Մասնակից:Զաբելա Աբելյան/ավազարկղ 36
.png){kind=spacer}
 |
Տես՝ ավազարկղ 36 Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս |
Կաղապար:Другие значенияИнструме́нт'
Գործիք (լատին․՝ instrumentum —գործիք [1]) առարկա, կառուցվածք, մեխանիզմ, մեքենա կամ ալգորիթմ օգտագործվում է օբյեկտի նպատակային ներգործության համար, նրա փոփոխությունը կամ չափումը նպատակային օգտակար արդյունքի նվաճում է [1]։ Գործիքի կառուցվածքի և օգտագործման կանոնների հիմքում ընկած է նյութեղեն աշխարհի գիտելիքների կանոնների վրա՝ արտադրության տեխնոլոգիայի կիրառմամբ։ Բարդ գործիքները իր մեջ են առնում մի քանի տարրական սկզբունքներ։
Լայն իմաստով, օբյեկտի նպատակային միջոցների ներգործությունը, օբյեկտի փոխակերպումն է ստեղծումը։Բայց աշխատանքի գործիքները հարմարանք են, ոչ օժանդակ նյութ,սպիտակեղենի լվացքի դեպքում լվացքի տախտակը գործիք է, իսկ լվացքի փոշին՝ ոչ, կարի դեպքում ասեղը գործիք է, իսկ թելը՝ ոչ։ Միևնույն առարկան հնարավոր է հանդես գալ ինչպես ՝ և գործիք, և օժանդակ նյութ։Ատամի թել–գործիք, իսկ կարի դեպքում թելը՝ օժանդակ նյութ։
Գործիք կարող է լինել ապրանք ինչպես ցանկացած իր, որը մասնակցում է ազատ փոխանակության ուրիշ իրերի։ Գործիքը, որպես ապրանք, վաճառվում է խանութներում, արտադրվում է ձեռնարկությունների առք -վաճառքի պայմանագրով։Նպատակային հատկությունների կորստի դեպքում, գործիքը կամ վերականգնվում է, կամ օգտահանվում է:
Պատմության հարյուրամյա ժամանակաընթացքում «գործիք» տերմինը չի հանդիսացել հասարակության վերին շերտերի հետաքրքրության առարկա և եղել է ստորին շերտերի բախտ [2].
Տերմինի գործածում խմբագրել
«Գործիք» նշանակումը ամրացվում է ոչ բոլոր մեքենաներին և գործիքներին, այլ, հիմնականում ոչ ստացիոնար (ձեռքի և շարժական),որոնք դիրքավորում են, կարող են խառնվել և տրվում է ձեռքով։Ստացիոնար մեքենաները նշանակում է հաստոցներ կամ ասրքավորումներ։
Ռուսերենում «գործիք», և «միջոց», «սարք» բառերը հոմանիշներ են [3]։Այդ հոմանիշները տարբերվում են կիրառելիությամբ։ «Սարք» տերմինը կիրառվում է կենսաբանությունում, մարդաբանությանում և հնագիտությունում, որպես աշխատանքի միջոցներ։ Կարլ Մարքսի և Ֆրիդրիխ Էնգելսի տեսությունում դասակարգերի բանալի տերմինը հանդիսանում է «աշխատանքի միջոցը» և ոչ թե գործիքը։ «Գործիք» տերմինը օգտագործում են «խորամանկ», «սրամիտ» և «մասնագիտական» մոտցման միջոցի նշանակման համար տեխնիկական այս կամ այլ խնդիրների լուծման համար։ Միևնույն աղբյուրներում տերմիները կարող են հատվել և փոխանակել մեկը մյուսով [4]։
Վերոթվարկածներից բացի, ֆերմենտների համար,օգտագործված գենետիտական հետազոտություններում և հանճարեղ ինժեներիայում (ամենից առաջ ռեստրիկտազ), հաճախ օգտվում են գործիքներ սահմանումներից (այլ ոչ թե ռեակտիվներից), ինչպես օբյեկտի վրա ներազդելու միջոցի համար
Գործիքների ճնշումով մետաղների մշակումը անվանում են դետալ,անմիջականորեն կոնտակտ ստեղծում ձևափոխվող մետաղների (волоки․ դարբնոցային մամլիչների զարկեր, գլանիկ,դրոշմահատոց) հետ անկախ նրանից, հանդիսանում են նրանք տեղաշարժվող կամ անշարժ։
Գործիքի արդյունավետ օգտագործումը ենթադրում է օգտագործման կանոնների և պատճառա–քննչական կապի ներգործումը օբյեկտի և այդ ներգործման արդյունքների վրա։ Աշխատանքի գործընթացում առարկաների ներգրավումը և նրանց օգտագործում խիստ կապված է մարդու երևակայության, մոդել պատրաստելու ընդունակության հետ։
