Վիքիպեդիա

Մելխիոր Ռուս

շվեյցարացի ազնվական

Մելխիոր Ռուս (գերմ.՝ Melchior Ruß, մոտավորապես 1450, Լյուցեռն - հուլիսի 20, 1499[3][4][5]), շվեյցարացի ասպետ, մատենագիր և պատմաբան, «Լյուցեռնյան տարեգրության» (գերմ.՝ Luzernerchronik, լատին․՝ Chronica Lucernae) հեղինակ։

Մելխիոր Ռուս
գերմ.՝ Melchior Ruß
Ծնվել էմոտ 1450[1]
ԾննդավայրԼյուցերն, Շվեյցարիա[1]
Վախճանվել էհուլիսի 20, 1499(1499-07-20)
Վախճանի վայրRheineck, Rheintal Constituency, Սանկտ Գալլեն, Շվեյցարիա[2]
Մասնագիտությունպատմաբան
Լեզումիջին բարձր գերմաներեն
ՔաղաքացիությունՇվեյցարիա
ԿրթությունՊավիայի համալսարան
 Melchior Russ Վիքիպահեստում
Մատյաշ Կորվինը Վիեննայի Սուրբ Ստեփանոս տաճարում պատարագի ժամանակ (1485)։ Մելխիոր_Ռուսի «Լյուցեռնի տարեգրության» ձեռագրի մանրանկարչություն

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է մոտավորապես 1450 թվականին Լյուցեռնում, քաղաքային գրագիր Մելխիոր Ռուս Ավագի ընտանիքում[6]։ Իրավագիտություն է սովորել 1471 թվականին Բազելում, 1473 թվականին՝ Պավիայում[7]։

Վերադառնալով հայրենիք՝ մասնակցել է Բուրգունդիայի հետ պատերազմին, մասնավորապես՝ Գրանդսոնի և Մուրտենի (1476) և Նանսիի (1477) ճակատամարտերին։ 1478 թվականի ձմռանը Լյուցեռնի բանակի կազմում Սեն Գոթարդի լեռնանցքով արշավել է Բելինցոնա[8]։

Լյուցեռնի քաղաքային խորհրդում 1476 թվականից, այլ աղբյուրների համաձայն՝ 1477 թվականից[9] ծառայել է որպես խորհրդական և դիվանագետ[10]։ 1479 թվականին մասնակցել է առաքելությունների Ֆրանսիայում՝ Միլանի հետ բանակցությունների առիթով, իսկ Հունգարիայում՝ Մատյաշ Հունյադիի թագավորի արքունիքում, որի կողմից մասնակցել է օսմանցիների դեմ պատերազմին։ 1479 թվականի հոկտեմբերի 13-ին մարտնչել է Տրանսիլվանիայի Հացահատիկի դաշտի պատմական ճակատամարտում՝ այդտեղ տիրանալով հարուստ ռազմավարների և Հունգարիայի թագավորից խոստում ստանալով ասպետի կոչման արժանանալու և տարեկան 300 դուկատ կենսաթոշակ նշանակելու վերաբերյալ։

1480 թվականին ընտրվել է Լյուցեռնի Մեծ խորհրդի անդամ, 1483 թվականին եղել է կուսակալ Էբիկոնում և Ռուտզեում, 1487 թվականին Մալտերսում և Լիտտաուում[7] եղել է դատական պրիստավ՝ մնալով իր պաշտոններում Լյուցեռնի քաղաքային գրասենյակում։

1488 թվականին նրան կրկին դեսպանատան հետ ուղարկվել են Հունգարիա՝ պաշտպանական դաշինք կնքելու Մատյաշ I Կորվինի հետ, ով նրան ասպետի կոչում է շնորհել[6], բայց չի վճարել խոստացված թոշակը[11]։

