Մեդիամանիպուլյացիա
Մեդիամանիպուլյացիան (անգլ.՝ media manipulation) փոխկապակցված մեթոդների ամբողջություն է, որն ուղղված է հասարակության մեջ կոնկրետ կարծիք, արձագանք կամ տեսակետ ձևավորելուն[1]։ Նշված մոտեցումների ձևավորման նպատակն իրականության այնպիսի ընկալում առաջացնելն է, որը գոյություն չունի։ Մեդիամանիպուլյացիոն մեթոդներից են հռետորական և քարոզչական խոսքը, բացահայտ կամ ոչ բացահայտ խաբեությունը, ապատեղեկատվությունը, հոգեբանական մանիպուլյացիան, ուշադրության շեղումը, փաստերի կեղծումը կամ մասնակի ներկայացումը, անհիմն պնդումները, կեղծ հակադրություններ առաջ բերելը, ինչպես նաև այս ամենի միջոցով կեղծ օրակարգի ձևավորումը և այլն։ Այս գործիքների շարքում մեծ դեր են կատարում նաև հասարակության համար էմոցիոնալ երանգավորում ունեցող թեմաների շահարկումը, հուզական թեմաները բացասական բառապաշարով ներկայացնելը։ Տարածված մեկ այլ մեթոդ է որևէ մեկի խոսքն առանց համատեքստի ներկայացնելը, ապա նրան որևէ կարծիք վերագրելը և դրա հիման վրա վերջինիս քննադատելը[2]։ Մանիպուլատիվ մեկ այլ մեթոդ է համարվում դեռևս գոյություն չունեցող խնդիրներ ստեղծելը։ Սա հայտնի է նաև խնդիր-արձագանք-լուծում անվանմամբ։ Մեդիան բարձրաձայնում է որևէ խնդիր, հասարակությունը պահանջում է անհապաղ լուծում, կառավարությունը կամ շահագրգիռ կազմակերպությունները լուծում են այդ խնդիրը՝ շահելով հասարակության վստահությունը և համակրանքը։ Տվյալ տեխնիկան կարող է նաև գործածվել հասարակության արձագանքը նախապես ստուգելու և տրամադրությունները շոշափելու համար։ Հետաձգման մեխանիզմը նույնպես համարվում է մեդիամանիպուլյացիոն մեթոդ. այս դեպքում զանգվածային լրատվության միջոցները տեղեկացնում են ցավոտ, սակայն միանշանակ անհրաժեշտ որոշման մասին։ Այնուհետև որոշ քննարկումներից հետո հանրությանը հայտնում են, որ որոշումն ի կատար է ածվելու ոչ թե անմիջապես տվյալ պահին, այլ ավելի հեռու ապագայում։ Այսպիսով, լրատվամիջոցները նախապես պատրաստում են հասարակությանը ապագա փոփոխությունների իրականացմանը, որոնք, առանց վերոնշյալ մեթոդի կիրառման, անընդունելի կլինեին։ Մեկ այլ դեպքում զանգվածային լրատվության միջոցները աստիճանաբար ներկայացնում են այն լուրերը, որոնք միանգամից ներկայացնելու դեպքում կհանդիպեն մեծ դիմադրության[3]։
Ուշադրության շեղման մեխանիզմ խմբագրել
Մեդիամանիպուլյացիայի ռազմավարական մեթոդներից մեկն է համարվում ուշադրությունը շեղելու տեխնիկան (անգլ՝ Distraction), որի հիմնական նպատակն է մարդկանց ուշադրությունը դեպի անկարևոր կամ քիչ կարևոր իրադարձությունների հոսքն ուղղելը, երկրորդային դեպքերի մասին մեծ քանակությամբ տեղեկատվություն հաղորդելը՝ այդպիսով շեղելով հասարակության ուշադրությունը առաջնային և էական խնդիրներից։ Այս մեխանիզմը հաճախ օգտագործվում է մարդկանց հետաքրքրությունը գիտական, տնտեսական, քաղաքական և այլ կարևոր ոլորտների իրադարձություններից շեղելու համար։ Իրապես կարևոր նորությունները աննկատ են մնում մեծամասնության կողմից՝ խառնվելով անիմաստ, անկարևոր լուրերի հոսքին[4]։
Կեղծ լուրեր խմբագրել
