Վիքիպեդիա

Մուհամմադ Ֆարահ Այդիդ

(Վերահղված է Մուհամմեդ Այդիդ Ֆարահից)

Մուհամմադ Այդիդ Ֆարահ (դեկտեմբերի 15, 1934(1934-12-15), Beledweyne, Սոմալի - օգոստոսի 2, 1996(1996-08-02)[1], Մոգադիշո, Սոմալի), ռազմական և քաղաքական գործիչ Սոմալիից, 1995-1996 թվականներին եղել է Սոմալիի ինքնակոչ նախագահը, Սոմալիի բանակի գեներալ-մայոր։ Հանդիսանում է Սոմալիի միացյալ կոնգրեսի (ՍՄԿ) և Սոմալիի ազգային դաշինքի (ՍԱԴ) նախագահը։

Մուհամմադ Ֆարահ Այդիդ
արաբ․՝ محمد فرح عيديد‎‎ և Maxamed Faarax Caydiid
Դիմանկար
Ծնվել էդեկտեմբերի 15, 1934(1934-12-15)
ԾննդավայրBeledweyne, Սոմալի
Մահացել էօգոստոսի 2, 1996(1996-08-02)[1] (61 տարեկան)
Մահվան վայրՄոգադիշո, Սոմալի
Քաղաքացիություն Սոմալի
Կրոնսուննի իսլամ
ԿրթությունՄ. Վ. Ֆրունզեի անվան ռազմական ակադեմիա
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ, սպա և դիվանագետ
Զբաղեցրած պաշտոններդեսպան և President of Somalia?
ԿուսակցությունUnited Somali Congress?

Կենսագրություն խմբագրել

Մուհամմադ Այդիդ Ֆարահը ծնվել է 1934 թվականի դեկտեմբերի 15-ին Հիրան նահանգի Բելեդուեյն քաղաքում։ Պատկանում է Խաբար Հեդիր ցեղախմբին։ Ստացել է ռազմական կրթություն, հետագայում սովորել է Հռոմի մոտ գտնվող հետևակային դպրոցում։ Հայրենիք վերադառնալուց հետո նշանակվեց Մոգադիշոյի ոստիկանապետ, իսկ հետո ռազմական պատրաստության կենտրոնի շտաբի պետ։ Սոմալիի անկախացումից հետո ծառայության է անցել երկրի ազգային բանակում, որտեղ հետագայում դարձավ գեներալ։ 1960-1963 թվականներին վերապատրաստման դասընթացներ է անցել Մոսկվայում[2]։

Սիադ Բարրեի կառավարման տարիներին առանց դատավարության վեց տարի անց է կացրել բանտում։ Մասնակցել է Եթովպիայի դեմ պատերազմին (1977—1978)[3]: 1984 թվականին Սիադ Բարրեն Այդիդին նշանակել է Հնդկաստանում Սոմալիի դեսպան[4]։ Միաժամանակ 1989 թվականին Մուհամմադ Այդիդ Ֆարահը լքեց Բարրեին և միացավ նրա ռեժիմի դեմ մղվող զինված պայքարին։

Քաղաքացիական պատերազմ խմբագրել

1989 թվականի վերջին Այդիդը դարձել է Սիադ Բարրեի դեմ մղվող զինված պայքարի առաջնորդներից մեկը։ Նա ստեղծել է Սոմալիի միացյալ կոնգրես (ՍՄԿ) ռազմական կազմակերպությունը։ Եթովպիայի աջակցությամբ Այդիդը դաշինք է կազմել մի քանի ընդդիմադիր ուժերի հետ[5]։ Քաղաքացիական պատերազմի արդյունքում 1991 թվականի հունվարին Բարրեի ռեժիմը տապալվեց[6]։ Այս ամենից հետո խնդիր է առաջացել Այդիդի և ընդդիմադիր առաջնորդներից մյուսի՝ Ալի Մահդի Մուհամեդի հետ, կապված այն հարցի հետ, թե նրանցից ով պետք է դառնա երկրի հաջորդ նախագահը։ Սա հանգեցրել է 1991 թվականի աշնանը ռազմական գործողությունների վերսկսմանը։ Շարունակվող քաղաքացիական պատերազմի պայմաններում Սոմալիում դադարեցին գոյություն ունենալ պետական համալսարանները, ինչպես նաև ոչնչացան գրեթե բոլոր սոցիալական ենթակառուցվածքները, ինչը հանգեցրեց սովի, որին զոհ դարձավ 300 հազար մարդ։

ՄԱԿ-ի միջամտություն խմբագրել

ՄԱԿ-ի կողմից հումանիտար օգնության տրամադրման փորձերը ձախողվում էին՝ երկրում ընդհանուր քաոսի պայմաններում հումանիտար օգնություն տրամադրող մեքենաների շարասյունները հաճախ թալանվում էին։ 1992 թվականի դեկտեմբերին ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ և ՄԱԿ-ի հովանու ներքո բազմազգ ուժերը ներխուժեցին Սոմալի, նպատակ ունենալով ապահովել հումանիտար օգնության տրամադրումը։ Այս ամենի հաջող իրականացումից հետո ՄԱԿ-ը միջնորդ հանդիսանալով Այդիդի և Մուհամմադի միջև իր վրա վերցրեց երկրի քաղաքական ապագան որոշելու հարցը։ Այդիդը ՄԱԿ-ին մեղադրեց կողմնակալության մեջ, ինպես նաև նա բացասական վերաբերմունք ուներ Սոմալիի ներքին գործերին միջազգային միջամտության հարցի շուրջ։ 1993 թվականի հունիսին Այդիդը մի շարք զինված հարձակումներ կազմակերպեց խաղաղապահների վրա։ Այս դեպքից հետո նրա համար 25 հազար դոլլար գլխագին սահմանվեց[7][8]։ Սակայն ՄԱԿ-ի զորքերի կողմից Այդիդին գտնելու փորձերը անցան անարդյունք։ Օգոստոսին Սոմալի ժամանեց Դելտա հատուկ նշանակության ուժերի 75-րդ գունդը, որը պետք է գտներ զինյալ ապստամբների ղեկավարին[9]։

