Ուիպլի հիվանդություն
Ուիպլի հիվանդություն․ հազվադեպ հանդիպող համակարգային, ինֆեկցիոն հիվանդություն, որը առաջացնում է Tropheryma whipplei բակտերիան։ Հայտնի է նաև ինտեստինալ լիպոդիստրոֆիա անվամբ։ Առաջին անգամ նկարագրվել է Ջորջ Հոյթ Ուիպլի կողմից 1907 թվականին։ Ախտահարելով ստամոքսաղիքային համակարգը` այն առաջին հերթին վնասում է բարակ աղիների թավիկային համակարգը՝ հանգեցնելով ներծծման խանգարման (մալաբսորբցիա)։ Հիվանդության ժամանակ որպես կանոն ախտահարվում է օրգանիզմի ցանկացած մաս, այդ թվում՝ սիրտը, թոքերը, հոդերը, մաշկը, գլխուղեղը և աչքերը[1]։ Քաշի կորուստը, փորլուծությունը, ցավը հոդերում և արթրիտը հիվանդության տարածված ախտանիշներն են, բայց նրանց արտահայտվածությունը կարող է խիստ տատանվել և հիվանդների մոտավորապես 15%-ի մոտ այս դասական նշանները կարող են բացակայել[2]։
| Ուիպլի հիվանդություն | |
|---|---|
 12-մատնյա աղուց վերցված կենսանմուշից ստացված միկրոնկար, որտեղ երևում է հիվանդությանը բնորոշ մակրոֆագալ ինֆիլտրացիան աղիքի լորձաթաղանթի սեփական թիթեղում։ Ներկված՝ հեմատոքսիլին և էոզինով։ | |
| Տեսակ | հիվանդություն |
| Պատճառ | Tropheryma whipplei, գրամ-դրական բակտերիա։ |
| Փոխանցման ձև | հայտնի չէ։ |
| Հիվանդության ախտանշաններ | տարածված ախտանիշներ՝ փորլուծություն, սպազմատիկ ցավ որովայնում, քաշի կորուստ և ցավ հոդերում։ Հազվադեպ հանդիպող ախտանիշներ՝ դող, սարսուռ, տենդ, հազ, ցավ կրծքավանդակում։ |
| Հետևանք | մալաբսորբտիվ համախտանիշ։ |
| Վնասում է | բարակ աղիների թավիկները։ |
| Բժշկական մասնագիտություն | գաստրոէնտերոլոգիա։ |
| Հայտնաբերող | Ջորջ Հոյթ Ուիպլ (1907 թվականին) |
| ՀՄԴ-9 | 040.2 |
| ՀՄԴ-10 | K90.8 |
| Անվանվել է | Ջորջ Ուիպլ |
| Հոմանիշներ | ինտեստինալ լիպոդիստրոֆիա։ |
| Ախտորոշում | կլինիկական ախտորոշում, արյան ընդհանուր և բիոքիմիական հետազոտություն, էնդոսկոպիկ հետազոտության (դուոդենոսկոպիա), բիոպսիա, PCR։ |
| Բուժում | Հակաբակտերիալ թերապիա՝ ցեֆտրիաքսոն կամ պենիցիլին - (ն/ե), սուլֆամետոքսազոլ- տրիմետոպրիմ(Բակտրիմ, Սեպտրա) - per os, դոքսիցիկլին (Վիբրամիցին, Մոնոդոքս) + հիդրոքսիքլորոքին (Պլակենիլ) - per os: Վիտամինային և հանքային հավելումներ՝ վիտամին D, ֆոլաթթու, կալցիումի, երկաթի, մագնեզիումի պրեպարատներ։ |
| Բարդություններ | ԿՆՀ-ի ախտահարում՝ դեմենցիա, հիշողության կորուստ, գիտակցության մթագնում և գիտակցության մակարդակի իջեցում։ |
| Սկիզբը | կարող է սկսվել հոդացավերով, որից տարիներ հետո ի հայտ է գալիս մալաբսորբտիվ համախտանիշը։ |
| Հանդիպման հաճախականություն | 1։1.000.000։ |
 Whipple's disease Վիքիպահեստում | |
Ուիպլի հիվանդությունը ավելի հաճախ (87% դեպքերում) հանդիպում է տղամարդկանց մոտ[3]։ Հիվանդությունը սովորաբար բուժվում է երկարատև հակաբակտերիալ թերապիայի միջոցով։ Այն չբուժելու դեպքում կարող է ունենալ մահացու ելք։