Բացահայտումը արդյունավետ ներգործման և գործիքի հատկությունների մասին գիտելիքների կապը ազդեց «գործիք» տերմինի օգտագործումը սոցիալ–տնտեսական, իրավական գիտելիքների, պոլիտենիկական, համակարգչային տեխնոլոգիայի բնագավառում և ծրագրային գործիքակազմում։ Գործիքների օբյեկտային ներգործությունը դարձան սոցիալական կլիմա, տեղեկատվական օբյեկտներ։
Նախասկզբում «գործիք» տերմինը բացատրվում էր, ինչպես մեխանիկական հարմարանք, անմիջականորեն, ոչ միջնորդավորված հանդիսանալով մարդու ֆիզիկական գործողությունների կատարելագործող։ «Գործիքը»՝մարդու գործողություններին նման, նմանակում է գործողություններ, բայց ուղղորդված, ճշտված,ուժեղացված։Գործիքների գործողությունների և այն ղեկավարող մարդկանց միջև հայտնաբերվել է կարճ տրամաբանական կապ։Բայց տերմինի իմաստը պատմականորեն ենթարկվել է փոփոխության։Աշխատանքի մեխանիկական գործիքներից մինչև մեքենա, ապարատների, սոցիալական ինստիտուտների և կրթական տեղեկատվականհոսքերի հավաքածուների։
Որպես կանոն, տեխնոլոգիական գործընթացի օբյեկտները բաժանվում են ոչ ավել ու պակաս իմաստալի, ավել ու պակաս հագեցած գաղափարների։Գործիք տերմինը ցույց է տալիս սուբյեկտի ամենաիմաստալի, առաջնակարգ և հագեցված գաղափարները։ Դրա համար «օժանդակ նյութերի» վաղ քիչ իմաստալի գիտելիքների կուտակման հետ, ժամանակի ընթացքում նրանց հաճախ վերանվանվել են «գործիք»։
Գործիքի զարգացում խմբագրել
Կենդանական աշխարհում «մեխանիկական գործիք»ի երևույթ․ Լծակներ խմբագրել
Կենդանական աշխարհում լայն տարածված է գործիքների օգտագործումը[5] և ուսումնասիրում է բիոնիկան։ Կենդանիների գործիքների օգտագործումը կննարկվում է когнитивной этологией։Որպես գործիքներ կարող են օգտագործվել կենդանի էակի օրգաններԿաղապար:Нет АИ (կտուց, ծնոտներ, ատամներ, պոզեր, ժանիքներ, մագիլներ,թաթեր, վերջույթներ,կարող են օգտագործվել շրջակա միջավայրի պատրաստի առարկաները, ինքնուրույն պատրաստածները։
-
Թռչունների տարբեր տեսակի կտուցներ -
Տարբեր տեսակի ողնաշարի վերջավորություններ -
Ծնոտ և մարդու ծամող մկաններ -
Աքցան առաջին սեռի լծակների օգտագործման մեջ և գլանաձև ծխնի -
Աքցան երկրորդ (երրորդ) սեռի լծակի օգտագործման մեջ
Կտուցը հանդիսանում է ծնոտի մաս։Ծնոտը իրենից ներկայացնում է 2(3) սեռի լծակ։Առաջին սեռի լծակ դժվար է գտնել բնական մեխանիկական գործիքներում, հանդիսանալով կենդանիների օրգաններ։Առաջին սեռի լծակ օգտագործված է արհեստական գործիքներում՝աքցան։ վրձինը ձեռքի իր անատոմիայով կարող է հեշտ կիրառել ուժ մատներսեղմումի ճանապարհով,շարժվելով ընդառաջ։ Ծնոտներում՝ 2(3)սեռի լծակու, ուժային մասը հանդիսանում է ծամողական մկանները, որոնք տեղակայված են ուսերի լծակների միջև։
Պրիմատների և մարդկանց «Պատրաստի մեխանիկական գործիքներ»ի օգտագործում խմբագրել
«Մեխանիկական գործիքի» երևույթը հետամուտ է լինում մարդկային տեսակների զարգացումը բոլոր էտապներում։ Ամբողջ մարդկային տեսակների գոյության պատնության ընթացքում մարդիկ անցել են գործիքների մեծ բազմազանության գյուտի միջով, շատ թե քիչ աստիճանի ներգործում է մարդկային քաղաքականության զարգացման վրա[6].
