Վիքիպեդիա

Նիկոտինային կախվածությունից բուժում

Ծխելը թողնել, ինչպես ծխախոտի օգտագործման այլ ձևերի դեպքում, այն կարող է բարդ լինել նիկոտինից առաջացած կախվածության պատճառով[1][2]։

Նիկոտինային կախվածություն ծխախոտի օգտագործումից՝ ֆիզիոլոգիական վարքի խանգարում, որը կապված է նյութերի օգտագործման հետ[3]։

Վիճակագրություն ծխախոտի կախվածության մասին խմբագրել

Ծխողների 70%-ը կցանկանար թողնել ծխելը, իսկ 50%-ը նշում է, որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում փորձել է թողնել ծխելը[4]։

Ծխախոտն այն օգտագործողների մոտ 50%-ի մահվան պատճառ է հանդիսանում։ ԱՀԿ-ի տվյալներով՝ 2014 թվականի դրությամբ ծխախոտը տարեկան մոտ 6 միլիոն մարդու մահվան պատճառ է հանդիսացել, որից ավելի քան 600 հազար մարդ մահացել է։ Չծխող մարդիկ, ովքեր ենթարկվում են երկրորդային ծխի ազդեցությանը, մնացած ավելի քան 5 միլիոնն են կազմում որոնք համարվում են պասիվ ծխողներ։ Աշխարհում կա մոտ 1 մլրդ ծխող նրանց մոտ 80%-ն ապրում է ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում[5]։

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության ծխախոտի դեմ պայքարի շրջանակային կոնվենցիա խմբագրել

ԱՀԿ ծխախոտի դեմ պայքարի շրջանակային կոնվենցիայի նախաբանում ասվում է, որ «…ծխախոտը և ծխախոտ պարունակող որոշ այլ ապրանքներ բարձր տեխնոլոգիական արտադրանք են, որոնք նախատեսված են կախվածություն ստեղծելու և պահպանելու համար, և որ դրանց պարունակած բաղադրիչներից շատերը և դրանցից արտանետվող ծուխը դեղաբանորեն ակտիվ են, թունավոր, մուտագեն և քաղցկեղածին…»[6]։

Ծխելը թողնելու ազդեցությունը առողջության վրա խմբագրել

Քաղցկեղի ուսումնասիրության ամերիկյան ընկերությունը նշում է ծխելը թողնելու հետևյալ հետևանքները[7]՝

  • 20 րոպե անց վերջին ծխած ծխախոտի պատճառով արյան ճնշման և զարկերակային ճնշման արագության անկում
  • 12 ժամվա ընթացքում արյան մեջ ածխածնի մոնօքսիդի մակարդակը իջնում է նորմայից
  • 0,5-3 ամիս անց արյան շրջանառությունը բարելավվում է, և շնչառական համակարգի ֆունկցիոնալ ցուցանիշները բարելավվում են
  • 1-9 ամիս հետո հազի և շնչառության հետ կապված դժվարությունները նվազում են, թարթիչավոր էպիթելի ֆունկցիան վերականգնվում է, բրոնխոթոքային վարակների նկատմամբ խոցելիությունը նվազում է
  • Ծխելը թողնելուց 1 տարի անց սրտի իշեմիկ հիվանդության ռիսկը կրճատվում է 2 անգամ
  • Արդեն 2 տարի ծխախոտից հրաժարվելուց հետո ինսուլտի հավանականությունը կարող է նվազել մինչև սովորական մակարդակ՝ նույնը, ինչ երբեք չծխողների մոտ
  • 5 տարի անց բերանի խոռոչի, կոկորդի, կերակրափողի և միզապարկի քաղցկեղի զարգացման ռիսկերը կիսով չափ նվազում են։ Ծխելը թողած կանանց մոտ արգանդի վզիկի քաղցկեղի վտանգը նվազում է։
  • 10 տարի անց կիսով չափ (համեմատած ծխողների հետ) թոքերի քաղցկեղից մահվան ռիսկը նվազում է, ինչպես նաև կոկորդի և ենթաստամոքսային գեղձի քաղցկեղի հավանականությունը նույնպես նվազում է
  • 15 տարի անց սրտանոթային հիվանդության ռիսկը վերադառնում է նույն մակարդակին, ինչ երբեք չծխողների մոտ