Պատճառագիտություն խմբագրել
Ուիպլի հիվանդությունը առաջանում է Tropheryma whipplei տիպի բակտերիաների կողմից[4]։ T. whipplei -ն պատկանում է ակտինոմիցետներին և Mycobacterium avium-intracellulare և Mycobacterium paratuberculosis բակտերիաների հեռավոր ազգակիցն է, որով և բացատրվում է Ուիպլի հիվանդության նմանությունը այս բակտերիաներով հարուցված հիվանդություններին[5]։
Tropheryma whipplei-ի մասին ամեն ինչ չէ, որ հայտնի է։ Չնայած արտաքին միջավայրում բակտերիաները շատ են, բայց գիտնականները չգիտեն, թե ինչպես են նրանք հայտնվում մարդու օրգանիզմում և ինչպես են փոխանցվում մարդուց մարդ։ Հայտնի է նաև, որ ոչ բոլոր բակտերիակիրների մոտ է զարգանում հիվանդություն[4]։
Հիվանդության հանդիպման հաճախականությունը բարձր է ֆերմերների և այն մարդկանց շրջանում, ովքեր շփում ունեն հողի և կենդանիների հետ, ինչի պատճառով կարելի է ենթադրել, որ ինֆեկցիան կարող է սկիզբ առնել այս աղբյուրներից[6]։
Ռիսկի խմբեր խմբագրել
Ինչպես նշվեց, բակտերիաների մասին ամեն ինչ չէ, որ հայտնի է․ ռիսկի գործոնները ևս հստակ չեն առանձնացված։ Դատելով ներկայիս ուսումնասիրությունների տվյաներից՝ կարելի է ենթադրել, որ այն առավել հաճախ հանդիպում է․
- 40-60 տարեկան տղամարդկանց մոտ
- Հյուսիսային ամերիկայի և Եվրոպայի սպիտակամորթների մոտ
- Ֆերմերների և այն մարդկանց մոտ, ովքեր աշխատում են բացօթյա վայրերում և հաճախ են շփվում կեղտաջրերի, աղտոտված հողի հետ[4]։
Ախտաֆիզիոլոգիա խմբագրել
Բարակ աղիների լորձաթաղանթը պատված է թավիկներով, որոնք մեծացնում են աղիների ներծծման մակերեսը։ Թավիկների միջոցով մեծ քանակի օրգանական և անօրգանական նյութեր են ներծծվում, որոնք անհրաժեշտ են օրգանիզմի նորմալ կենսագործունեության համար։ Եվ քանի որ բակտերիաները ախտահարում են թավիկները, նյութերի ներծծման պրոցեսը խանգարվում է, որը առաջին հերթին դրսևորվում է հոգնածությամբ, թուլությամբ, քաշի կորստով և հոդացավերով[4]։
Ուիպլի հիվանդությունը առանձնանում է մալաբսորբցիայի համախտանիշ առաջացնող այլ հիվանդություններից նրանով, որ այս դեպքում հատկապես խանգարվում է ավշային տրանսպորտը։ Պատճառը Tropheryma whipplei -ով հրահրված մակրոֆագերն են, որոնք կուտակվում են աղիների սեփական թաղանթում և միջընդերքի ավշհանգույցներում՝ խաթարելով ավշի արտահոսքը[7]։
Հիվանդության նկատմամբ ընկալունակ են այն մարդիկ, որոնց մոտ նվազած է պաթոգեն մասնիկների ներբջջային դեգրադացիան, հատկապես մակրոֆագերի ներսում։ Որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ այս հիվանդության համար նախատրամադրող գործոն է T լիմֆոցիտների (հատկապես Th1 պոպուլյացիան) ֆունկցիայի խանգարումը[8]։ Մասնավորապես ընկալունակ են այն մարդիկ, որոնց մոտ նվազած են այն շրջանառող բջիջները, որոնք էքսպրեսում են CD11b (որը հայտնի է նաև ինտեգրին ալֆա անվամբ)։ CD11b-ն ունի կենսական կարևոր նշանակություն մակրոֆագերի ակտիվացման գործում, որոնք պատասխանատու են կլանված բակտերիաների ոչնչացման համար[5]։
