Յանիս Չակստե

	Յանիս Չակստե
Կուսակցություն՝	Կադետներ
Կրթություն՝	Մոսկվայի կայսերական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ (1886) և Academia Petrina?
Մասնագիտություն՝	քաղաքական գործիչ և փաստաբան
Ծննդյան օր	սեպտեմբերի 14, 1859
Ծննդավայր	Viesturi Parish, Կուրլանդիական գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն
Վախճանի օր	մարտի 14, 1927[…] (67 տարեկան)
Վախճանի վայր	Ռիգա, Լատվիական Հանրապետություն
Թաղված	Անտառային գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և Լատվիա
Զավակներ	Mintauts Čakste? և Konstantīns Čakste?
Ինքնագիր
Պարգևներ	և
Jānis Čakste

Յանիս Չակստե (լատիշ․՝ Jānis Čakste, սեպտեմբերի 14, 1859(1859-09-14)^[1]^[2]^[3], Viesturi Parish, Կուրլանդիական գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն^[4] - մարտի 14, 1927(1927-03-14)^[5]^[1]^[2]^[…], Ռիգա, Լատվիական Հանրապետություն^[5]), լատվիացի հասարակական ու քաղաքական գործիչ, Լատվիայի Հանրապետության առաջին նախագահ։

Կենսագրություն խմբագրել

Յանիս Չակստե, 1906

Յանիս Չակստեն ծնվել է Կուռլանդի նահանգի Դոբլեն բնակավայրում։ Հայրը եղել է Կիրշյանիս Չակստեն (1827-1864), մայրը՝ Կարոլինա-Մաթիլդան (1835—?):

1882 թվականին ավարտել է Միտավի գերմանական գիմնազիան և ընդունվել Մոսկվայի համալսարանի իրավաբանության ֆակուլտետ, որտեղ հիմնադրել է Լատիշ ուսանողների մոսկովյան ընկերությունը։ 1886 թվականին համալսարանն ավարտելուց հետո Կուռլանդի նահանգում դատախազության քարտուղար է աշխատել։

1888 թվականից դատական հավատարմակալի տեղակալ է աշխատել, իսկ 1897 թվականից` երդվյալ ատենակալ^[7]։ Հրատարակել (մինչև 1914) ու խմբագրել է (մինչև 1906) «Հայրենիք» (լատիշ․՝ Tēvija) շաբաթաթերթը։ 1895 թվականին Միտավում (այժմ՝ Ելգավա) կազմակերպել ու ֆինանսավորել է Երգի համընդհանուր փառատոնը՝ ծախսելով մոտավորապես 4.000 ռուբլի ոսկով։ Գլխավորել է Միտավի լատիշական համայնքը^[8]։

1905 թվականի հեղափոխության ժամանակ հանդես է եկել Լատվիայի ինքնավարության ծրագրով։ 1906 թվականին ընտրվել է Պետական դումայի պատգամավոր։ Դումայում հարել է կադետների կուսակցությանը։ Դումայի ցրումից հետո ստորագրել է Վիբորգի կոչը, որի համար 1908 թվականին երեք ամսով բանտարկվել է Միտավի բանտում։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց հետո նշանակվել է Միտավի կոմիտեի Կարմիր խաչի ներկայացուցիչ։

1915 թվականի գարնանը տեղափոխվել է Տարտու։ Ակտիվ աշխատել է Լատվիայի փախստականների օգնության լատիշական կենտրոնական կոմիտեում։ 1916 թվականի դեկտեմբերին գործուղման է մեկնել ԱՄՆ, սակայն Ստոկհոլմում իմացել է Ռուսաստանի հեղափոխության մասին և վերադարձել։ Լատվիայի անկախության անհրաժեշտության մասին գրքույկ է հրատարակել։ 1917 թվականին Կուռլանդի նահանգի ժամանակավոր կառավարության կոմիսարն է եղել։ 1917 թվականի հոկտեմբերի 13-ին մասնակցել է Լատվիայի ժամանակավոր ազգային խորհրդին, աշխատել արտաքին գործերի բաժնում։

Չակստեն Լատվիա է վերադարձել 1918 թվականի նոյեմբերի 11-ին և նոյեմբերի 17-ին իմացել է, որ ընտրվել է Լատվիայի ազգային խորհդրի նախագահ։

1919 թվականի հունվարին որպես լատվիական պատվիրակության ղեկավար մեկնել է Լոնդոն ու մասնակցել Փարիզի խաղաղության վեհաժողովին։ 1920 թվականի մայիսի 1-ին բացել է սահմանադիր հավաքը, մասնակցել նրա նախագահի ընտրություններին և ստացել 83 ձայն, մինչդեռ Յան Ռայնիսը ստացել էր ընդամենը 48 ձայն։

1922 թվականի նոյեմբերի 14-ին Սեյմը Չակստեին՝ որպես միակ թեկնածուի, ընտրել է Լատվիայի նախագահ (կողմ՝ 92, ձեռնպահ՝ 6): 1925 թվականի նոյեմբերի 6-ին նա վերընտրվել է։