Կեղծ լուրերը (անգլ․՝ fake news, junk news, alternative facts or hoax news) տեղեկատվության տեսակ է, որի միջոցով տարածվում են ոչ ճշգրիտ, չստուգված, իրականությանը չհամապատասխանող նորություններ՝ մարդկանց մոլորեցնելու, մտածողությունը փոխելու, ցանկալի կարծիք կամ արձագանք ձևավորելու նպատակով[5][6][7]։ Նմանատիպ լուրերը կարող են կիրառվել տարբեր կառույցներին, քաղաքական կամ այլ անձանց, սոցիալական տարբեր խմբերին և նրանց հեղինակությանը վնաս հասցնելու, ինչպես նաև տվյալ հասարակությունում ոչ միանշանակ ընկալվող և համեմատաբար նորարար գաղափարների իրականացումը խոչընդոտելու նպատակով։ Կեղծ լուրերի հիմնական հարթակներն են ավանդական մեդիան, ինչպես նաև սոցիալական և այլ տեղեկատվական կայքերը։ Հաճախ կեղծ լուրերը հայտնվում են այնպիսի լրատվական կայքերում, որոնք ստեղծվել են հենց այդ նպատակով, և դրանց հիմնական գործառույթը ապատեղեկատվության տարածումն է։ Մանիպուլյատիվ բովանդակություն ունեցող լուրերի բնութագրիչներից կարող են համարվել կիսաճշմարտությունը, կեղծ համատեքստը, վերնագրի անհամապատասխանությունը տեքստի բովանդակությանը, թվերի խեղաթյուրումը և այլն։ Կեղծ լուրերի ցուցիչներից են չափազանց էմոցիոնալ ձևակերպումները, սկզբնաղբյուրի բացակայությունը, անհավատալի, սենսացիոն վերնագրերի առկայությունը, տրամաբանորեն միմյանց չառնչվող իրադարձությունների միջև արհեստական կապ ստեղծելը, ականատեսների վկայությունները, որոնք անհնար է ստուգել, և այլն[8]։
Քլիքբեյթ խմբագրել
Քլիքբեյթը(անգլ՝ clickbait) մանիպուլյատիվ բովանդակություն ունեցող տեքստերը, նորությունները և այլ տեղեկատվական նյութերը նկարագրող տերմին է[9]։ Բնորոշ գծերից են հասարակության ուշադրությունը գրավող վերնագրերը, որոնք ոչ միշտ են համապատասխանում հոդվածի բովանդակությանը։ Տարածված է հրամայական ոճի, հարցական, բացականչական նշանների, առօրյա-խոսակցական ոճի, զգացմունքային արձագանք առաջացնող ուղերձների օգտագործումը։ Սովորաբար բովանդակության նշանակությունը չափազանցված է, վերնագրերը կարող են կապ չունենալ հոդվածի բուն տեքստի հետ։
Պրոպագանդա խմբագրել
Պրոպագանդան(անգլ՝ Propaganda) համարվում է մեդիամանիպուլյացիոն մեթոդ։ Պրոպագանդան կամ քարոզչությունը կարող է ներառել այնպիսի մանիպուլյացիոն գործիքներ, ինչպիսիք են խաբեությունը, իրականության կեղծումը, ապակողմնորոշումը, փաստերը մասնակի ներկայացնելը կամ թաքցնելը[10]։ Առանձնացնում են պրոպագանդայի երկու հիմնական տեսակ՝ սև և սպիտակ։ Սև պրոպագանդայի դեպքում ուղերձը հիմնվում է կեղծ աղբյուրների վրա, մինչդեռ սպիտակ պրոպագանդայի պարագայում ուղերձի բովանդակությունը կարող է համապատասխանել իրականությանը կամ մոտ լինել դրան[11]։ Պրոպագանդան օգտագործում է տվյալ բնակչության շրջանում տարածված հասարակական նորմերը, միֆերը և կարծատիպերը՝ վերջինիս մտածելակերպի, արժեքների և համոզմունքների վրա ներգործելու նպատակով[12][13][14]։
Պարոդիա խմբագրել
Պարոդիա(անգլ․՝parody) կամ ծաղրանմանություն։ Բնորոշ հատկանիշներից են ծաղրանքով տարբեր գաղափարների, հեղինակների, նրանց ոճի կամ այլ երևույթների քննադատումը կամ ներկայացումը։ Հեղինակը բացահայտ ցույց է տալիս իր անլուրջ վերաբերմունքը ներկայացված գաղափարի, կառույցի կամ անհատի նկատմամբ։
Մեդիակողմնակալություն խմբագրել
Մեդիակողմնակալությունը(անգլ․՝ media bias) որևէ լրատվական ալիքի կամ լրագրողի կողմնակալ, շահադիտական մոտեցումն է կատարվող իրադարձությունների, կոնկրետ կառույցի, անհատի, գաղափարի կամ այլ հանրային երևույթի նկատմամբ[15]։ Մեդիակողմնակալության տեսակներից են նաև լուրերն ընտրողաբար ներկայացնելը և որևէ կազմակերպության, անհատի, իրադարձության անհիմն քննադատելը[16][17]։
Ֆոտոմանիպուլյացիա խմբագրել
