Մինաս Ամդեցի
Մինաս Ադամեցի կամ Մինաս վարդապետ Ամդեցի (մոտ 1630, Դիարբեքիր, Թուրքիա[1] - դեկտեմբերի 5, 1704[1], Երուսաղեմ, Օսմանյան կայսրություն[1]), հայ մատենագիր, գրիչ, եկեղեցական գործիչ, Երուսաղեմի հայոց պատրիարք (1690-1696, 1698-1702, 1704)։
| Մինաս Ամդեցի | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մոտ 1630 |
| Ծննդավայր | Դիարբեքիր, Թուրքիա[1] |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 5, 1704[1] |
| Մահվան վայր | Երուսաղեմ, Օսմանյան կայսրություն[1] |
| Մասնագիտություն | մատենագիր, գրիչ և քահանա |
 Minas Amdetsi Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն և գործունեություն խմբագրել
Մինաս Ամդեցին ծնվել է Ամիդ քաղաքում (ներկայիս՝ Դիարբեքիր), Առաքելի և Հռիփսիմեի ընտանիքում։ Ծննդյան ստույգ ամսաթիվը հայտնի չէ, մոտավորապես 1630 թվականին։ Վաղ տարիքում կորցրել է մորը։ Կրթությունը ստացել է տեղի եպիսկոպոսի՝ Մարկոսի մոտ, որին էլ նվիրված է նրա հետագայում գրած գովաբանական բանաստեղծություններից մեկը
1655 թվականին ավարտել է ուսումը և ստացել վարդապետի կոչում։ Մեկ տարի անց մեկնել է Ուրֆա, որտեղ զբաղվել է վարդապետությամբ և մեծ հաջողություն է ունեցել։ 1664 թվականին մեկնել է Եվդոկիա, որտեղ եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (1666)։ Ըստ ժամանակակիցների վկայության, եղել է Եղիազար I (1681-1691) կաթողիկոսի զինակիցներից մեկը և եկեղեցական հարցերում կարևոր դերակատարում է ունեցել։
1673 թվականին հոր մահից հետո ստիպված է եղել տուն վերադառնալ, սակայն շուտով կրկին մեկնել է Ուֆա։ 1681 թվականին Եղիազար կաթողիկոսի հետ մեկնել է շրջագայության և կաթողիկոսի հորդորով սկսել է գրել իր անտիպ «Օրագրությունը» (1680 - 1704)։
Եղել է Եվդոկիայի եպիսկոպոսական թեմի առաջնորդ (1686-1688)։ 1690 թվականին դարձել է Երուսաղեմի հայոց պատրիարք (1690-1696, 1698-1702, 1704)։ 1696 թվականին Երուսաղեմի իր պատրիարքական աթոռը թողնելով մեկնել է Էջմիածին։ Որից հետ, 1698 թվականին մեկնել է Կոստանդնուպոլիս և կրկին վերադարձել Երուսաղեմ՝ կրկին ստանձնելով պատրիարքի իր պաշտոնը։ 1702 թվականին եկեղեցական ներքին պառակտումների հետևանքով կորցրել է իր աթոռը՝ ի օգուտ Ավետիք Եվդոկացու։ Սակայն 1704 թվականին կրկին բարձրացել է պատրիարքի գահին և ղեկավարել մինչև մահը՝ նույն թվականի նոյեմբերի 24 (դեկտեմբերի 5)։
Գրական-հրատարակչական գործունեություն խմբագրել
1735 թվականի հրատարակություն, Կոստանդնուպոլիս
Պահպանվել են նրա գրչագրած ձեռագրերը և այդ ժամանակահատվածում նրա հանձնարարությամբ կատարված որոշ ձեռագրերի կրկնօրինակները, որոնցից առավել արժեքավոր են Սամուել Անեցու «Ժամանակագրության» և Մխիթար Գոշի «Դատաստանագիրք» աշխատությունների (1687) գրչագրումները։
1700-1701 թվականներին հրատարակել է Գրիգոր Նարեկացու «Մատեան ողբերգութեան» երկի առաջին ամբողջական բնագիրը և նրա ներբողյանները[2]։ Գրել է (1698) «Ազգաբանութիւն Հայոց» երկը (1870, «Ազգաբանութիւն թագաւորացն Հայոց» 2 հրտ․), որի սկզբի մասը հայոց պատմության (Հայկից մինչև Լևոն Զ), իսկ շարունակությունը հռոմեական ու բյուզանդական կայսրերի համառոտ ժամանակագրությունն է։ Գրել է (1680 - 1704) նաև «Օրագրութիւն» (անտիպ), որն ունի ինքնակենսագրական արժեք և XVII դարի վերջին քառորդի ու XVIII դարի սկզբի հայ հասարակական-քաղաքական կյանքի մասին վավերական սկզբնաղբյուր է՝ տեղագրական հարուստ տվյալներով։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) — Երևան: 1981. — հատոր 7. — էջ 554.
- ↑ Ա. Ա. ՂԱԶԻՆՅԱՆ. «ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑՈԻ «ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ» ԵՐԿԻ ԻՆՔՆԱԳՐԻ ՀԱՐՑԻ ՄԱՍԻՆ» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
Գրականություն խմբագրել
- Չամչյան Մ․, Պատմութիւն Հայոց, հ․ 3, Վնտ․, 1786
- Օրմանյան Մ․, Ազգապատում, մաս 2, ԿՊ, 1914
- Քյոմուրճյան Ե․ Չ․, Օրագրութիւն, Երուսաղեմ, 1939։
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մինաս Ամդեցի» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 554)։ 
|