Այլ ազդեցությունները ներառում են շաքարախտի ռիսկի նվազեցում, սթրեսի նկատմամբ կայունության բարձրացում, ինքնազգացողության բարելավում,տղամարդկանց մոտ ուժի ավելացում, կանանց վերարտադրողական ֆունկցիայի բարելավում։ Ծխելը թողնելու բուժիչ ազդեցությունը երիտասարդ տարիքում ավելի բարձր է, բայց ցանկացած տարիքում հրաժարվելը թույլ է տալիս փրկել կյանքի այն տարիները, որոնք կկորչեին, եթե շարունակեիր ծխելը։

Ծխելը թողնելու ուղիներ խմբագրել

Առանց օգնության ծխելը թողնելը խմբագրել

Ծխելը ինքնուրույն թողնելու ամենատարածված մեթոդը[8], «cold turkey» (անգլ․՝ «կապել, կոտրել վնասակար հակումով»[9]) վերջնական մերժում, ինչպիսին է Ալեն Քարրի մեթոդը։

Ըստ Քաղցկեղի ամերիկյան ընկերության, «մարդկանց միայն 4-ից 7%-ն է կարողանում մեկ փորձից թողնել ծխելը՝ առանց դեղորայքի կամ այլ օգնության»[10]։

Ծխելը թողնելու դեղորայքային մեթոդներ խմբագրել

Մայոյի կլինիկայի պրոֆեսորների՝ Մուհամմադ էլ Ռաշիդիի եզրակացության համաձայն (Muhamad Elrashidi) և Ջոն Էբերտը(Jon Ebbert) ծխախոտից կախվածության բուժման երկու ամենաարդյունավետ դեղամիջոցները (2014 թվականի համար) (օրինակ ՝ կարկատել + մաստակ) նիկոտինի փոխարինող թերապիա նրանք առաջարկեցին այս մեթոդը[11]։

Դեղորայքի տեսակը Ակտիվ նյութ Ֆիրմային անվանումը
Նիկոտինի փոխարինող թերապիա նիկոտին «նիկոտին», Thrive[12],Commit[12], Nicotrol[12], Nicoderm[12], Habitrol[12], Niquitin
Նիկոտինային ընկալիչների ագոնիստներ վարենիկլին «շամպիքս», Chantix[12]
Նիկոտինային ընկալիչների ագոնիստներ ցիտիզին «տաբեքս», Desmoxan
Ատիպիկ հակադեպրեսանտներ բուպրոպիոն «վելբուտրին»[12], «Զիբան»[12]
Եռացիկլիկ հակադեպրեսանտներ կլոնիդին[12] Aventyl[12], Pamelor[12]
Հակահիպերտոնիկ դեղեր կլոնդին[12] Catapres[12], Dixarit[12]

Համաձայն Քոքրեյնի, նվիրված այն հարցին, թե արդյոք հակադեպրեսանտները օգնում են ծխողներին, փորձել թողնել ծխելը, բուպրոպիոնի օգտագործումը մեծացնում է ծխելը թողնելու հաջող փորձի հավանականությունը։ Դրա ապացույցները բարձր որակի են, իրականացվել է 44 փորձարկում՝ 13 հազար մասնակիցների հետ։ Ճիշտ է, դիտարկման ժամկետը սահմանափակվել է վեց ամսով։ Նորտրիպտիլինի օգտագործումը նույնպես մեծացնում է ծխելը թողնելու մակարդակը, բայց այստեղ ապացույցները միայն միջին որակի են, քանի որ եղել են ընդամենը վեց ուսումնասիրություններ[13]։

Նիկոտինի փոխարինող թերապիա խմբագրել

Նիկոտինի փոխարինող թերապիայի դեղերը ներառում են, մասնավորապես, «Նիկորետա», «Նիկվիտին»։ 21 մգ պարունակող սպեղաններ, որոնք սովորաբար օգտագործվում են (գործում է մեկ օրվա ընթացքում) կամ 15 մգ նիկոտին (գործում է արթուն ժամանակ 6 ժամ), մաստակ (2 և 4 մգ նիկոտին, օրական մոտ 20 հատ) կամ ներծծվող հաբեր, ինհալատորներ։ Երբեմն օգտագործվում է նիկոտինի փոխարինման տարբեր ձևերի համադրություն, ինչպես նաև այլ դեղամիջոցների հետ համադրություն։