Նշաններ և ախտանիշներ խմբագրել
Հիվանդությունը առավելապես ընդգրկում է հոդերը և մարսողական համակարգը, բայց կարող են ախտահարվել նաև աչքերը, սրտի փականները, մաշկը, գլխուղեղը[4]։
Առավել տարածված ախտանիշներն են փորլուծությունը (դիառեա), սպազմատիկ ցավը որովայնում, որը ուժեղանում է սնունդ ընդունելուց հետո, քաշի կորուստը և ցավը հոդերում։ Հոդացավերը առաջանում են չձևախախտող, միգրացվող արթրիտի հետևանքով, որը կարող է ի հայտ գալ մարսողական համակարգի գանգատներից շատ տարիներ առաջ։ Ավելի հաճախ ախտահարվում են մեծ հոդերը։ Արթրիտի ժամանակ հոդամակերեսները հիմնականում մնում են ինտակտ։ Սա է պատճառը, որ հոդի ձևախախտում տեղի չի ունենում[6]։
Հիվանդության հարաճող ընթացքի ժամանակ մալաբսորբցիան (օրգանական նյութերի թերի ներծծում) բերում է հյուծման, մկանային զանգվածի կորստի և ենթամաշկային ճարպաշերտի բարակեցման։ Քրոնիկական մալաբսորբտիվ փորլուծությունը բերում է ճարպերի վատ ներծծման՝ ստեատոռեայի (ճարպային, գարշահոտ կղանք), մեթեորիզմի (փորափքանք) և որովայնի լարվածության։ Սպիտակուց կորցնող էնտերոպաթիան դրսևորվում է արյան սպիտակուցների (ալբումինի) քանակի քչացմամբ, ինչը կհանգեցնի ծայրամասային այտուցների, պայմանավորված՝ օնկոտիկ ճնշման անկմամբ[6]։
Դողը, սարսուռը, տենդը, հազը, ցավը կրծքավանդակում, փայծաղի մեծացումը հանդիպում են քիչ թվով հիվանդների մոտ[4][6]։
Մաշկի հիպերպիգմենտացիան (գերգունակավորում) հանդիպում է հիվանդների գրեթե կեսի մոտ։ Հիպերպիգմենտացիան հիմնականում առաջանում է սպիների շրջանում, ինչպես նաև մաշկի այն հատվածներում, որոնք ենթարկվում են արևի անմիջական ազդեցությանը[4]։ Որոշ հիվանդների մոտ առաջանում են մաշկային հանգույցներ (nodules)[6]։
Ինչպես նշվել է վերևում, հիվանդության ժամանակ ախտահարվում են նաև աչքերը՝ ընդգրկելով անոթաթաղանթը (ուվեիտ)։ Ուվեիտը սովորաբար համակցվում է տեսողության վատացման և ախտահարված աչքի ցավի հետ[6]։
Էնդոկարդիտը, որը որպես կանոն ընթանում է սրտի փականների ախտահարմամբ, հանդիպում է քիչ թվով մարդկանց մոտ, ովքեր չունեն հիվանդության այլ ախտանիշներ, և սովորաբար այն արտահայտվում է հևոցով և ոտքերի այտուցով՝ պայմանավորված սրտային արտամղման նվազմամբ[6]։
