Ներքին Ոսկեպար
Ներքին Ոսկեպար, նախկին բնակավայր հայ-ադրբեջանական շփման գծի Ոսկեպար գյուղի հատվածում։ Ներկայում բնակավայրի ավերակները գտնվում են Հայաստանի զինված ուժերի և Ադրբեջանի զինված ուժերի մարտական դիրքերի միջև[1]։
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Ներքին Ոսկեպար | ||
| Aşağı Əskipara | ||
 | ||
| Երկիր |  Հայաստան/Կաղապար:Դրոշավորում/ | |
| Շրջան | Տավուշի մարզ/Ղազախի շրջան | |
| Մակերես | 9,1 կմ² | |
| Բարձր. ծովի մակ-ից | 764 մետր | |
| Բնակչություն | 0 մարդ (2021) | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Ներքին Ոսկեպար նախկին բնակավայրի տարածքը հարավ-արևմուտքից սահմանակից է Հայաստանի Հանրապետության Տավուշի մարզի Ոսկեպար, հյուսիսից՝ Բաղանիս, հարավ-արևելքից՝ Կիրանց, հյուսիս-արևելքից՝ Ադրբեջանի Հանրապետության Ղազախի շրջանի Ղուշչու Այրում, հարավ-արևելքից՝ Մազամ գյուղերին։
Բնակավայրի անուն խմբագրել
Նախկին բնակավայրի հայկական անունն է Ներքին Ոսկեպար, որն առաջացել է հարևանությամբ գտնվող և առնվազն 6-րդ դարում հիմնադրված Ոսկեպար բնակավայրի անունից։ Բնակավայրի ադրբեջանական անունը հայկական «Ոսկեպար» անվան աղավաղված տարբերակն է՝ Աշաղի Ասկիպարա (ադրբ.՝ Aşağı Əskipara)։
Պատմություն խմբագրել
Ներքին Ոսկեպարի տարածքը պատմամշակութային առումով անմիջականորեն կապված է եղել Ոսկեպար գյուղի հետ[2]։
Հայ-ադրբեջանական կռիվներ (1920) խմբագրել
1918 թվականից 1920 թվականը Ներքին Ոսկեպար գյուղը գտնվել է Հայաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության կազմում[3]։
1920 թվականին Ներքին Ոսկեպարի տարածքում և հարակից բնակավայրերում տեղի են ունեցել հայ-ադրբեջանական և հայ-ռուսական (բոլշևիկյան) զինված բախումներ[4][5]։
Խորհրդային Միության ժամանակաշրջան խմբագրել
Խորհրդային Միության տարիներին գյուղն ընդգրկված է եղել Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի Ղազախի շրջանի կազմում։
Հայ-ադրբեջանական հողային վեճեր խմբագրել
Խորհրդային Միության վերջին տարիներին՝ 1980-ական թվականներին Վերին Ոսկեպար, Ոսկեպար և հարակից բնակավայրերում սկսվեց հայ-ադրբեջանական հողային հակամարտություն[6]։ Խորհրդային Ադրբեջանի Ղազախի շրջանի կազմում ընդգրկված Ներքին Ոսկեպար գյուղի ադրբեջանցիներն աստիճանաբար հողային զավթումներ էին դեպի Խորհրդային Հայաստանի Նոյեմբերյանի շրջանի Ոսկեպար գյուղ[6]։ Ադրբեջանական էքսպանսիան կանխելու համար հայկական կողմը նախաձեռնել էր հայաբնակ Ոսկեպար և ադրբեջանաբնակ Վերին Ոսկեպար գյուղերի սահմանին՝ հայկական կողմից մեկ գծով առանձնատների կառուցում[6]։ Ծրագիրն անավարտ մնաց 1988-1989 թվականներին սկսված հայ-ադրբեջանական բախումների հետևանքով[6]։
Ոսկեպարի կոտորած խմբագրել
.jpg)
1990 թվականի մարտից Խորհրդային Ադրբեջանի Ղազախի շրջանի կազմում ներառված Ներքին Ոսկեպար զյուղի դպրոցը ադրբեջանցիները վերածել էին ռազմական հենակետի։
