Մարտունի (գյուղ)
| Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մարտունի (այլ կիրառումներ)
Մարտունի, գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզի Ճամբարակի տարածաշրջանում, Ճամբարակ քաղաքից մոտ 6 կմ հյուսիս-արմուտք, Գետիկ գետի երկու ափերին։
| Գյուղ | |||
|---|---|---|---|
| Մարտունի | |||
| Երկիր |  Հայաստան | ||
| Մարզ | Գեղարքունիքի մարզ | ||
| ԲԾՄ | 1900 մետր | ||
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | ||
| Բնակչություն | 521[1] մարդ (2020) | ||
| Ազգային կազմ | Հայեր | ||
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| |||
Պատմություն խմբագրել
Հիմնադրվել է 1921 թվականին։ Գյուղում բնակություն են հաստատել Մեծ եղեռնի տարիներին Արևմտյան Հայաստանից` Կարսից, Մուշից, Վանից, Կարինից, Էրզրումից, Բայազետից գաղթած տասնյակ ընտանիքներ։
Գյուղի հիմնադրումից երկու տարի անց՝ 1923 թվականին, բացվում է գյուղի դպրոցը։ Սկզբում դպրոցը տարրական էր, այնուհետև` ութամյա, իսկ 1987 թվականին, երբ կառուցվել է նոր շենքը, դպրոցը դարձել է միջնակարգ։ Այժմ համայնքի բնակչության թիվը 680 է, իսկ դպրոցում սովորում են 80 աշակերտ։
1993 թվականին գյուղում կառուցվել է եկեղեցի։ Պահպանվում են «Կարմիրեղցի» և «Բերդ» ամրոցների ավերակները։
Բնակչություն խմբագրել
Ըստ Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքների՝ Մարտունու մշտական բնակչությունը կազմել է 500, առկա բնակչությունը՝ 484 մարդ[2]։ Բնակիչները հայեր են, որոնց նախնիների մի մասն այստեղ է եկել Արևմտյան Հայաստանից (Կարսից, Էրզրումից, Բիթլիսից, Մուշից, մի մասը` Տավուշի մարզի Այգեձոր և Ներքին Կարմիրաղբյուր գյուղերից։ Մարտունու բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև.
Կրթություն խմբագրել
Գյուղի հիմնադրումից երկու տարի անց՝ 1923 թվականին,բացվել է Մարտունի գյուղի դպրոցը,որն ունի է տարբեր տարիքի աշակերտներ։ Դպրոցի ստեղծման գործում մեծ դեր են ունեցել Ստեփան և Աշխեն Վարդանյանները ովքեր Ադրբեջանի Շամախի քաղաքից էին։ Նրանք շատ երկար տարիներ աշխատել են դպրոցում և ուսուցանել երեխաներին։ Իրենց երկարամյա և անբասիր աշխատանքի համար ստացել են Լենինի շքանշան և արժանացել Հայկական ԽՍՀ վաստակավոր ուսուցչի կոչուման։ Դպրոցը մինչև 1987թվականը տարրական էր,բայց երբ կառուցվել է դպրոցի նոր շենքը, այն ստացել է միջնակարգի կարգավիճակ։ Կառուցման գործում մեծ նշանակություն են ունեցել Գուրգեն Խաչատրյանը,Արշավիր Խաչատրյանը և Խաչիկ Նահապետյանը։
Գյուղի դպրոցի տարածքում ստեղծվել է մանկապարտեզ 20 երեխայի համար։
Առողջապահություն խմբագրել
2016 թվականին գյուղում բացվել է բուժկետը, որտեղ իրականացվում են կանանց կրծքագեղձի, արգանդի վզիկի և վահանաձև գեղձի զննում քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման նպատակով, խորհրդատվություն և ուղղորդում նեղ մասնագետի մոտ։ Կատարվում է մասնագիտական խորհրդատվություն զանգվածային զննումներ իրականացնելիս, իրականացվում է ատամնափուտի (կարիեսի) կանխարգելում և բուժում դպրոցահասակ երեխաների շրջանում[5]։