Նյարդաբանական սիմպտոմները բնորոշ են հիվանդության ավելի ծանր ընթացքին։ Ուիպլի հիվանդությամբ տառապող մարդկանց 10-40%-ի մոտ պրոցեսում ընդգրկվում է գլխուղեղը, և ախտանիշները համապատասխանում են ուղեղի այն հատվածին, որը ախտահարված է։ Ամենատարածված ախտանիշներն են դեմենցիան, հիշողության կորուստը, գիտակցության մթագնումը և գիտակցության մակարդակի իջեցումը։ Ուիպլի հիվանդությանը բնորոշ է ակնագնդերի շարժման խանգարումների համակցումը դեմքի միոռիթմիայի (մկանի արագ կրկնվող շարժում) հետ, ինչը կոչվում է օկուլոմաստիկատոր միոռիթմիա (oculomasticatory myorhythmia)։ Որոշ դեպքերում հանդիպում են նաև թուլություն, մարմնի հավասարակշռության խանգարումներ, գլխացավեր, պարոքսիզմներ, ինչպես նաև մի շարք այլ ատիպիկ նյարդաբանական դրսևորումներ[6]։
Ուիպլի հիվանդությունը պրոգրեսիվող և պոտենցիալ մահացու հիվանդություն է։ Մահը հաճախ պայմանավորված է լինում ինֆեկցիայի տարածմամբ և ԿՆՀ-ի ընդգրկմամբ, որը կարող է պատճառել անդառնալի վնասներ[4]։
Ախտորոշում խմբագրել
Ուիպլի հիվանդության մասին կարելի է մտածել՝ հիմնվելով կլինիկական ախտանիշների վրա։ Ընդհանուր կլինիկական ախտանշաններն են փորլուծությունը, ստեատոռեան, որովայնային ցավը, քաշի կորուստը, միգրացվող արթրոպաթիան, տենդը և նյարդաբանական ախտանիշները[9]։ Քաշի կորուստը և փորլուծությունը առավել տարածված ախտանշաններից են, որոնք հանգեցնում են պրոցեսի ճանաչմանը, բայց այն կարող է սկսվել հաճախակի մեծ հոդերը ընդգրկող քրոնիկական, անբացատրելի ախտադարձերով ընթացող, շճաբացասական (սերոնեգատիվ), չձևախախտող արթրիտով[10]։
Ֆիզիկալ զննման ժամանակ հնարավոր է հայտնաբերել որովայնի ցավը, լարվածությունը, փքվածությունը և մալաբսորբցիային բնորոշ այլ ախտանիշներ, ինչպես նաև մաշկի մգացման հատվածները, որոնք համապատասխանում են արևի ճառագայթների ուղղակի ազդեցությանը ենթարկված հատվածներին և բնութագրական են հիվանդության համար[11]։ Կարող ենք հայտնաբերել պերիֆերիկ այտուցներ, ասցիտ, որը դրսևորվում է որովայնի չափերի մեծացմամբ, ֆլուկտուացիոն և տեղաշարժվող բթության դրական ախտանիշներով, մկանային զանգվածի կորուստ, ենթամաշկային զանգվածի կորուստ, մաշկի չորություն, թեփոտում, եղունգների կոտրտվածություն, եղունգների գդալանման դեֆորմացիա և այլն։ Նշվածները բնութագրական են մալաբսորբտիվ համախտանիշին։
Արյան ընդհանուր և բիոքիմիական հետազոտություններով ևս կարելի է պատկերացում կազմել պրոցեսի մասին։ Հնարավոր է հայտնաբերել Fe դեֆիցիտային անեմիա, որը մալաբսորբցիայի հետևանք է, ինչպես նաև ընդհանուր սպիտակուցի, ալբումինի քանակների նվազեցում արյան բիոքիմիական անալիզում[11]։
Ախտորոշումը դրվում է էնդոսկոպիկ հետազոտության (դուոդենոսկոպիա) ընթացքում՝ 12 մատնյա աղու լորձաթաղանթի սեփական թիթեղից (lamina propria) վերցված բիոպտատի նմուշում՝ PAS-դրական մակրոֆագեր հայտնաբերելով, որոնք պարունակում են ոչ թթվակայուն, գրամ-դրական բացիլներ[6]։ Ախտորոշումը ավելի հավաստի դարձնելու համար բիոպտատ վերցվում է բարակ աղիքի լորձաթաղանթի մի քանի հատվածներից։ Եթե այս եղանակով հիվանդությունը չի ախտորոշվում բիոպսիան կարելի է իրականացնել նաև մեծացած ավշային հանգույցներից[11]։
