Մեծ Հունաստան (հին հունարեն՝ Μεγάλη Ἑλλάς, Megálē Hellás, իտալ.՝ Magna Grecia), Հարավային Իտալիայի ափամերձ տարածքների անունն է։ Այն գտնվում է Կամպանիայի, Ապուլիայի, Բասիլիկատի, Կալաբրիայի և Սիցիլիայի շրջաններում, որոնք բնակեցված էին հույներով`Քրոթոնի Էչանի, Սիբերիսի, հյուսիսիսային Սիբարիսի, Կումեի և Նեապոլիսի բնակավայրերի բնակիչներով։ Մ.թ.ա. 8-րդ դարից սկսած այդտեղի բնակիչները իրենց հետ բերեցին հելլենական քաղաքակրթությունը, որը մեծ ազդեցություն թողեց Իտալիայի, ինչպես նաև Հին Հռոմի մշակույթի վրա[1]։ Դրան անդրադարձել հռոմեացի բանաստեղծ Օվիդը։ Նա իր Fasti բանաստեղծությունում անդրադարձել է Իտալիայի հարավային մասում գտնվող Մագնա Գրաքիային։

Իտալիայի պատմություն
Իտալիայի զինանշան
Հին աշխարհ
Նախապատմական Իտալիա
Էտրուսկներ (մ.թ.ա. 12-6-րդ դարեր)
Մեծ Հունաստան (մ.թ.ա. 12-6-րդ դարեր)
Հին Հռոմ (մ.թ.ա. 8-րդ դար - մ.թ. 5-րդ դար)
Իտալիան օստգոթերից տիրապետության տակ (5-6-րդ դարեր)
Միջին դարեր
Միջնադարյան Իտալիա
Իտալիան Բյուզանդիայի տիրապետության տակ (6-8-րդ դարեր)
Լանգոբարդական թագավորություն (6-8-րդ դարեր)
Իտալիայի միջնադարյան թագավորություն
Իսլամը և նորմանները Հարավային Իտալիայում
Ծովային հանրապետություններ և Իտալիայի քաղաք-պետություններ
Նոր ժամանակներ
Իտալական վերածնունդ (14-16-րդ դարեր)
Իտալական պատերազմներ (1494-1559)
Իտալիան նոր ժամանակներում (1559-1814)
Ռիսորջիմենտո (1815-1861)
Ժամանակակից պատմություն
Իտալիայի թագավորություն (1861-1945)
Իտալիան Առաջին համաշխարհային պատերազմում (1914-1918)
Ֆաշիզմ և գաղութային կայսրություն (1918-1945)
Իտալիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում (1940-1945)
Իտալիայի նորագույն պատմություն (1945-այժմ)
Կապարային տարիներ (1970-ականներ - 1980-ականներ)
Առանձին թեմաներ
Իտալիայի պատմական պետություններ
Իտալիայի ռազմական պատմություն
Իտալիայի տնտեսական պատմություն
Իտալիայի ընտրական իրավունքի պատմություն
Իտալիայի նորաձևության պատմություն
Իտալիայի փոստի և փոստային նամականիշների պատմություն
Իտալիայի երկաթուղային տրանսպորտի պատմություն
Իտալիայում փողերի պատմություն
Իտալիայում երաժշտության պատմություն

Իտալիայի պորտալ

Նախնադար խմբագրել

Մագագայի և այլ հունական բնակավայրերի քաղաքները (կարմիր)

Ըստ Ստրաբոյի, Մեծ Հունաստանի գաղութացումն սկսվել է Տրոյական պատերազմի ժամանակ և շարունակվել է ևս մի քանի դարեր[2]։ Մ.թ.ա 8-րդ և 7-րդ դարերում, տարբեր պատճառներով՝ ժողովրդագրական ճգնաժամերը (սով, գերբնակեցում եւ այլն), նոր առեւտրային կետեր, նավահանգիստներ որոնելու համար, նրանք հայրենիքից հեռացան և սկսեցին բնակվել Իտալիայի հարավային շրջաններում։ Այդ ժամանակահատվածում, հունական գաղութները ստեղծվել են այնպիսի վայրերում, ինչպիսիք են Սև ծովի, Արևելյան Լիբիայի և Մասալիայի (Մարսել) արևելյան ափերը։ Դրանք ներառում էին բնակավայրեր Սիցիլիայի և Իտալիայի թերակղզու հարավային մասում։ Հին աշխարհագրագետները մտածում էին, թե արդյոք այն ընդգրկում էր Սիցիլիան կամ պարզապես Ապիլիան և Կալաբրիան. Ստրաբոն հանդիսանում էր առավել ճանաչված փաստաբան։