Ֆոտոմանիպուլյացիան(վիզուալ մանիպուլյացիա, անգլ՝ Photo Manipulation) մեդիամանիպուլյացիայի հերթական գործիքն է։ Ֆոտոմանիպուլյացիան կարող է դիտարկվել որպես պատմությունը համոզիչ և տպավորիչ դարձնող ապացույց։ Այն կարող է կիրառվել մարդկանց ուշադրությունը գրավելու, ապատեղեկատվություն տարածելու, մեծ քանակով դիտումներ հավաքելու և այլ մանիպուլյացիոն նպատակներով։ Երբեմն ներկայացված պատկերը կարող է չհամապատասխանել նյութի բովանդակությանը։ Նմանատիպ դեպքերում այս մեթոդի օգտագործման հիմնական նպատակն է թիրախային լսարանի ուշադրությունը գրավելը։ Մեկ այլ տարածված հնար է այլ իրադարձության ժամանակ կատարված լուսանկարը որպես տվյալ պահի թարմ նկար ներկայացնելը՝ այդ կերպ ցանկանալով իրադարձությանը հաղորդել չափազանցված բնույթ[8]։
Վիդեոմանիպուլյացիա խմբագրել
Վիդեոմանիպուլյացիանպրոպագանդայի և մեդիամանիպուլյացիայի տարածված տեսակներից մեկն է։ Տեսանյութը ընկալվում է դիտողի կողմից որպես կատարվածի հավաստի ապացույց՝ արժանահավատություն հաղորդելով հեղինակի և աղբյուրի հանդեպ։ Վիդեոմանիպուլյացիան կարող է իրականացվել վիդեոմոնտաժի միջոցով։ Ժամանակակից ծրագրերի միջոցով հնարավոր է դարձել ստեղծել տեսանյութ ոչ միայն կեղծ բովանդակությամբ, այլ նաև «կեղծ» մարդկանց մասնակցությամբ։ Մի շարք ծրագրեր թույլ են տալիս կեղծել հայտնի մարդկանց ձայնը և արտաքինը՝ տարածելով սուտ տեղեկատվություն անհատի անունից։ Մեկ այլ դեպքում տեսանյութի բովանդակությունը կարող է ամբողջովին տարբեր լինել նշված նկարագրությունից կամ վերնագրից։ Սա մեդիամանիպուլյացիայի ձևերից մեկն է, որի դեպքում տեսանյութը կեղծված չէ, սակայն գլխագրում նշված վայրի անվանումը, անձանց ինքնությունը և այլ մանրամասներ կարող են չհամապատասխանել դրա բովանդակությանը։ Նմանատիպ տեսանյութը, տարածելով կեղծ տեղեկատվություն և մոլորեցնելով դիտողներին, կարող է առաջացնել հասարակության բուռն արձագանքը։ Վիդեոմանիպուլյացիայի մեկ այլ տեսակ է կեղծ հարցազրույցներ անցկացնելը։ Նման դեպքում վարձու դերասանները հանդես են գալիս որպես վկաներ կամ տարբեր ոլորտների մասնագետներ; Տարածված է նաև տեսանյութի մասնակի ներկայացումը, որն ամբողջովին փոխում է պատմության բնույթը և իրադարձությունների ընկալումը։ Երբեմն ֆիլմի կադրերը ներկայացվում են որպես իրականում տեղի ունեցած դեպքեր[8]։
Տեղեկատվական պատերազմ խմբագրել
Տեղեկատվական պատերազմըհակառակորդ պետության հասարակության մեջ վախ և խուճապ առաջացնելու մանիպուլյացիոն տեխնիկա է, որի նպատակն է տվյալ պետությանը հոգեբանական ճնշման ենթարկելը կամ հարված հասցնելը[18]։ Տեղեկատվական պատերազմի բնորոշ հատկանիշներից են ապատեղեկատվության տարածումը կամ ներկայացումը շահագրգիռ կողմի տեսանկյունից։ Տվյալ մեթոդը թույլ է տալիս փոխել հակառակորդ կողմի բնակչության մոտեցումը կամ գնահատականը կատարվող իրադարձությունների վերաբերյալ։ Տեղեկատվական պատերազմը կարող է ընթանալ զինադադարի, սառը պատերազմի կամ պատերազմական իրավիճակի ժամանակ[19]։
Պատմության կեղծում խմբագրել
Պատմական փաստերիխեղաթուրումը, սեփական շահերի համար պատմական իրադարձությունների սխալ կամ ոչ լիարժեք ներկայացումը, պատմական անցյալի կեղծումը համարվում է քարոզչական մանիպուլյատիվ մեթոդ։ Այն հաճախ օգտագործվում է մեդիա հարթակներում քաղաքական պրոպագանդայի նպատակով, երբ շահագրգիռ կողմը, խեղաթյուրելով պատմական փաստերը, ձգտում է ձևավորել հակառակորդ կողմի մասին բացասական կարծիք։ Այս մանիպուլյացիոն մեթոդի տեսակներից է համարվում անցյալում տեղի ունեցած տրավմատիկ իրադարձությունների վերհիշումը, նմանատիպ օրինակների օգտագործումը ժամանակակից համատեքստում[8]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Coxall, Malcolm (2013 թ․ մարտի 2). Caswell, Guy (ed.). Human Manipulation - A Handbook. Cornelio Books. ISBN 978-8-4940-8532-1.