T. whipplei-ի հակամարմիններով իմունոհիստոքիմիական ներկումը կիրառվում է տարբեր հյուսվածքներում բակտերիայի հայտնաբերման համար[6]։ PCR-ը կարող է լինել հաստատող, եթե իրականացվում է արյունից, ապակենման մարմնից, սինովիալ հեղուկից, սրտի փականներից, կամ ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկից վերցված նմուշներից[13]։ Թքի, ստամոքսային կամ աղիքային պարունակության և կղանքի նմուշներից արված PCR-ն ունի բարձր զգայունություն, բայց ոչ բավարար սպեցիֆիկություն, որը ցույց է տալիս, որ առողջ մարդիկ նույնպես կարող են կրել հիվանդության հարուցչին, առանց արտահայտված կլինիկական նշանների։ Բացասական PCR-ը հերքում է հիվանդությունը[6]։
Դասական Ուիպլի հիվանդությամբ հիվանդների մոտ դուոդենոյեյունոսկոպիան կարող է հայտնաբերել գունատ-դեղնավուն լորձաթաղանթ՝ էրիթեմատոզ էրոզիվ բծերով։ Բարակ աղու ռենտգենաբանական հետազոտությունով հայտնաբերվում է ծալքերի որոշակի հաստացումը։ Այլ ախտաբանական տվյալները ներառում են մեզէնտերալ լիմֆատիկ հանգույցների մեծացումը, սեփական թիթեղի գերբջջայնությունը՝ «փրփրավուն մակրոֆագերով», և միաժամանակ լիմֆոցիտների և պլազմատիկ բջիջների քանակի քչացումը բիոպտատում։
Բուժում խմբագրել
Բուժումը իրականացվում է հակաբիոտիկների օգնությամբ՝ մոնոթերապիայով կամ համակցված այլ խմբի պրեպարատների հետ[11]։ Պահանջվում է երկարատև բուժում, որը սովորաբար ձգվում է 1 կամ 2 տարի[2]։ Ախտանիշների թեթևացում դիտվում է հաճախ բուժման առաջին երկու շաբաթների ընթացքում։ Նյարդաբանական ախտանիշներով չբարդանալու դեպքում հիվանդները առողջանում են հակաբիոտիկային կուրսի ավարտից հետո[11]։
Բժիշկները սովորաբար նախապատվություն տալիս են ուղեղ-արյունային պատնեշով թափանցող հակաբիոտիկներին։ Նման հակաբիոտիկները ոչ միայն ոչնչացնում են ինֆեկցիան ստամոքսաղիքային տրակտից, այլև այն բակտերիաներին, որոնք հայտնվել են կենտրոնական նյարդային համակարգում (ԿՆՀ)[11]։
Երկարատև հակաբիոտիկային թերապիայի ընթացքում հիվանդները պետք է գտնվեն պարտադիր բժշկական հսկողության տակ՝ դեղամիջոցի նկատմամբ կայունությունը և հիվանդության ախտադարձերը (ռեցիդիվ) հայտնաբերելու համար։ Բուժման ընթացքում հիվանդությանը բնորոշ ախտանիշների ի հայտ գալու դեպքում հակաբիոտիկը փոխվում է[11]։
Ստանդարտ դեպքերի բուժում խմբագրել
Ուիպլի հիվանդության բուժումը մեծ մասամբ սկսում ենք ցեֆտրիաքսոնի կամ պենիցիլինի ներերակային (ն/ե) ներարկմամբ 2-4 շաբաթ տևողությամբ։ Այս նախնական թերապիայից հետո նշանակվում է սուլֆամետոքսազոլ-տրիմետոպրիմի (Բակտրիմ, Սեպտրա) 1-2 տարվա կուրս՝ ներընդունման (per os) եղանակով[11]։
