Մարսել Կիպաչ
Մարսել Կիպաչ (խորվ.՝ Marcel Kiepach, փետրվարի 12, 1894, Կրիժևցի, Koprivnica-Križevci County, Խորվաթիա - օգոստոսի 12, 1915), խորվաթ գյուտարար։ Այս հրաշամանուկի աշխատանքներն ու գյուտերը վերաբերում են էլեկտրոնիկայի, մագնիսականության, ակուստիկայի, ձայնային ազդանշանների փոխանցման և տրանսֆորմատորների ոլորտներին։
| Մարսել Կիպաչ | |
|---|---|
| Ծնվել է | փետրվարի 12, 1894 |
| Ծննդավայր | Կրիժևցի, Koprivnica-Križevci County, Խորվաթիա |
| Մահացել է | օգոստոսի 12, 1915 (21 տարեկան) |
| Քաղաքացիություն |  Ավստրո-Հունգարիա |
| Մասնագիտություն | գյուտարար |
Կենսագրություն խմբագրել
Մարսելը ծնվել է Կրիժևցի քաղաքում` Կիպաչների նշանավոր ընտանիքում, որը հաստատվել էր այդ քաղաքում 19-րդ դարի սկզբին և այնտեղ բավականին մեծ ազդեցություն ուներ։ Նա Բեռլինում ուսումնասիրել է տնտեսագիտություն և Շառլոտենբուրգում` էլեկտրատեխնիկա։
1910 թվականի մարտի 16-ին Բեռլինում` 16 տարեկան հասակում, Մարսելն արտոնագրել է ծովային կողմնացույց, որը մատնանշել է դեպի հյուսիս ուղղությունը` անկախ երկաթի կամ մագնիսական ուժերի առկայությունից։ Նա դրա բարելավված տարբերակն արտոնագրել է Լոնդոնում 1911 թվականի դեկտեմբերի 20-ին։ Այս երկրորդ տարբերակը ծովային կողմնացույցի հեռավոր «նախնին» էր` բաղկացած ամպերմետրերից` որպես նավի տարբեր մասերում գտնվող ցուցասարքեր, որոնք դիմակայուն էին մագնիսական ուժերի կամ մագնիսական զանգվածների ազդեցության հանդեպ նրանց անմիջական հարևանությամբ։
1912 թվականին Ֆրանսիայում նա արտոնագրել է դինամո-մեքենա` ավտոմեքենա լուսավորելու համար։ Դա էլեկտրական գեներատոր էր` զուգորդված հենց ավտոմեքենայի մեխանիկական շարժիչով։ Նույն թվականին նա արտոնագրել է ռենտգեն սարքերի համար նախատեսված սնուցման անջատիչ, որն աշխատում էր գազի ճնշման հիման վրա։ Նրա «փոքրիկ տրանսֆորմատորը»` նախատեսված ցածր լարման համար, լայն կիրառություն է գտել «Կիպաչ-Վեյլանդ համակարգի» կազմում հանքափորների և ատամնաբուժական լամպերի, մերսման շարժիչների և այլնի մեջ։ Նա ակտիվություն է ցուցաբերել մեխանիկայի և էլեկտրոնիկայի տարբեր ոլորտներում, նամակագրություն է վարել հայտնի գիտնականների և գյուտարարների հետ։
Երբ սկսվել է Առաջին համաշխարհային պատերազմը, Կիպաչը կամավոր գնացել է բանակ։ Նա մահացել է 1915 թվականին ռուսական ռազմաճակատում 21 տարեկանում։ Նրա մասունքները Կրիժևցի են բերվել 1917 թվականին և թաղվել քաղաքային գերեզմանատան ընտանեկան դամբարանում։
Նրա երկու արտոնագրերը ներառվել են «Բնական գիտության հարյուրամյակը Խորվաթիայում. տեսություն և կիրառումը» մեծ ցուցահանդեսում (1996 թվականի հունիս-հոկտեմբեր, Կլովիչևի Դվորի պատկերասրահ)։ 1993 թվականին պրոֆեսոր Վլադիմիր Մուլևիչը նրա աշխատանքի մասին դասախոսություններ է կարդացել Նոր տեխնոլոգիաների 4-րդ միջազգային սիմպոզիումի ժամանակ։ Այսօր Կրիժևցիում գործում է Մարսել Կիպաչի նորարարական ընկերությունը։ Քաղաքային թանգարանում պահվում են բազմաթիվ փաստաթղթեր ու ընտանեկան լուսանկարներ։ 2004 թվականին Կրիժևցիում բացվել է ցուցահանդես Կիպաչների ընտանիքի մասին։
Գրականություն խմբագրել
- Zoran Homen Marcel pl. Kiepach — zaboravljeni izumitelj na polju elektrotehnike. Cris, god. VII., br. 1/2005., str. 113—122(խորվ.)(անգլ.)