Թռչունների որոշ տեսակներ անմատչելի տեղերում ոչ միայն օգտագործում են որսոդության համար ձողիկներ, այլ պահում են այդ ձողիկները սրված վիճակում և ապահով պահպանում են այն և տանում են իրենց հետ
Կալիֆորնիական կալանները օգտագործում են, ինչպես զնդան, կակղամորթու խեցին ջարդելու համար։ Դեռ ավելին, այլ տեսակի կալանները,տեղավորված կալիֆորնիական կալանների հետ մի շարքում, սովորում են այդ մեթոդիկան[7].
Նկարագրված դեպքերը, երբ արջերը զվարճանալու համար օգտագործում են ամենահասարակ երաժշտական գործիքները՝ [8] առաձգական ոստ։
Հայտնի է, որ թռչունները բարձրացնում են քարերը, այնուհետև իրենց նետում գետին ուտելիքի պինդ թաղանթը ջարդելու նպատակով և որսալ ներքին լցոնումը։Այդ դեպքում կարը կատարում է մուրճի դեր։Այնուամենայնիվ, «գործիք»ի առավել նպատակային օգտագործումը և պատրաստումը հատուկ է մարդուն։
Ձեռքի տեխնոլոգիական հնարավորություններ խմբագրել
Տես Ձեռքը
Առձեռն առարկաներով ձեռքի տեխնոլոգիական հնարավորությունների ընդլայնում խմբագրել
Ցանկացած կոնկրետ գործողությունների համար ձեռքը չէր կարող լինել բավականաչափ արդյունավետ գործիք և կարիք զգացվեց, ինչպես կատարելագործման, այնպես էլ նոր մարմնավորման։Շրջապատում բազմաթիվ պատրաստի առարկաններ պարզվեց ավելի էֆֆեկտիվ, քան ձեռքը (ձեռնափայտ, առձեռն քարերը ճեղքման համար, սուր քարեր և փայտիկներ, կոթուններ)։
-
Մարդու ձեռքի կմախքը -
մարդը պահում է ափի մեջ փոքրիկ քար -
Մեծ մատի փակման հաշվին փայտի լիքը բռնումը -
Սուր փայտին ամրացված մի կտոր պանիր -
մարդու ձեռքերը գումարած կազմում են բաժակ
Սուր առարկանները մշակվող մատերիալի մեջ ցուցադրեցին ավելի խորը ներթափանցելու կարողությունը, քան բութը։Առարկաների բռնվածքը ասեղի վրա տեղավորելու ճանապարհով թույլատրեց տրոհել փոքրիկ առարկաների:Մարդու երևակայությունը թափանցեց միկրոաշխարհ, աշխարհ՝ անհասանելի ո՛չ, ձեռքին,ո՛չ աչքին։
Առարկաների շիկացումը ասեղի վրա ցուցադրում է ամրացման գաղափարը։ Շիկացվող առարկայի մարմինը պինդ ծածկում է ասեղը և ամուր պահում։ Առաջին դանակների հավաքացուն իրենցից ներկայացնում են սուր քարը, տաշեղը, սուր մասերով ոսկորը։ Ճիշտ այնպես, ինչպես ժամանակակից դանակն է , դանակի երկու հիմնական մասերից մեկում հանես եկավ սուր բերանը (կտրող եզրաշերտ) և բռնատեղ։ Կտրող եզրաշերտը առաջացնում է քարի ճեղքում։Ճեղքումը կարող է ունենալ ամենատարբեր էություն։ Ծովափին զբոսնող մարդը հաճախ տեսնում է սրածայր կոտրտված քարեր։ Պետք չէ ունենալ հզոր երևակայություն, որպեսզի մարդը ինքնուրույն քարերի ճեղքում առաջացնել։Ձեռքում հարմար տեղավորված քարի հակադիր մասը, հանդիսանում է բռնակ։Դա առաջին գործիքներ էին գտնված ,австралопитеку, մարդու նախնիների պրիմատներում պատրաստի տեսքով վաղ քարե դարում։