Կոլոնիզացիայի միջոցով հունական մշակույթը տարածվել է Իտալիայում՝ հին հունական բարբառները, կրոնական ծեսերը և անկախ ոստիկանական ավանդույթները։ Հին հունական քաղաքակրթությունը շուտով զարգացավ, շփվելով մայրենի քաղաքակրթությունների հետ։ Ամենակարևոր մշակութային փոխպատվաստումը Հռոմեական այբուբենի Chalcidean / Cumaean բազմազանությունն էր, որը ընդունվել է էթրոսկանների կողմից. Հին իտալական այբուբենը հետագայում դարձավ լատինական այբուբեն, որը դարձավ աշխարհում ամենատարածված այբուբենը։

 
Հունական տաճար Պեստում, Կամպանիա

Նոր Հելլենիկ քաղաքներից շատերը դարձան շատ հարուստ և հզոր, ինչպես Նեապոլիսը (Նեագիոս, Նեապոլ, «Նոր քաղաք»), Սիրակուսե (Սուրբ), Աքրեգաս (Կովկաս), Պեստում (Պսսսիմե) և Սիաբիս (Սբարաս)։ Այլ քաղաքներ Մեծ Հունաստանում կան նաև Տարենտումը, Եպիզեֆրիան Լորսին, Ռեգումը, Քրոտոնը, Թուրի, Էլեայի (Նելա), Նոլայի, Անկոնայի, Սիսսայի։ Մ.թ.ա. 3-րդ դարում Պիրրիկ պատերազմից հետո Հռոմը գրավեց Մեծ Հունաստանը։

Միջին տարիներ խմբագրել

Վաղ միջնադարում, աղետալի Գոտի պատերազմից հետո, բյուզանդական քրիստոնյա հույների նոր ալիքները Հունաստանից և Փոքր Ասիայից եկան Հարավային Իտալիա, իսկ Հարավային Իտալիան գտնվում էր Արևելյան Հռոմեական կայսրության տարածքում։ Հնագիտական ապացույցները ցույց չեն տալիս հույն ժողովուրդների նոր ժամանությունների հետք, միայն բարբարոս նորեկների և հույն-հռոմեացի տեղացիների միջև բաժանումը։ Լեո Երրորդ կայսրը յուրացրել էր Իտալիայի հարավում գտնվող Նորմաններին պատկանող հողերը[3]։

Ազդեցության ուշագրավ օրինակ է Գրիգոր Խոսող փոքրամասնությունը, ով դեռևս հիշատակվում է Կալաբրիայի և Ապիլիայի իտալական շրջաններում։ Գրիկոն Կալաբրիայի և Սալենտոյի ռեգիոնների, մի քանի գյուղերի և մի քանի այլ մարդկանց կողմից օգտագործվող լեզուն է Դորիկի, բյուզանդական հունական եւ իտալական տարրերի համատեղելի լեզուն է։ Այդ լեզվով գրում էին նաև Դորիկները՝ հույներ, իտալացիներ, բյուզանդացիներ։ Կա հարուստ բանավոր ավանդություններ նրանց մասին, նրանք եղել են մոտ 30,000 մարդ։ Սակայն հետագայում ձուլվել են իտալացիներին։ Որոշ գիտնականներ, ինչպիսիք են Գերհարդ Ռոլֆը, պնդում են, որ Գրիկոները ծագում են Հին Հունաստանի գաղութներից։

Տես նաև խմբագրել

  • Հին հունական բարբառներ
  • Հույները Իտալիայում
  • Գրիկո մարդիկ
  • Գրիկո լեզու
  • Հելլեններ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. The Oxford Companion to Classical Literature, Paul Harvey, 1927,1955, p258
  2. [ Strabo, Geographica οἱ δὲ τῆς Σικελίας τύραννοι καὶ μετὰ ταῦτα Καρχηδόνιοι, τοτὲ μὲν περὶ τῆς Σικελίας πολεμοῦντες πρὸς Ῥωμαίους τοτὲ δὲ περὶ αὐτῆς τῆς Ἰταλίας, ἅπαν- τας τοὺς ταύτῃ κακῶς διέθηκαν, μάλιστα δὲ τοὺς Ἕλληνας, πρότερον μέν γε καὶ τῆς μεσογαίας πολλὴν ἀφῄρηντο, ἀπὸ τῶν Τρωικῶν χρόνων ἀρξάμενοι, καὶ δὴ ἐπὶ τοσοῦτον ηὔξηντο ὥστε τὴν μεγάλην Ἑλλάδα ταύτην ἔλεγον καὶ τὴν Σικελίαν· νυνὶ δὲ πλὴν Τάραντος καὶ Ῥηγίου καὶ Νεαπόλεως ἐκβεβαρβαρῶσθαι συμβέβηκεν ἅπαντα καὶ τὰ μὲν Λευκανοὺς καὶ Βρεττίους κατέχειν τὰ δὲ Καμπανούς, καὶ τούτους λόγῳ, τὸ δ' ἀληθὲς Ῥωμαίους· καὶ γὰρ αὐτοὶ Ῥωμαῖοι γεγόνασιν. ]
  3. T. S. Brown, "The Church of Ravenna and the Imperial Administration in the Seventh Century," The English Historical Review (1979 pp 1-28) p.5.