1492 թվականին Ռուսը Պֆալցի կուրֆյուրստ Ֆիլիպ Պֆալցեցու կողմից գործուղվել է Ֆրայբուրգ և Զոլոթուռն՝ բավարական դուքս Ալբրեխտ IV-ին և Գեորգի Բավարիացուն ռազմական դաշինքի մեջ ներգրավելու նպատակով։ 1496 թվականին, ներգրավվելով եպիսկոպոս Յոստ ֆոն Զիելինենի դատավարության մեջ, նա հակասության մեջ է մտել Լյուցեռնի շուլտգեյս Լյուդվիգ Զայլերի հետ, ինչի պատճառով էլ նրան աքսորել են Ուրի կանտոն։

Շվաբյան պատերազմի բռնկումից հետո, պարտքերով ծանրաբեռնված, նա ստիպված է եղել միանալ Ուրի կանտոնի բանակին որպես սովորական վարձկան[12], իսկ 1499 թվականի հուլիսի 20-ին զոհվել է Ռայնեկի մոտ կոմս Էյտել Ֆրիդրիխ Հոգենցոլերնի ջոկատի հետ մարտում։ Ի նշանավորումն նրա նախկին վաստակի՝ Լյուցեռնի քաղաքային խորհուրդը որոշել է մարել նրա բոլոր պարտքերը[13]։

Ստեղծագործություն խմբագրել

1482-1488 թվականներին Ռուսը միջնադարյան գերմաներենով գրել է «Լյուցեռնյան տարեգրություն»-ը (գերմ.՝ Lucerner Chronik), որտեղ ներկայացրել է Լյուցեռնի պատմությունը 601-1414 թվականներին[14]։ Որպես օրինակ՝ նա օգտագործել է Դիբոլդ Շիլլինգ Ավագի «Բեռնյան տարեգրությունը» (1483), իսկ որպես հիմնական աղբյուրներ՝ Բենեդիկտ Չախթլանի և Հենրիխ Դիտլինգերի (1470) պատկերազարդ տարեգրությունը, որը կազմվել է Կոնրադ Յուստինգերի (1430) ավելի վաղ տարեգրության հիման վրա, «Բուրգունդյան պատերազմի նկարագրությունը» (գերմ.՝ Darstellung der Burgunderkriege) շվեյցարացի հումանիստ պատմաբան Ալբրեխտ ֆոն Բոնշտետենի (1477), ինչպես նաև Հայնրիխ Գունդելֆինգենի «Լյուցեռն քաղաքի տեսարժան վայրերի նկարագրությունը» (1481)։

Ժամանակակից շվեյցարացի պատմաբան Մայա Վոնարբուրգ Ցյուլլիգի կողմից տարեգրության աղբյուրի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ դրանում առկա տեղեկատվության 71 տոկոսը փոխառված է եղել Յուստինգերի «Բեռնի տարեգրություն»-ից, մնացած 29 տոկոսն է միայն նվիրված Լյուցեռնի և նրա դաշնակիցների պատմությանը։ Իր ստեղծագործության մեջ ներառելով բազմաթիվ բնօրինակ փաստաթղթեր՝ դրա կազմողը գործնականում չի օգտագործել արխիվային նյութեր[15]։

Ռուսի «Լյուցեռնի տարեգրությունը» առաջին պատմական աշխատություններից մեկն է, որտեղ ներառված է Վիլհելմ Տելլի մասին լեգենդը[16], ընդ որում ավելի վաղ տարբերակը, քան Հանս Շրիբերի կողմից 1472-1474 թվականներին գրված «Զառնենի սպիտակ գրքում», և 1507 թվականին ընդգրկվել է Պետերման Էտերլինի «Շվեյցարիայի Համադաշնության տարեգրության» մեջ։ Ժողովրդական լեգենդներից բացի, տարեգրությունը կազմողն օգտագործել է պատմական երգեր, այդ թվում՝ Զեմպախի պատմական ճակատամարտի (1386) նկարագրությունը, որտեղ հիշատակվում է անանուն հերոսի[7] սխրանքը, որը հետագայում նույնացվել է 16-րդ դարի պատմաբան Էգիդի Չուդիի կողմից, ունտերվալդենցի ոմն Առնոլդ ֆոն Վինկելռիդի հետ։