Տեսարժան վայրեր խմբագրել
Հին Գետկավանք, 9-12-րդ դարերի հուշարձանախումբ։ Գտնվում է Մարտունի (գյուղ)-ում։ Հյուսիսային Հայաստանի հոգևոր մշակութային նշանավոր կենտրոն 'Հին Գետիկ վանք'ում կարևոր դեր է ունեցել Մխիթար Գոշը։ Երկրաշարժից Գետիկ վանքը կործանվելուց հետո Մխիթար Գոշը դիմել է Զաքարե և Իվանե իշխաններին՝ խնդրելով նոր տեղ վանքի կառուցման համար, քանի որ հինը վերականգնելն անհնար էր։ Զաքարյան իշխանները հատկացրել են Տանձոտի ձորը, ուր կառուցվել է Նոր Գետիկը։ Հուշարձանախումբը, որ վարդագույն քարից կառուցված լինելու համար հայտնի է եղել Կարմիր եղցի անունով, բաղկացած է եկեղեցիներից, ժամատնից, միաբանության շենքերից և այլ կառույցներից։ Համալիրում հնագույն շինությունը խաչաձև հատակագծով, չորս ավանդատներով, կոպտատաշ քարով շարված գրեթե կանգուն եկեղեցին է (9--10-րդ դդ.)։ 12-րդ դարում կառուցված գլխավոր եկեղեցին երկաստիճան գետնախարիսխի վրա հաստատված, չորս անկյուններում կրկնահատակ ավանդատներով գմբեթասրահ է ( 12 * 17 մ)` երեսպատված բազմագույն սրբատաշ քարերով։ Հյուսիսային ճակատը մշակված է հովհարաձև ավարտով պսակված եռանկյունաձև երկու խորշով, որոնց միջև բացվող մուտքը կենտրոնից քիչ արևմուտք է երիզված երկրաչափական նախշերով քանդակազարդ շրջանակով։ Արտակարգ շքեղությամբ առավել ուշագրավ է եկեղեցու արևմտյան մուտքը, որի միակտուր քարից կողերի և դրանց հաջորդող դեկորատիվ զույգ որմնասյուների միջև որմի մակերեսը մշակված է շեղանկյուն քարե սալիկներով։ Եկեղեցուն արևմուտքից կից է կոպտատաշ քարից մի շինություն, հավանաբար` ժամատուն։ Հայտնաբերվել են եկեղեցու արտաքին և ներքին հարդարանքի բազմաթիվ բեկորներ, շինարարական և նվիրատվական արձանագրությունների մասեր, 9--13-րդ դարերի գեղաքանդակ խաչքարեր։ Եկեղեցու մի քանի քարերի վրա փորագրված է քարագործ վարպետի անվան Խ սկզբնատառը։ Հին գետիկի ճարտարապետն է Հովասափը։
Շավարշավանք
Շավարշավանքը գյուղի պահպանված եկեղեցին է։ Կառուցել է Վարպետ Ռուբեն Մարտիրոսյանը 1991֊1992 թվականներին Շավարշ Խաչատրյանի հովանավորությամբ։ Գտնվում է 《Վերի Թաղ》կոչվող թաղամասում։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Գեղարքունիքի մարզի մարդահաշիվ
- ↑ 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերի բառարան (հայ.) — Երևան: 2008. — էջ 135. — 184 p.
- ↑ Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքները (հայ.)
- ↑ [Հայաստանի հանրային ռադիո «Մարտունի՝ խորհրդանշական գյուղ»]. 2017 թ․ նոյեմբերի 18. Վերցված է http://mediagid.am/am/news/martuni-orhrdanshakan-gyugh-1353190-ին.
{{cite news}}: Check|url=value (օգնություն); External link in|access-date=