարվում էր տղամարդկանց գերակայության խորհրդանիշ, ուստի նա իր պալատականներին պարտադրում էր «լիզել լոտոսի առէջքները» (կանացի սեռական շուրթերը): Այդ սովորույթը արքունիքում հասել էր բարձր մակարդակի և խորհրդանշում էր կանացի գերակայության ժամանակաշրջանի գալուստը: Մինչ մեր օրերն են հասել պալատական նկարներ, որոնցից մեկում, օրինակ պատկերված է, թե ինչպես է կայսրուհու մոտ զեկույցի եկած աստիճանավոր պաշտոնյան` նման հաճույք պատճառում նրան^[8]։

Ու Ցզետիանի կառավարման տարիների մասին պատմական գրականությունը լի է բազմաբնույթ և հակասական տեղեկություններով: Հաճախ նա բնութագրվում է որպես դաժան, անհավասարակշիռ և մեղսագործ կայսրուհի, իսկ հաճախ` իմաստուն ու բարեհոգի կայսրուհի, ով անընդհատ մտահոգվում է իր երկրի մասին: Նրա կառավարման մասին պատմող հիմնական աղբյուրներից մեկը հանդիսանում է չինացի պատմիչ և փիլիսոփա Սիմա Գուանի «Կառավարմանն օգնող ամենաթափանց հայելին» տրակտատը:

ԾանոթագրություններԽմբագրել

↑ Encyclopedia of Chinese History
↑ Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ http://www.studyblue.com/notes/note/n/final/deck/8893539
↑ http://www.drben.net/ChinaReport/Sources/Geography/Rivers/Yellow_River/History/Yellow_River-Huang_He-History_Of-4-Sui_Dynasty-Tang-Dynasty.html
↑ http://www.chinaculture.org/focus/focus/cities/2010-08/17/content_391351.htm
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 China Biographical Database
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13407958"></a>
↑ Лю И. Два титула императрицы У Цзэтянь и их религиозное наполнение
↑ A. Edwardes, R.E.L. Masters, The Cradle of Erotica, Odyssey Press, 1970, pp. 163—164.

[[https://books.google.com/books?id=2UAlDwAAQBAJ&pg=PA758_Encyclopedia_of_Chinese_History]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-1] Encyclopedia of Chinese History

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q5375741">[http://global.britannica.com/biography/Wuhou_Encyclopædia_Britannica]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a></div>-2] Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[[http://www.studyblue.com/notes/note/n/final/deck/8893539_http://www.studyblue.com/notes/note/n/final/deck/8893539]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-3] ttp://www.studyblue.com/notes/note/n/final/deck/8893539

[[http://www.drben.net/ChinaReport/Sources/Geography/Rivers/Yellow_River/History/Yellow_River-Huang_He-History_Of-4-Sui_Dynasty-Tang-Dynasty.html_http://www.drben.net/ChinaReport/Sources/Geography/Rivers/Yellow_River/History/Yellow_River-Huang_He-History_Of-4-Sui_Dynasty-Tang-Dynasty.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-4] ttp://www.drben.net/ChinaReport/Sources/Geography/Rivers/Yellow_River/History/Yellow_River-Huang_He-History_Of-4-Sui_Dynasty-Tang-Dynasty.html

[[http://www.chinaculture.org/focus/focus/cities/2010-08/17/content_391351.htm_http://www.chinaculture.org/focus/focus/cities/2010-08/17/content_391351.htm]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-5] ttp://www.chinaculture.org/focus/focus/cities/2010-08/17/content_391351.htm

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36570165"_data-entity-id="Q13407958">China_Biographical_Database<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13407958"></a></div>-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 China Biographical Database
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13407958"></a>

[7] Лю И. Два титула императрицы У Цзэтянь и их религиозное наполнение

[8] A. Edwardes, R.E.L. Masters, The Cradle of Erotica, Odyssey Press, 1970, pp. 163—164.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Ու Ցզետիան

Ծնվել է՝	փետրվարի 17, 624(0624-02-17)
Ծննդավայր	Guangyuan, Սիչուան^[1]
Մահացել է՝	դեկտեմբերի 16, 705(0705-12-16)^[2] (81 տարեկանում)
Վախճանի վայր	Luoyang, Q11145983?, Տան հարստություն^[3]^[4]^[5]
Qianling Mausoleum
Քաղաքացիություն	Տան հարստություն^[6] Zhou dynasty (690–705)?
Նախորդ	Emperor Ruizong of Tang?
Տոհմ	Տան հարստություն և Ճոու
empress consort և բանաստեղծ
Հայր	Wu Shihuo?^[6]
Մայր	Lady Yang?
Երեխաներ	Li Hong?, Li Xian?, Emperor Zhongzong of Tang?, Emperor Ruizong of Tang?, Princess Taiping?, Princess Si of Anding? և Wu Shi(Daughter of Wu Ze Tian)?^[6]
Կրոնական հավատքներ	բուդդայականություն