Մարդու զարգացում
Մարդու զարգացում մարդու օրգանիզմի կառուցվածքի (մորֆոլոգիայի) և գործունեության փոփոխությունները կատարվում են նրա զարգացման և հասունացման ժամանակ[1]։ Բացի այդ, ինչպես մյուս օրգանիզմներում, սաղմնային զարգացումը ներառում է բեղմնավորումից մինչև ծննդաբերություն և հետէմբրիոնալ զարգացում[2][3][4]։ Երբեմն մարդու զարգացման ժամանակ դիտարկվում է միայն հետէմբրիոնալ զարգացումը[5]։
Մարդու զարգացումը անհավասար է տեղի ունենում, այն ներառում է աստիճանական փոփոխություններ։ Զարգացման ընթացքում մորֆոլոգիական և ֆունկցիոնալ փոփոխությունները կապված են միմյանց հետ, տարբեր օրգանների կառուցվածքում բարդությունները նոր գործառույթների կայացման հիմքեր են։ Մարմնի տարբեր համակարգերը զարգանում են միաժամանակ և տարբեր արագությամբ ()[1]։
Սաղմնային զարգացում խմբագրել
Սպերմատոզոիդը ներթափանցելով ձվաբջջի մեմբրանի մեջ տեղի է ունենում բեղմնավորում սերմնաբջջի և ձվաբջջի գենետիկ նյութը միաձուլվում է և ձևավորում է միասնական միաբջիջ օրգանիզմ, որը կոչվում է զիգոտ։ Ձևավորվում է սաղմը[6]։ Մարդու ներարգանդային զարգացման սաղմնային փուլը տևում է 7-8 օր, բեղմնավորման պահից մինչև զիգոտի բաժանմամը[7]։
Հետէմբրիոնային զարգացում խմբագրել
Մարդու հետեմբրիոնալ զարգացումը կյանքի շրջան է, որը սկսվում է սաղմը ծածկող թաղանթներից ծնվելուց կամ դուրս գալուց հետո, և շարունակվում է մինչև մահ։ Այս ընթացքում մարմինը աճում է, վերարտադրվելու, ծերանալու և մահանալու ունակություն ձեռք բերում։
Մարմնի աճն ու զարգացումը կապված են նյութափոխանակության հետ։ Երեխայի օրգանիզմում, բացի ավելի արագ նյութափոխանակությունից (օրական մինչև 60 կկալ կիլոգրամի դիմաց, մեծահասակների 23-ի դիմաց), մետաբոլիզմը բնութագրվում է դիսիմիլացիայի գործընթացների գերակշռությամբ, ինչ է անհրաժեշտ օրգանների աճի և մարմնի զանգվածի ավելացման համար, որքան երիտասարդ է մարմինը օրինակ 3 ամսականում ծախսվում է էներգիայի 36% -ը աճի և զարգացման վրա, 9 ամսականում ծախսվում է էներգիայի 21% -ը[8]։
Զարգացման ժամանակաշրջաններ խմբագրել
Երեխայի կյանքի առաջին տասը օրը նորածին լինելու ժամանակահատվածն է։
Կյանքի 11-րդ օրվանից մինչև մեկ տարի շարունակվում է կրծքային շրջանը։ Այդ ժամանակ երեխայի օրգանիզմը ակտիվորեն աճում է, նրա չափերը մեծանում են 1,5-2 անգամ, միաժամանակ մեծանում է նաև նրա մարմնի զանգվածը։ Այդ պահին երեխան ստանում է սննդանյութերի հիմնական մասը մայրական կաթով։ Կրծքի կաթի մեջ, բացի սննդարար նյութերից, կան որոշ հակամարմիններ, որոնք ապահովում են երեխայի պասիվ իմունիտետը։ Վեց ամսական հասակում երեխայի ատամները սկսում են դուրս գալ (այս գործընթացը կարող է տևել մինչև 33 ամիս)։ Երեխայի կմախքում զգալի փոփոխություններ են տեղի ունենում։ Այսպես, 2-3 ամսական հասակում, երբ երեխան սկսում է գլուխը պահել, նրա մոտ ձևավորվում է արգանդի վզիկի կորություն (լորդոզ), իսկ 6-7 ամսականում կրծքային (կիֆոզ)[9]։ Երկու տարեկանում երեխայի ողնաշարը ձևավորվում է որպես մեծահասակի ողնաշար։
Կյանքի առաջին կամ երրորդ տարիները վաղ մանկության շրջանն են։ Այդ ընթացքում երեխաները ինտենսիվ զարգանում են, հատկապես լեզուն ու մտածողությունը, նրանք ձգտում են քայլել, խաղալ։ Առաջին մանկության շրջանը տևում է չորսից յոթ տարի։ 5-6 տարեկանում հայտնվում են առաջին մշտական ատամները։ Երեխան ակտիվորեն զարգանում է, շատ տեղեկություններ է ստանում շրջապատող աշխարհի մասին։