- ↑ Lewis, Becca; Marwick, Alice E. (2017 թ․ մայիսի 15). «Media Manipulation and Disinformation Online». Data & Society (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 29-ին.
- ↑ Chomsky, Noam. «10 STRATEGIES OF MANIPULATION BY THE MEDIA». www.99posto.org. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 29-ին.
- ↑ Leibovich, Mark (2015 թ․ սեպտեմբերի 1). «The Politics of Distraction». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
- ↑ «What is fake news? How to spot it and what you can do to stop it». The Guardian (անգլերեն). 2016 թ․ դեկտեմբերի 17. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 29-ին.
{{cite web}}:|first=missing|last=(օգնություն) - ↑ Schlesinger, Robert (April 14, 2017). "Fake News in Reality". U.S. News & World Report.
- ↑ «The Real Story of 'Fake News'». www.merriam-webster.com (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 29-ին.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 «ՄՏԳԼ ռեսուրսներ». default_site_name (արաբերեն). Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 29-ին.
{{cite web}}: Text "Millab.ge" ignored (օգնություն) - ↑ Frampton, Ben (2015 թ․ սեպտեմբերի 14). «Is clickbait changing journalism?». BBC News (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
- ↑ Jacques Ellul (January 12, 1973). Propaganda: The Formation of Men's Attitudes. Vintage Books.
- ↑ «ՄՏԳԼ ռեսուրսներ». default_site_name (արաբերեն). Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 29-ին.
{{cite web}}: Text "Millab.ge" ignored (օգնություն) - ↑ «Media's Use of Propaganda to Persuade People's Attitude, Beliefs and Behaviors». web.stanford.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
- ↑ Groeling, Tim (2013 թ․ մայիսի 10). «Media Bias by the Numbers: Challenges and Opportunities in the Empirical Study of Partisan News». Annual Review of Political Science (անգլերեն). 16 (1): 129–151. doi:10.1146/annurev-polisci-040811-115123.
- ↑ «The Political Function of Fake News: Disorganized Propaganda in the Era of Automated Media». The MIT Press. 2020. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 30-ին.
- ↑ Metaliterate Learning for the Post-Truth World, Thomas P. Mackey, Neal-Schuman Publishers, 2019, 978-0838917763
- ↑ Hofstetter, C. Richard; Buss, Terry F. (1978 թ․ սեպտեմբերի 1). «Bias in television news coverage of political events: A methodological analysis». Journal of Broadcasting. 22 (4): 517–530. doi:10.1080/08838157809363907. ISSN 0021-938X.
- ↑ Martin A. Lee. (1991). Unreliable sources: A guide to detection bias in Mass Media.
- ↑ «Information Warfare: What and How?». www.cs.cmu.edu. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
- ↑ Glenn. Jerome. Chapter 9 Defense, Future Mind, Acropolis Books, Washington, DC 1989