Քարերը, ոսկորները և ձողերը առաջին գործիքներ են եղել։ Քարը, ոսկորը և բնափայտը հանդիսացել են և գործիքների առաջին նյութերը։ Այդ գործիքների օգտագործումը կրել է բազմակողմանի հաստատակամություն։ Նրանք օգտագործվել են բուսական կերակուրի որսից մինչև որսի զենքի օգտագործումը։ Քարե հնագիտագործիքները ավելի լավ պահպանվում է ժամանակի ընթացքում, քան բուսական ծագում ունեցող հնագիտագործիքները։ Բացի նրանից, ինչպես աշխատանքի գործիք օգտագործվող փայտը դժվար է տարբերել այլ ցանկացած փայտից։ Դրա համարհին մարդու կողմից փայտի օգտագործումը հիմնականում կարելի է պատկերացնել, դիտարկելով ժամանակակից պրիմատների շիմպազեների ԴՆԹ 98,7 % կազմը ընդհանուր է մարդու ԴՆԹ–ի հետ և ժամանակակից մարդկային երեխաների վարքը։ Վերջին տասնամյակներում շիմպազեների մոտ երևան եկավ գյուտարարության նկատմամբ ձիրք։[9][10][11][12][13] և պարզվեց, որ ունի մի քանի հազար տարիների պատմություն[14].
-
Շիմպազեն հայթհայթում է տերմիտների սուր փայտիկներ -
Գորիլան ճյուղը օգտագործում է ջրամբարի խորությունը չափելու համար
Շիմպազեն տերմիտների որսի ժամանակ օգտվում է ասեղ–ձողիկներից։ Ընդ որում, եթե պարզվում է ասեղը բավականին սուր չէ, ապա կապիկը այն սրում է։Այսպիսով, ցուցադրում է գործիքներից ինքնուրույն օգտվելու հնարավորությունների առաջնությունը։ Արդեն փայտի օգտագործման դեպքում մարդ կարող է ինտուիտիվ մակարդակում ծանոթանալ լծակի գաղափարի հետ։ Հատկապես փայտը, բնափայտի առանձգականության հատկության հետևանքով, ցուցադրվել է առաձգականության պոտենցիալ էներգիայի կուտակման ընդունակություն։ Կրտսեր դասարաննեի աշակերտները հաճույքով զվարճանում էին տախտակին նետելով փափուկ թուղթ կամ պատասխանող աշակերտի քանոնի մի ծայրը տախտակին սեղմելու միջոցով։ Հնարավոր է,ինչ–որ նման բանով զբաղվել են և նախբադարյան մարդը։Ինչպես ժամանակակից խուլիգանները, այնպես էլ ավելի վաղ նախորդները խափանում էին հիմնականում այն, որ փշրանքները հարվածում էին նպատակին ոչ բավարար ուժեղ։ Ճեղքման համար քարի օգտագործման ժամանակ, մարդը ծանոթացել է կինետիկ էներգիա։ Քարի անկման ժամանակ փոխարկումը կինետիկ էներգիայի տեղի է ունենում գրավիտացիոն դաշտի շնորհիվ։ Որսորդների խմբի քարաժայռից գլաքարերի նետումը վաղ քարե դարում հոտում մամոնտների անցումը հեղեղատների հատակը թույլատրեց կարգավորել բազմիցս կենդանիների հետ մարդու գերակշիռ ուժը։ Քարի նետման կամ հարվածի դեպքում, սեմված ձեռքում, կինետիկ էներգիան կուտակվում է քարի վրա մկանների աշխատանքի ներգործության արդյունքում։