 
Նիկոտինային պատյան

Բուպրոպիոն խմբագրել

Բուպրոպիոն (ֆիրմային անվանումներ «Վելբուտրին», «Զիբան») ատիպիկ հակադեպրեսանտ, որն օգտագործվում է նաև նիկոտինային կախվածության բուժման համար։ Թմրամիջոցների ընդունման հայտնի կողմնակի ազդեցությունն է դեպրեսիան և ինքնասպանության մտքերը[14][15]։ 2014-ին կանադական մամուլում տեղեկություններ հայտնվեցին այն մասին, որ բուպրոպիոնի օգտագործումը շատ ավելի վտանգավոր է, քան կարծում էին նախկինում հենց ինքնասպանության մտքերի պատճառով[16]։

Նիկոտինային ընկալիչների մասնակի ագոնիստներ խմբագրել

  • Վարենիկլինը 2008-ին շուկա դուրս եկած, որը նիկոտինային ընկալիչների մասնակի ագոնիստ է, մեծ խոստումներ է տալիս, բայց դրա օգտագործումը մի շարք հիվանդների մոտ լիէ կողմնակի ազդեցություններով, ներառյալ նյարդային համակարգի ախտահարումով[11]։
  • Ցիտազինը, մեկուսացված ալկալոիդ է։ «Տաբեքս» դեղամիջոցը 60-ական թվականներից ակտիվորեն օգտագործվում է Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի երկրներում ծխելը թողնելու համար[17]։ Սակայն արևմտյան երկրներում դա գործնականում չնկատվեց մեծապես պայմանավորված այն հանգամանքով, որ ուսումնասիրությունների արդյունքները չեն հրապարակվել անգլերենով[18]։ Ժամանակակից հետազոտողները որպես առավելություն նշում են ցիտիզինի հիման վրա դեղերի արտադրության համեմատաբար ցածր արժեքը, որը, ի տարբերություն արհեստականորեն չի սինթեզվում և ստացվում է անմիջապես բուսական նյութերից[17][19]։Ի տարբերություն Արեւմուտքում արտադրվող և թանկարժեք կլինիկական փորձարկումներ անցած դեղերի, «տաբեկս»-ը երկար ժամանակ մնաց բարենպաստ կլինիկական պատմություն ունեցող դեղամիջոց, բայց իրականում աննկատ մնաց միջազգայնորեն, քանի որ Վարշավայի բլոկի երկրներում 60-70-ական թվականներին հավաքված դրա արդյունավետության ապացույցները բավարար չափով չէին համապատասխանում կլինիկական փորձարկումների արևմտյան չափանիշներին[20]։ 2008թվականի համար մեկ փորձարկում է եղել, որը համեմատել է ցիտիզինի և պլացեբոյի ազդեցությունը և պարզել է, որ երկու տարի անց ծխելը դադարեցնելու էականորեն ավելի բարձր ցուցանիշներ են արձանագրվել[17][20]։

Ծխելը թողնելու ոչ դեղորայքային եղանակներ խմբագրել

Ծխելը դադարեցնելու մասին բժշկի խորհուրդը ժամանակակից բժշկության մեջ օգտակար է, նույնիսկ եթե ծխողների փոքր տոկոսը հետևում է այդ խորհրդին։ Ծխելու հետևանքների մասին բացատրությունը, օգնությունն ու խրախուսումը և մոտիվացիայի աջակցությունը բոլորը նպաստում են ծխելը թողնելուն։

Գործում են նաև տարբեր դասընթացներ և ծրագրեր ինչպես մեկօրյա, այնպես էլ բազմօրյա, որոնք հիմնականում ուղղված են ծխելուց հոգեբանական կախվածության հաղթահարմանը։

Ծխելուց կախվածությունը հաղթահարելու նմանատիպ միջոց է աշխատել հոգեբանի հետ, որը մասնագիտացած է քիմիական կախվածության մեջ։