1993 թվականի հոկտեմբերի 3-ին ԱՄՆ հատուկ ջոկատայինները Մոգադիշոյում ընկնում են Այդիդի լարած ծուղակը, որի հետևանքով սկսվում է արյունալի մարտ, ինչի արդյունքում զոհվում է 20 հատուկ ջոկատային, 3 խաղաղապահ և 3000 Սոմալիի բնակիչ։ Այս իրադարձությունները լայն արձագանք ստացան ԱՄՆ-ում։ 1994 թվականի մարտին ամերիկյան զորքերը դուրս բերվեցին Սոմալիից, իսկ մեկ տարի անց երկիրը լքեցին նաև ՄԱԿ-ի հովանու տակ գործող ուժերը[10]։ Սոմալիում քաղաքացիական պատերազմը շարունակվեց։ Այս դեպքերի հիման վրա նկարահանվել է «Սև բազե» ֆիլմը։

Նախագահ խմբագրել

1995 թվականի գարնանը հակառակորդի հարձակման արդյունքում Այդիդի զորքերը դուրս եկան Բելեդուեյն քաղաքից։ Միաժամանակ սրվեց Այդիդի և Մուհամմադի միջև եղած հակասությունը։ Հունիսին Այդիդը հրավիրեց ազգային հաշտեցմանը նվիրված կոնֆերանս, որի արդյունքում ստանալով իր կողմնակիցների աջակցությունը հռչակվեց երկրի նախագահ։ Օգոստոսին Լիբիան պաշտոնապես ճանաչեց գեներալ Այդիդի կառավարությանը։ Հաջորդ ամիս Այդիդի զինված ջոկատները հարձակողական գործողություն սկսեցին Բայդաբոում[11]։

Մահ խմբագրել

1996 թվականի ապրիլին գեներալ Այդիդը Բայդաբոյից մեկնեց Մոգադիշո։ Մայրաքաղաք գալով նա ժողովրդին խոստացավ լայնածավալ պատերազմ սկսել իրենց հակառակորդների դեմ[12]։ Հուլիսին զինված ուժերը պաշարեցին մայրաքաղաքի հարավային մասը, որտեղ կատաղի մարտեր սկսվեցին զինյալների հետ, որի ժամանակ ձերբակալվեցին Ալի Օսման Ատտոն, Ալի Մահդի Մուհամմադը և ուրիշներ[13]։ Ամսվա վերջին Ալի Մահդին ռադիոկայանների միջոցով հաղորդեց, որ Այդիդը մարտերի ընթացքում ծանր վիրավորվել է։ Պաշտոնական տվյալներով նա հուլիսի 24-ին Մեդինա թաղամասում մարտի ընթացքում հրազենային վնասվածքներ է ստացել ուսի և լյարդի հատվածներում։ Գեներալ Այդիդը մահացել է օգոստոսի 1-ին տեղի ժամանակով 15:30-ին սրտի կաթվածից[14]։ Ըստ իսլամական սովորույթների նրան թաղել են մահից մեկ օր անց մայրաքաղաքի հարավային մասում[15]։ Այդիդի մահից հետո առաջնորդի դերը ստանձնեց նրա որդին՝ Հուսեյն Այդիդ Ֆարահը, սակայն նրա գլխավորած ուժը երբեք լուրջ դեր չի ունեցել սոմալիացիների կյանքում։

Հուսեյն Այդիդ Ֆարահը երկար ժամանակ բնակվել է ԱՄՆ-ում, ստացել է ԱՄՆ քաղաքացիություն և ծառայել է ԱՄՆ ծովային հետևակի կորպուսում։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Libération (ֆր.) / D. Alfon — 1973. — ed. size: 139959 — ISSN 0335-1793; 1766-0556; 2262-4767
  2. ↑ An Elusive Clan Father Is Peacekeepers' Nemesis
  3. ↑ Mohamed Farrah Aidid — Biography
  4. ↑ General Mohamed Farah Hassan («Aidid») Արխիվացված 2008-12-03 Wayback Machine
  5. ↑ Somalia/Ethiopia Արխիվացված 2007-02-22 Wayback Machine
  6. ↑ Айдид — MSN Encarta Արխիվացված 2007-12-11 Wayback Machine
  7. ↑ Mohamed Farrah Aidid — Indopedia, the Indological knowledgebase(չաշխատող հղում)
  8. ↑ Mogadishu — History(չաշխատող հղում)
  9. ↑ «Сомалийская катастрофа американского спецназа». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 1-ին.
  10. ↑ ВОЗВРАЩЕНИЕ «ЧЕРНОГО ЯСТРЕБА»(չաշխատող հղում)
  11. ↑ Сомали, Сомалийская Демократическая Республика
  12. ↑ История Сомали(չաշխատող հղում)
  13. ↑ Somaila Humanitarian Situation Report, 16 July — 2 August 1996
  14. ↑ M O G A D I S H U C I V I L W A R S
  15. ↑ CNN — Somali faction leader Aidid dies — Aug. 2, 1996 Արխիվացված 2007-09-09 Wayback Machine

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մուհամմադ_Ֆարահ_Այդիդ&oldid=9482394» էջից