Այդ դեղամիջոցների հնարավոր կողմնակի էֆեկտները ներառում են ալերգիկ ռեակցիաները, թեթև փորլուծությունը (դիառեա), սրտխառնոցը և փսխումը[11]։
Այլընտրաքային բուժումը ներառում է ներընդունման դոքսիցիկլինով (Վիբրամիցին, Մոնոդոքս) թերապիան, որը պետք է համակցել հակամալարիային պրեպարատ հիդրոքսիքլորոքինի (Պլակենիլ) հետ։ Բուժման տևողությունը՝ 1-2 տարի[3][11]։
Դոքսիցիկլինի հնարավոր կողմնակի էֆեկտները ներառում են ախորժակի կորուստը, սրտխառնոցը, փսխումը և զգայունությունը արևի լույսի նկատմամբ (ֆոտոսենսիբիլիզացիա)։ Հիդրոքսիքլորոքինը կարող է առաջացնել ախորժակի կորուստ, փորլուծություն (դիառեա), գլխացավ և գլխապտույտ[11]։
Ադեկվատ սնուցում ապահովելու համար շատ բժիշկներ խորհուրդ են տալիս օգտագործել վիտամինային և հանքային հավելումներ։ Նշանակվում են վիտամին D, ֆոլաթթու, կալցիումի, երկաթի, մագնեզիումի պրեպարատներ։
Համաճարակաբանություն խմբագրել
Հիվանդությունը չափազանց հազվադեպ հանդիպող է՝ հիվանդացության 1։1.000.000 հաճախականությամբ[4][6]։ Հիվանդանում են հիմնականում տղամարդիկ (ԱՄՆ-ում հարցված հիվանդների 86%-ը), չնայած վերջին տարիներին որոշ երկրներում նկատվում է կանանց հիվանդացության մակարդակի բարձրացում։ Սա գլխավորապես բնորոշ է կովկասյան ազգաբնակչությանը, ովքեր ունեն գենետիկ նախատրամադրվածություն։
Т. whipplei-ն, ակնհայտորեն հանդիսանալով արտաքին միջավայրում բնակվող միկրոօրգանիզմ, սովորաբար առկա է մարդկանց ստամոքսաղիքային ուղիում, բայց մնում է անախտանիշ[6]։ Որոշ տվյալների համաձայն, որպեսզի այն դառնա ախտածին, անհրաժեշտ է իմուն համակարգի ժառանգական կամ ձեռքբերովի դեֆեկտ[14]։ Ենթադրվում է, որ հնարավոր իմունաբանական դեֆեկտը պետք է լինի սպեցիֆիկ T. whipplei-ի համար, որովհետև հիվանդությունը կապված չէ այլ ինֆեկցիոն գործոնի հետ[15]։
Հիվանդությունը հիմնականում ախտորոշվում է միջին տարիքում (միջինը 49 տարեկանում)[6]։
Պատմություն խմբագրել
Ջորջ Հոյթ Ուիպլը հիվանդությունը նկարագրել է 1907 թվականին Ջոնս Հոփկինս հիվանդանոցում։ Հիվանդը 35 տարեկան բժշկական ոլորտի ներկայացուցիչ էր։ Ուիպլը հիվանդությունը անվանեց «աղիքային լիպոդիստրոֆիա»։ Հիվանդությունը երկար ժամանակ համարվել է ինֆեկցիոն ծագման, բայց հարուցիչը վերջնական հայտնաբերվել է 1992 թվականին[16]։ 2003 թվականին Ջոնս Հոփկինսի անվան հիվանդանոցի բժիշկները ֆրանսիացի փորձագետների հետ միասին կիրառել են ախտորոշման նոր մեթոդ (PCR) ՝ անջատելով T. whipplei բակտերիան հիվանդների հյուսվածքների տարբեր նմուշներից[3][17]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Whipple, G. H. (1907). «A hitherto undescribed disease characterized anatomically by deposits of fat and fatty acids in the intestinal and mesenteric lymphatic tissues». Bulletin of the Johns Hopkins Hospital. 18: 382–93.