Ծխելը թողնելու միջոց կա նաև Nicotine Anonymous համայնքային ծրագրի օգնությամբ։ Սա շահույթ չհետապնդող 12 քայլից բաղկացած համայնք է, որն օգնում է միմյանց ապրել առանց նիկոտինի։ Որոշ կազմակերպություններ ողջունում են այն անձանց ովքեր միջոցառումներ են կազմակերպում նիկոտինի քանակը նվազեցնելու դեմ պայքարին։ Նիկոտինից կախված անձանց հիմնական նպատակն է օգնել բոլոր նրանց, ովքեր կցանկանան ցանկացած ձևով հրաժարվել ծխախոտի և նիկոտինային արտադրանքի օգտագործումից։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Guide to quitting smoking». American Cancer Society. 2016. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 22-ին.
  2. ↑ Sudeep, C. B. Tobacco Cessation Counseling – The Roles and Responsibilities of a Dentist : [անգլ.] / C. B. Sudeep, T. Chaitra // International Journal of Advanced Research. — 2017. — Т. 5, № 3. — С. 326—331. — doi:10.21474/IJAR01/3518.
  3. ↑ Международная классификация болезней 10-го пересмотра. — ВОЗ.
  4. ↑ Quitting smoking among adults — United States, 2001–2010 : [անգլ.]. — MMWR. — CDC, 2011. — Т. 60, № 44 (November). — С. 1513—1519. — ISSN 1545-861X. — PubMed.
  5. ↑ Табак : [անգլ.] : [арх. 18 Հոկտեմբերի 2014]. — ВОЗ, 2014. — May.
  6. ↑ «Рамочная конвенция ВОЗ по борьбе против табака». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 4-ին.
  7. ↑ «When smokers quit — What are the benefits over time?». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 4-ին.
  8. ↑ «Fiore MC, Novotny TE, Pierce JP, Giovino GA, Hatziandreu EJ, Newcomb PA, Surawicz TS, Davis RM (1990). «Methods used to quit smoking in the United States. Do cessation programs help?». JAMA 263 (20): 2760-5» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 4-ին.
  9. ↑ «Сленг, английский сленг, американский сленг, словарь сленга и идиом». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 4-ին.
  10. ↑ «Guide to Quitting Smoking». Американское онкологическое общество. 2014 թ․ հունիսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 29-ին.(անգլ.)
  11. ↑ 11,0 11,1 Elrashidi MY, Ebbert JO Новые средства лечения табачной зависимости: обзор 2014 года = Emerging drugs for the treatment of tobacco dependence: 2014 update // Expert opinion on emerging drugs. — 2014. — В. 19(2). — С. 243—260. — doi:10.1517/14728214.2014.899580 — PMID 24654737. Архивировано из первоисточника 28 Հունիսի 2015.(անգլ.)
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 Pharmacotherapy for Nicotine/Tobacco Use Dependence // Clinical Handbook of Psychotropic Drugs for Children and Adolescents / Dean Elbe, Kalyna Z. Bezchlibnyk-Butler, Adil S. Virani, Ric M. Procyshyn. — 3d. — Hogrefe Publishing, 2014. — С. 329. — 368 с. — ISBN 1616764562(անգլ.)(Google Books)
  13. ↑ Hughes JR, Stead LF, Hartmann-Boyce J, Cahill K, Lancaster T. Antidepressants for smoking cessation. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 1. Art. No.: CD000031. DOI: 10.1002/14651858.CD000031.pub4. «Бупропион при синдроме дефицита внимания и гиперактивности (СДВГ) у взрослых». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 7-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  14. ↑ «Public Health Advisory: FDA Requires New Boxed Warnings for the Smoking Cessation Drugs Chantix and Zyban». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 25-ին.
  15. ↑ «Information for Healthcare Professionals: Varenicline (marketed as Chantix) and Bupropion (marketed as Zyban, Wellbutrin, and generics)». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 25-ին.
  16. ↑ Pamela Fayerman (2014 թ․ նոյեմբերի 19). «Smoking cessation drug more harmful than previously thought: report». Vancouver Sun. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 29-ին.(անգլ.)
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Cahill, K. Nicotine receptor partial agonists for smoking cessation / K. Cahill, L.F. Stead, T. Lancaster // Cochrane Database Syst. Rev. — 2008. — № 3.
  18. ↑ Etter, J.F. Cytisine for smoking cessation: a literature review and a meta-analysis / J.F. Etter // Arch. Intern. Med. — 2006. — Vol. 166(15). — Р.1553—1559.
  19. ↑ Etter, J.F. Cytisine for smoking cessation: a research agenda / J.F. Etter, R.J. Lukas, N.L. Benowitz, R. West, C.M. Dresler // Drug. Alcohol Depend. — 2008. — Vol. 92(1—3). — Р.3—8.
  20. ↑ 20,0 20,1 Табачная эпидемия: фармакологические возможности борьб / Амиров Н. Б., Андреева Т. И. // Вестник современной клинической медицины. 2011. Т. 4. № 3. С. 28a-33.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նիկոտինային_կախվածությունից_բուժում&oldid=9511522» էջից