Մելխիոր Ռուսի տարեգրությունը պահպանվել է 15-րդ դարի վերջի 16-րդ դարի սկզբի միակ ձեռագրում և առաջին անգամ հրատարակվել է պատմաբաններ Ֆրանց Յուլիուս Շնելլերի, Յոսիֆ Եվտիխի Կոպի և Յոհան Լյուդվիգ Վուրստեմբերգերի կողմից 1834 և 1838 թվականներին Բեռնում «Շվեյցարիայի պատմաբաններ» շարքում։

Հրատարակություններ խմբագրել

  • Melchior Russen, Ritters von Lucern. Eidgenössische Chronik, herausgegeben von J. Schneller. Teil 1 // Der schweizerische Geschichtsforscher. — Bern, 1834. — XXVI, 276 s.
  • Melchior Russ. Cronika. Eine Luzerner Chronik aus der Zeit um 1482, herausgegeben von Maya Vonarburg Züllig. — Zürich: Chronos Verlag, 2009. — 220 s.

Գրականություն խմբագրել

  • Theodor von Liebenau. Ritter Melchior Ruß von Luzern. Vortrag, gehalten im historischen Verein in Luzern // Blätter für Wissenschaft, Kunst und Leben aus der katholischen Schweiz. — Band 12. — 1870. — S. 299ff.
  • August Bernoulli. Die Luzernerchronik des Melchior Ruß. — Basel, 1872. — 115 s.
  • Theodor von Liebenau. Russ, Melchior (Chronist) // Allgemeine Deutsche Biographie. — Band 30. — Leipzig: Duncker & Humblot, 1890. — S. 9-11.
  • Gregor Egloff. Melchior Russ // Historisches Lexikon der Schweiz. Akademie der Geistes- und Sozialwissenschaften. — Band 10. — Basel: Schwabe AG, 2011.
  • Regula Schmid. Russ, Melchior Jr. // Encyclopedia of the Medieval Chronicle, ed. by Graeme Dunphy and Cristian Bratu. — Leiden; Boston: Brill, 2016.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #100960154 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  2. ↑ Historische Lexikon der Schweiz, Dictionnaire historique de la Suisse, Dizionario storico della Svizzera (գերմ.) — Bern: 1998.
  3. ↑ Немецкая национальная библиотека, Берлинская государственная библиотека, Баварская государственная библиотека и др. Record #100960154 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012—2016.
  4. ↑ Russ, Melchior // Repertorium «Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters». — Bayerische Staats Bibliothek, 2012.
  5. ↑ CERL Thesaurus — Консорциум европейских научных библиотек.
  6. ↑ 6,0 6,1 Schmid R. Russ, Melchior Jr. // Encyclopedia of the Medieval Chronicle. — Leiden; Boston, 2016.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Egloff G. Melchior Russ // Historisches Lexikon der Schweiz. — Bd. 10. — Basel, 2011.
  8. ↑ Liebenau T. von. Russ, Melchior (Chronist) // Allgemeine Deutsche Biographie. — Bd. 30. — Leipzig, 1890. — S. 9.
  9. ↑ Die deutsche Literatur des Mittelalters Verfasserlexikon. — Band 11. Nachträge und Korrekturen. — Berlin: De Gruyter, 2010. — S. 1351.
  10. ↑ Bergier Jean-François. Wilhelm Tell: Realität und Mythos. — München: Paul List Verlag, 1990. — S. 76.
  11. ↑ Liebenau T. von. Russ, Melchior (Chronist) // Allgemeine Deutsche Biographie. — S. 10.
  12. ↑ Bernoulli A.. Die Luzernerchronik des Melchior Ruß. — Basel, 1872. — S. 5.
  13. ↑ Liebenau T. von. Russ, Melchior (Chronist) // Allgemeine Deutsche Biographie. — S. 11.
  14. ↑ Luzerner Chronik // Repertorium «Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters».
  15. ↑ Rudolf Gamper. Rezension zu: Vonarburg Züllig, Maya: Melchior Russ: Cronika. Eine Luzerner Chronik aus der Zeit um 1482. Zürich, 2009 // H-Soz-Kult. — Berlin, 23.06.2010.
  16. ↑ Melchior Russ // MEMIM Encyclopedia.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մելխիոր Ռուս» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մելխիոր_Ռուս&oldid=9019161» էջից