Մարդու մեխանիկական գործիքների արտադրություն խմբագրել
Ստեղծվող գործիքների որակը փոխվել է ամբողջ մարդաբանության ընթացքում։ Հնարավոր է, գործիքներ արտադրել կարող էին զանգվածային ավստրալոպիտետիկները Paranthropus robustus[15] Ավստրալոպիտետիկները հասան զարգացման աստիճանի, թույլատրում է գոյություն ունեցող առարկաները օգտագործել իբրև գործիք, այլև դրանք պատրաստել։ Հմուտ մարդը (լատին․՝ Homo habilis) և ուղիղ քայլող մարդը (լատին․՝ Homo erectus) ստեղծեցին Հինուվայի մշակույթը (2,6—1 միլիոն տարի առաջ)։ Գորխիքներ պատրաստման համար հմուտ մարդը օգտագործել է կվարց, որի հանքատեղը գտնվում է մի քանի կմ բնակավայրից։ Արտադրված գործիքների նկատմամբ հոգատարությամբ չեն վերաբերվել, չեն պահպանել և օգտագործումից հետո շպրտել են։
Մոտ 1,8 մլն տարի առաջ հոմինոիդների նախամարդ (լատին․՝ Homo antecessor)) դաստակները իր հիմնակմաքում ձեռք է բերել ժամանակակից մարդու դաստակներ։
Մարդաբանները աշխատող ձեռքի մորֆոլոգիական նշանները վերագրում էին ուժեղ դաստակի, հակադրելով դաստակի մեծ մատին և լայն, մատների ծայրի կրճատված մատնահատվածի գոյությանը։Այդպիսի նշաններ հավաքածու հայտնվել է հմուտ մարդկանց մոտ Homo habilis։ Պատրաստի գործիքների օգտագործումը միմյանց վրա հմտորեն և խելամիտ ազդեցության դեպքում թույլատրեց բավականին բարելավել անվճար գործիքի ֆունկցիոնալ որակը[16]։ Վաղ գործիքների զարգացման պատմությունը շերտավորում է փոփոխվող գործիքները մեկը մյուսով՝ հինուվայի, հնագիտական, կլեկտոնական, աշելյան [վաղ [հին քարե դար]]ի մշակույթները։ Քարե գործիքները կատարելագործվել են միջին քարե դար ում, վերին, ուշ քարե դարում, մեզոլիտում, նեոլիտում, պղնձե դարում, բրոնզե դարում, երկաթե դարում։ Ներկայումս շարունակվում է կատարելագործման գործընթացը, մշակելով գյուտարարության մշակույթային բոլոր ժառանգության ձեռքբերումները։ Ցանկացած արհեստականորեն ստեղծված (արտեֆակտ)ի օբյեկտի թերության կապակցությամբ, գործիքի զարգացման տրամաբանությունը կարելի է ուսումնասիրել մտավոր փորձերի հիման վրա։ Պատմական բարդությունների պատճառով սեռերի միջև աշխատանքի բաժանումը Մեյսոնը գործիքների գյուտը ստորաբաժանեց կատարյալ տղամարդկանց և կանանց համար[17].