Նախագահության ընթացքում ընդունվել է 402 օրենք։ Նրանց թվում հարկ է նշել կրթության մասին օրենքը, որով տեղական ինքնակառավարման մարմիններին պարտադրվում էր ազգային փոքրամասնությունների համար բացել այնքան դպրոց, որքան որ անհրաժեշտ է։ Նրա կառավարման ժամանակ ներման է արժանացել 549 մարդ։

1919 թվականի նոյեմբերի 14-ից դարձել է Լատվիայի համալսարանի դոցենտ, 1924 թվականի սեպտեմբերի 28-ին ստացել է իրավաբանության դոկտորի կոչում։ 1921 թվականից դասախոսություններ է կարդացել։

Մահացել է 1927 թվականի մարտի 27-ին, թաղված է Ռիգայի Անտառային գերեզմանատանը։

Ընտանիք խմբագրել

Լատվիայի նամականիշ՝ նվիրված Յանիս Չակստեին 1998, 10 սանտիմ
(Սկոտի հավաքածու 476), Միխելի հավաքածու 489)

Կինա — Յուստինե Չակստե, ծնունդով՝ Վեսերե (Justīne Vesere, 1870—1954)
- Որդի — Վիսվալդիս Չակստե (1891—1915)
- Որդի — Մինտաուտս Պաուլիս Միկելիս Չակստե (Mintauts Paulis Miķelis Čakste, 1898—1967)
- Որդի — Ռինգոլդս Չակստե (Ringolds Čakste, 1898—1967)
- Որդի — Կոնստանդին Չակստե (Konstantīns Čakste, 1901—1945)
- Դուստր — Ալդոնա Պաուլա Կարոլինա, ամունական ազգանունը՝ Տեպֆերե (Aldona Paula Karolīna Tepfere, 1903—1954)
- Դուստր — Մայգա, ամուսնական ազգանունը՝ Շիրոնս (Maiga Šīrons, 1904—1984)
- Դուստր — Դայլա Չակստե (Daila Čakste, ? — ?)
- Դուստր — Յանինա Չակստե (Janīna Čakste, ? — ?)
- Որդի — Գեդիմինս Չակստե (Ģedimins Čakste, ? — ?)

Հիշատակ խմբագրել

2003 թվականին Ելգավայում տեղադրվել է հուշարձան, իսկ Ռիգայում Չակստեի անունով անվանակոչվել է փողոց։
Չակստեի անունով է կոչվում Լիեպայայի հրապարակներից մեկը^[9]։

Պարգևներ խմբագրել

Չակստեն ստացել է հետևյալ պարգևները.

Երեք աստղի շքանշան
Սպիտակ վարդի շքանշան
Լատվիայի վերածննդի 1-ին աստիճանի շքանշան
Լեոպոլդ I-ի մեծ խաչի ասպետ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ ^3,0 ^3,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #119378841 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Чаксте Янис // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ Matikkala A. Suomen Valkoisen Ruusun ja Suomen Leijonan ritarikunnat (фин.) — Helsinki: Edita, 2017. — P. 497. — ISBN 978-951-37-7005-1
↑ Список присяжных поверенных округа Санкт-Петербургской судебной палаты и их помощников к 31 января 1914 г. Санкт-Петербург, 1914. — С.32.
↑ «Археологические общества прибалтийского края». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ «Площадь Яниса Чаксте». Бюро туристической информации Лиепайского региона (ռուսերեն). Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.

Աղբյուրներ խմբագրել

Государственная дума Российской империи, 1906—1917 : Энциклопедия. Москва : Российская политическая энциклопедия, 2008. С. 670. — ISBN 978-5-8243-1031-3.
Императорский Московский университет: 1755-1917 : энциклопедический словарь / А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2010. — С. 810—811. — 894 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-5-8243-1429-8

Արտաքին հղումներ խմբագրել

«Լատվիայի առաջին նախագահ Յանիս Չակստեի հիշատակին». Ֆոտոալբոմ, 1927 թվական(անգլ.)
Latvieši vēstures likteņdzirnās: Lāčplēša Kara ordenis(լատիշերեն)
Լատվիայի Հանրապետության նախագահներ(ռուս.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յանիս Չակստե» հոդվածին։

[_253209c08fad7ca5-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Encyclopædia Britannica

[_b2c28b60ad80cfe3-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_e1e9faa5f5ea0897-3] 3,0 ^3,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_7f709439141e7d35-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #119378841 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[_6d317af353fbeb96-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Чаксте Янис // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_c5a059f4b55aee44-6] Matikkala A. Suomen Valkoisen Ruusun ja Suomen Leijonan ritarikunnat (фин.) — Helsinki: Edita, 2017. — P. 497. — ISBN 978-951-37-7005-1

[7] Список присяжных поверенных округа Санкт-Петербургской судебной палаты и их помощников к 31 января 1914 г. Санкт-Петербург, 1914. — С.32.

[8] «Археологические общества прибалтийского края». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[9] «Площадь Яниса Чаксте». Бюро туристической информации Лиепайского региона (ռուսերեն). Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]