Երկրորդ մանկության շրջանը, կամ կրտսեր դպրոցական շրջանը, տեւում է ութից մինչեւ 12 տարի։ Երեխայի մտավոր կարողությունները ակտիվորեն զարգանում են։
Աղջիկների դեռահասության շրջանը տևում է 12-15 տարեկան հասակը, իսկ տղաներինը մինչև 13-16 տարեկանը։ Այն համընկնում է սեռական հասունության հետ։ Սեռական հորմոնների ազդեցության տակ ձևավորվում են երկրորդական սեռական օրգանները (հիշեք դրանք 8 դասի կենսաբանության դասընթացից)։ 16-ից մինչև 20 տարեկանը աղջիկների պատանեկության շրջանն է, իսկ տղաների մոտ17-ից մինչև 21 տարեկանն է պատանեկան շրջանը։ Այս տարիքում մարմնի աճը և զարգացումը հիմնականում ավարտվում են, օրգանների բոլոր համակարգերը գրեթե հասնում են իրենց հասունությանը։ Այդ ժամանակ ուժեղանում են հոգեբանական հասունացման գործընթացները։ Վերարտադրողական ֆունկցիան սովորաբար հասունանում է 18-20 տարեկան հասակում[10]։
Հասուն տարիքը դա 21 տարեկանն է։ Առաջին ժամկետը հասուն տարիքում 35 տարեկանն է, իսկ երկրորդը 55 տարեկանն է կանանց և մինչեւ 60 տարեկանը տղամարդկանց մոտ։
Տարեց տարիքը 56 տարեկանն է կանանց մոտ,իսկ տղամարդկանց մոտ 61 տարեկանն է մինչև 74 տարեկան։
75 տարեկանում սկսվում է ծերության շրջանը։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Дробинская, 2016, էջ 54
- ↑ Развитие организмов // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Зародышевое развитие // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Постэмбриональное развитие // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ James M. Tanner (2019 թ․ օգոստոսի 1). «Human development». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 8-ին.
- ↑ Sherk, Stephanie Dionne. «Gale Encyclopedia of Children's Health, 2006» (անգլերեն). healthline.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 9-ին.
- ↑ «germinal stage». Mosby's Medical Dictionary, 8th edition. (անգլերեն). Elsevier. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 9-ին.
- ↑ О. Юшкова Основы физиологии человека. — М., 2004. — С. 53.
- ↑ «Когда ребенок начинает держать голову. Нормы развития и возможные отклонения» (ռուսերեն). MilkBaby. 2019 թ․ ապրիլի 16. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 20-ին.
- ↑ Остапченко Л.І. Біологія і екологія (рівень стандарту): підруч. для 10-го кл. закл. заг. серед. освіти.
Գրականություն խմբագրել
- А. Дробинская Гл.2 Закономерности роста и развития детского организма // Анатомия и физиология человека. — 2-е. — М: Юрайт, 2016.
- Н.А. Красноперова Общие закономерности роста и развития человека // Возрастная анатомия и физиология. — М.: ВЛАДОС, 2012.
- В.Н. Осипова Возрастная физиология и психофизиология. — М.: МГИУ, 2010.
- Юрий Савченков, Ольга Солдатова, Сергей Шилов Возрастная физиология (физиологические особенности детей и подростков). — ВЛАДОС, 2013.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարդու զարգացում» հոդվածին։ |