Կրակի յուրացում, պտույտի երևույթ, շրջանի և համաչափության հատկություններ խմբագրել
.png)
Կրակի յուրացումը իրականացրել է մարդը հարյուր հազար տարիների ընթացքում։ Մարդը յուրացրեց կրակի այրումը և կրակի նկատմամբ տարրական վերահսկողությունը։ Ոսկորների ժամանակակից հետազոտումը, որի տարիքը կազմում է մոտ 1,5 միլիոն տարի, ենթարկված ջերմաստիճանային ներգործության, ցույց է տվել, որ ոսկորները ենթարկվել են 600 С ջերմաստիճանային մշակման։ Միևնույն ժամանակ հայտնի է, որ հնարավոր չէ հասնել անտառային հրդեհի բաց կրակի։
Տարածության տարանջատման տեխնոլոգիայի յուրացում խմբագրել
Տարածության հիմնական մասի բաժանումը օգտագործվում թռչունների կողմից բնի շինության դեպքում։ Մարդը զարգացրեց այդ տեխնոլոգիան հագուստ կարելու, շինարարության, ապրանքի, ամանեղեն և լողալու միջոցներ պատրաստելու դեպքում։ Ժամանակի ընթացքում միջնորմներով տարածության բաժանման գաղափարը մարմնավորում է բազմաթիվ հարմարման մեջ, որ վերջին հաշվով երևան բերեց և զարգացրեվ տերևային նյութերի ճյուղերի զարգացման արտադրությունը։
Վաղ և միջին պալեոլիտ , հին քարե դար խմբագրել
Վաղ պալեոլիտի վերջում (600 հազ․ տարի առաջ) աշխատանքի պարզ քարերի, ոսկորների, փայտե գործիքների պատրաստման տեխնոլոգիայի լավ արդյունքները հասել էին մեծ հաջողությունների։ Առաջացան նախնադարյան մարդու առաջին ինքնուրույն փայտե և քարե գործիքների պատրաստումը՝ մակրոլիտներ ( այլ հունարեն - μακρός - խոշոր եւ λίθος - քար), հատիչներ հ(ին պալեոլիտի դարաշրջանի աշխատանքի գործիք), քարե քերիչ,նախամարդու քարե հատիչ, փայտե–կոպալ։ Հինվավայի մշակույթի հայտնի հին ծանր կացին, հայտնաբերած Լուիս Լիկին վերաբերվում է 800 հազ տարի–400 տարի առաջ [18]։ Վաղ պալեոլիտի մշակույթի ստեղծման գործում մասնակցեցին ինչպես ժամանակակից մարդու ներկայացուցիչներ կրոմանիոնցիներ, այնպես էլ նեանդերթալյան ներկայացուցիչներ։ Տարիքը՝ 400 տարի առաջ, թվագրված որևէ բան, որը կարելի է մեկնաբանել բարդ հիմնական գործիքի բեկորներ՝ բացվածքով փայտե բռնակներ, որում հնարավոր է ներդրվել է քարե սայր[19]։ Միջին պալեոլիտի դարաշրջանում (150 000–ից 30 000 տարի առաջ) կրոմոնյանցիները և նեանդերտալացիները շարունակում էին ապրել կողք–կողքի, սակայն միջին պալեոլիտի դարաշրջանի վերջում Երկրի վրա միայն մնացել էին ժամանակակից մարդ–կրոմոնյացի տեսակը։
- ↑ 1,0 1,1 գործիքը Սովետական Մեծ հանրագիտարանում // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Историческое развитие учения об инструменте
- ↑ Словарь русских синонимов и сходных по смыслу выражений. — под. ред. Н. Абрамова, М.: Русские словари, 1999
- ↑ «Орудие». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Использование орудий труда животными
- ↑ The 20 Most Important Tools Methodology David M. Ewalt
- ↑ Hall K., Schaller G. Tool-using behaviour of the Californian sea otter // Journal of Mammalogy, № 45, 1964
- ↑ Медведь бурый обыкновенный. Записки охотников
- ↑ Chimps Shown Using Not Just a Tool but a «Tool Kit»
- ↑ Hunting chimps may change view of human evolution
- ↑ Chimps Learned Tool Use Long Ago Without Human Help
- ↑ Tool Use
- ↑ Jane Goodall Institute Արխիվացված 2007-05-20 Wayback Machine
- ↑ 4,300-Year-old chimpanzee sites and the origins of percussive stone technology
- ↑ «Рука, приспособленная к изготовлению и использованию орудий» Дробышевский С. В. На сайте Антропогенез.ру
- ↑ OKLAHOMA INDIAN ARTIFACTS
- ↑ Woman’s Share in Primitive Culture. By Otis Tufton Mason. Anthropological Series, No. 1. New York: D. Appleton & Co., 1894.
- ↑ История топора. Сергей Иванов
- ↑ «Ашельские индустрии» — Дробышевский С. В. / на сайте «Антропогенез.ру»