- ↑ 2,0 2,1 Bai JC, Mazure RM, Vazquez H (2004 թ․ հոկտեմբեր). «Whipple's disease». Clin. Gastroenterol. Hepatol. 2 (10): 849–60. doi:10.1016/S1542-3565(04)00387-8. PMID 15476147.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Fenollar F, Puéchal X, Raoult D (2007 թ․ հունվար). «Whipple's disease». New England Journal of Medicine. 356 (1): 55–66. doi:10.1056/NEJMra062477. PMID 17202456.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 «Whipple's disease - Symptoms and causes». Mayo Clinic (անգլերեն). Oct. 26, 2018. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 24-ին.
- ↑ 5,0 5,1 Strayer DL, Rubin R, Rubin E (2008). Rubin's pathology: clinicopathologic foundations of medicine. Philadelphia: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins. էջ 583. ISBN 978-0-7817-9516-6.
- ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 Schneider T, Moos V, Loddenkemper C, Marth T, Fenollar F, Raoult D (2008 թ․ մարտ). «Whipple's disease: new aspects of pathogenesis and treatment». Lancet Infect Dis. 8 (3): 179–90. doi:10.1016/S1473-3099(08)70042-2. PMID 18291339.
- ↑ ԵՊԲՀ Ախտաֆիզիոլոգիայի ամբիոն - (22․03․2018)։ «Մարսողության ախտաֆիզոլոգիա»։ Վերցված է 23.03.2020։
- ↑ Marth T (2001 թ․ նոյեմբեր). «The diagnosis and treatment of Whipple's disease». Curr Allergy Asthma Rep. 1 (6): 566–71. doi:10.1007/s11882-001-0066-7. PMID 11892086.
- ↑ Longo, D; Faucy, A; Kasper, D; Hauser, S; Jameson, J; Loscalzo, Joseph (2012). Harrison's Principles of Internal Medicine (18th ed.). McGraw Hill Professional.
- ↑ Puéchal, X. (2009). «Maladie de Whipple». La Revue de Médecine Interne. 30 (3): 233–241. doi:10.1016/j.revmed.2008.06.020. PMID 18722696.
- ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 «Whipple's disease - Diagnosis and treatment - Mayo Clinic». www.mayoclinic.org. Oct. 26, 2018. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 24-ին.
- ↑ «Case of the Week #303». www.pathologyoutlines.com. 12/03/2014. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 27-ին.
- ↑ SJ McPhee, MA Papadakis. Current Medical Diagnosis and Treatment 2012 McGraw-Hill 978-0-07-176372-1
- ↑ Marth, T. (2009). «New Insights into Whipple's Disease – A Rare Intestinal Inflammatory Disorder». Digestive Diseases. 27 (4): 494–501. doi:10.1159/000233288. PMID 19897965.
- ↑ Deriban, G.; Marth, T. (2006). «Current concepts of immunopathogenesis, diagnosis and therapy in Whipple's disease». Current Medicinal Chemistry. 13 (24): 2921–2926. doi:10.2174/092986706778521913. PMID 17073638.
- ↑ Relman DA, Schmidt TM, MacDermott RP, Falkow S (1992 թ․ հուլիս). «Identification of the uncultured bacillus of Whipple's disease». N. Engl. J. Med. 327 (5): 293–301. doi:10.1056/NEJM199207303270501. PMID 1377787.
- ↑ Dumler JS, Baisden BL, Yardley JH, Raoult D (2003 թ․ ապրիլ). «Immunodetection of Tropheryma whipplei in intestinal tissues from Dr. Whipple's 1907 patient». N. Engl. J. Med. 348 (14): 1411–2. doi:10.1056/NEJM200304033481425. PMID 12672878.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուիպլի հիվանդություն» հոդվածին։ |
- «Whipple's Disease». National Digestive Disease Information Clearinghouse NDDIC. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 18-ին. (անգլ.)