1991 թվականի մայիսի 5-ի լույս 6-ի գիշերը Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի տարածքում տեղակայված խորհրդային զորքերի 4-րդ բանակի ստորաբաժանումները և ադրբեջանական ՕՄՈՆ-ը ուղղաթիռների, տանկերի և ծանր հրետանու օգտագործմամբ և փակում են Հայկական ԽՍՀ-ի Նոյեմբերյանի շրջանի Ոսկեպար գյուղի մուտքերն ու մտնում գյուղ։ Գյուղ մտած խորհրդային բանակի ու ադրբեջանական ՕՄՈՆ-ի ստորաբաժանումները պայթեցնում են 1 ավտոմեքենա՝ սպանելով 2 և ծանր վիրավորելով 7 խաղաղ բնակիչ[7][8]։
Իմանալով Ոսկեպարում տեղի ունեցածի մասին՝ Նոյեմբերյանի շրջանի ներքին գործերի բաժնի 20 միլիցիոներ և 3 քաղաքացիական ուղեկիցներ բնակիչների պաշտպանության համար փորձել են անտառի միջով գյուղ մտնել։ Նրանցից 11-ը դաժանաբար սպանվել են, իսկ մյուսները գերևարվել ու տեղափոխվել Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում գտնվող Կիրովաբադ քաղաքի բանտ, որտեղ մահացել են ևս 3 հոգի։ Խորհրդային զորքերի ստորաբաժանումները գերևարեցին և ադրբեջանական ՕՄՈՆ-ին հանձնեցին նաև գյուղում գտնվող և բնակավայրը պաշտպանող 45 ոստիկանի, ովքեր նույնպես ադրբեջանական բանտում խոշտանգումների ենթարկվեցին[7][8]։
Հետագայում անմարդկային հանցագործության պատասխանատվությունից խուսափելու և միջազգային հասարակական կարծիքը մեղմելու համար կազմակերպվել է հետաքննություն, Ռուսաստանի Գլխավոր խորհրդում լսումներ են անցկացրել, սակայն այդպես էլ կազմակերպիչներն ու պատասխանատուները չեն պատժվել[7]։
Արցախյան Ազատամարտ խմբագրել
_12.jpg)
Խորհրդային Միության փլուզման և 1991-1994 թվականների Արցախյան պատերազմի հետևանքով 1992 թվականի հունիսի 14-ին գյուղը փաստացի անցել է նորանկախ Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի վերահսկողության ներքո[1]։ Հետագայում հայկական զինված ուժերը մարտական դիրքեր են տեղադրել նախկին բնակավայրի եզրին, ինչի հետևանքով այն դարձել է չեզոք գոտի[1]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 «Ադրբեջանցիները նոր բլինդաժներ են փորում», (արխիվացված 26․04․2021թ․)։
- ↑ Սամվել Կարապետյան, Ոսկեպարի պատմական հուշարձանները, Երևան, 2013, (էլեկտրոնային տարբերակ Արխիվացված 2021-08-31 Wayback Machine)։
- ↑ «Խորհրդային Հայաստանի տարածքը՝ ըստ 1920 թ. դեկտեմբերի 2-ի հայ-ռուսական համաձայնագրի» հոդված aniarc.am կայքում, (արխիվացված 18․03․2024 թվականին)։
- ↑ «Ժողովուրդ» օրգան Հայ ժողովրդական կուսակցութեան, №159, սեպտեմբերի 23, 1920 թվական, Երևան։
- ↑ «Յառաջ», հասարակական, քաղաքական, տնտեսական, գրական օրաթերթ, №206, սեպտեմբերի 23, 1920 թվական, Երևան։
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 «Ոսկեպարի օրինակով. հայ-ադրբեջանական հողային կռիվը 1980-ականներին» հոդված aniarc.am կայքում, (արխիվացված 18․03․2024 թվականին)։
- ↑ 7,0 7,1 7,2 «Ոսկեպար. Սխրագործության հիշողությունը», (արխիվացված 19․04․2021թ․)։
- ↑ 8,0 8,1 Թ.Խ. Հակոբյան, Ստ.Տ. Մելիք-Բախշյան, Հ.Խ. Բարսեղյան, «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն, Երեւան, 1998։
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ներքին Ոսկեպար» հոդվածին։ |